notationes /// ΑΝΟΙΞΗ 2017 /// ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ /// ΦΙΟΝΤΟΡ ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ /// ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΕΝΟΣ ΓΕΛΟΙΟΥ

Φιοντόρ Ντοστογέφσκι «Το όνειρο ενός γελοίου», Μετάφραση: Διασκευή: Θωμάς Κινδύνης, Μετάφραση: Άννα Σεβαστή- Τζίμα, εκδ. Βακχικόν, 2016, σελ. 46

 *

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη 

Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σπουδαίο κείμενο που, αν και γράφτηκε σε μιαν άλλη εποχή, και συγκεκριμένα το 1877 έχει ακόμα την δύναμη να συνδιαλέγεται γενναία με την κοινωνικοπολιτική μας πραγματικότητα. Έχει την δύναμη να ερεθίζει το μυαλό και την ψυχή του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος εγκλωβισμένος μέσα στις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα, χάνει συχνά τον προσανατολισμό του και βρίσκεται μετέωρος σε έναν αφιλόξενο κόσμο. Ο κόσμος αυτός χρειάζεται τέτοια μεγάλα κείμενα όπως «Το όνειρο ενός γελοίου» του Ντοστογέφσκι για να αναθαρρεύσει, να προβληματιστεί βαθιά, να επιβιώσει  μπαίνοντας στην διαδικασία να ερμηνεύσει εντέλει όλα αυτά που του συμβαίνουν και άλλα που δεν είναι διόλου ευχάριστα. Πολλές φορές μάλιστα είναι και καταστροφικά για την ψυχική του υγεία και αλλοτριωτικά για τον ίδιο. Και είναι τόσο άσχημα τα πράγματα συχνά για έναν άνθρωπο που φτάνει στο οδυνηρό σημείο να θέλει να  αυτοκτονήσει, επειδή ακριβώς έχει πιάσει πάτο: έχει χάσει το νόημα της ζωής. Και τί νόημα υπάρχει άραγε στο να ζει κανείς μια ζωή δίχως νόημα; Υπάρχει; Όταν τα νήματα με την αλήθεια της ζωής κοπούν, το μόνο που απομένει είναι το σκοτάδι. Ένα Όνειρο μπορεί, έχει τη μαγική δύναμη να αλλάξει τα πράγματα;
Στο πρώτο μέρος του κειμένου που στα χέρια μου κρατώ  ο ήρωάς μας ξεκινά με την εξής πρόταση: «Είμαι ένας γελοίος  άνθρωπος». Χρειάζεται να έχεις καταρρίψει το εγωισμό σου για να το πεις αυτό. Αυτοπροσδιορίζεται με θάρρος, αλλά και προσδιορίζει τη θέση του σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους γύρω του. Νιώθει αποξενωμένος παντελώς, αποκομμένος και μόνος. Οι σπουδές του θεωρεί ότι τον κάνουν να φαίνεται ακόμα πιο γελοίος. Η διάθεσή του είναι βαριά ως πένθιμη. Στο όνειρό του τριγυρίζει ένα οκτάχρονο κορίτσι που φωνάζει τη μαμά του. Είναι απολύτως βέβαιος ότι θέλει να αυτοκτονήσει. Το περίστροφο είναι εκεί. Τον περιμένει. Αλλά η σκέψη της μικρής στέκεται εμπόδιο στην ακραία απόφασή του. Ώσπου έρχεται το σημαδιακό Όνειρο της 3ης Νοεμβρίου που του φανερώνει την αλήθεια, του ανοίγει «μια καινούρια δυνατή ζωή». Είδε λέει πως πυροβόλησε ο ίδιος την καρδιά του και πως όλα γύρω του έπαψαν να υπάρχουν. Ένα τρομερό σκοτάδι απλώθηκε. Φέρετρα, τάφος, εγκατάλειψη, υγρασία. Και ξαφνικά ο τάφος του άνοιξε και ένα άγνωστο ον, ένα παράξενο πλάσμα, τον άρπαξε και τον πήρε μαζί του στο άπειρο, μακριά από τη γη. Αυτό τον ενθουσίαζε, καθόλου δεν τον φόβιζε. Κάποια στιγμή ο Ήλιος εμφανίστηκε ολόκληρος μπροστά του και τον αγκάλιασε και τον έκανε να αισθάνεται πως ζει. Τον έκανε ακόμα να συνειδητοποιήσει πως αγαπούσε παράφορα τη Γη που πιτσίλισε με το αίμα του και εγκατέλειψε.
Τι διαφορετικό συνάντησε την νέα Γη… πώς ήταν εκεί τα πράγματα; Μπορούσε να τα αντέξει; Συνάντησε λάμψη πολλή, ασυνήθιστη. Θάλασσα που πάφλαζε ήσυχα στη σμαραγδένια ακρογιαλιά, δέντρα όμορφα και ανθισμένα, χελιδόνια και άλλα μελωδικά πουλάκια, ένα τοπίο ειδυλλιακό. Ακόμα, συνάντησε καλούς και πρόσχαρους ανθρώπους με μάτια και, κυρίως, καρδιές που λαμπύριζαν. Τοπίο με ζωή και ανθρώπους ανώτερους. Όλα σκέτος παράδεισος, που όμως τον δίχασε. Δεν ήξερε πώς να διαχειριστεί αυτό που ήδη γνώριζε και αυτό που απλωνόταν μπροστά στα μάτια του, το νέο. Συνάντησε πλάσματα που δεν μπορούσε να κατανοήσει παρόλο που ήταν ένας διανοούμενος, ένας προοδευτικός. Γιατί δεν προσεγγίζονται όλα στη ζωή μέσω μιας τετράγωνης οπτικής ή περιφραγμένης λογικής. Συνάντησε πλάσματα που δεν ήταν υποταγμένα σε φιλοδοξίες ή αρρωστημένες επιθυμίες και έτρεφαν μεγάλο θαυμασμό για τη Φύση. Ζούσαν με λίγα και καλά, ένιωθαν ελεύθεροι, πίστευαν στον υγιή έρωτα. Εκτιμούσαν τα ζώα, τα αστέρια, τα προστάτευαν, τα είχαν εξημερώσει. Θρησκεία τους η Ολότητα του Σύμπαντος! Κατάστασή τους: η ευτυχία! Τόση ευτυχία που τον έφερε σε αμηχανία και αναρωτήθηκε αν αυτό ήταν όνειρο ή αν ήταν βαθύτερες επιθυμίες του και καθαρό γέννημα της καρδιάς του. Ωστόσο, κατάφερε όλους να τους διαφθείρει. Ακολουθώντας τις πρακτικές του, όλοι έμαθαν να λένε ψέματα και να… εκτιμούν την γλύκα τους! Φιληδονία, ζήλια, σκληρότητα, αυτοκαταστροφή, ατομισμός, και καμιά διάθεση μεταστροφή ή επιστροφής στην πρότερη αγνή ζωή τους. Υποταγμένοι πια, σκλαβωμένοι στα πάθη, καταφεύγουν στους πολέμους, στο έγκλημα, στο μίσος και τον αλληλοσπαραγμό. Έφτασαν μέχρι το σημείο να ονομάζουν τον πόνο «ομορφιά» και να τον υμνούν με τα τραγούδια τους! Όταν ο ίδιος ένιωσε απέραντη θλίψη για τη διαφθορά που τους χάρισε, ενώ εκείνοι τον πέρασαν για τρελό, τότε… ξύπνησε ο ήρωάς μας από το όνειρό του! Ξύπνησε και η συνείδησή του, διδάχτηκε αβίαστα, σχεδόν μαγικά, ότι ο άνθρωπος είναι καλός και πως η διαφθορά είναι κάτι που στην ουσία αντιβαίνει την ανθρώπινή του φύση. Διδάχτηκε πως όποια κι αν είναι η ερώτηση, η απάντηση είναι πάντα η Αγάπη. Απαιτείται αυτογνωσία. Για να αγαπήσεις τον πλησίον σου πρέπει πρώτα να έχεις καταφέρει να αγαπήσεις τον ίδιο σου τον εαυτό και τούτο είναι εξαιρετικά δύσκολο, όσο απλό κι εύκολο κι αν ακούγεται! Γι αυτό το λόγο, δεν γίνεται εύκολα βίωμα η Αγάπη, και μένει μόνο ιδέα ή μόνο στα λόγια κάποιων ονειροπόλων. Ο ήρωάς μας δηλώνει πως  η Αλήθεια του φανερώθηκε ολόκληρη, έχει πια την εικόνα της και την αυτοσυνειδησία που απαιτείται για να πορευθεί με αυτήν και να ενεργεί με μόνο γνώμονα αυτήν.

Μια ιδιάζουσα προσωπικότητα όπως ο Ντοστογιέφσκι δίνει ένα ακόμα έργο ορόσημο στην ανθρωπότητα, αλλά και στην ιστορία της λογοτεχνίας. Ένα μικρό φιλοσοφικό δοκίμιο λες πως είναι τούτη η παράξενη ιστορία που έχει σαν θέμα του τα υπόγεια περάσματα της Ύπαρξης και τις δημιουργικές Ροές της σκέψης. Έργο διόλου γλυκανάλατο, απεναντίας έργο σκληρό, αυστηρά διεισδυτικό που ερεθίζει τον απαιτητικό νου που θέλει να ξεδιψάσει την πλήξη του, αλλά και αναζητά καίριες απαντήσεις που αφορούν στο μεγάλο παίγνιο της ζωής του. Ποιά η υφή της διαφορετικότητας; Aπ’ ότι φαίνεται, αυτή δεν αντέχεται από κάποιους. Ούτε και ο ίδιος ο άνθρωπος που είναι διαφορετικός δεν μπορεί αβασάνιστα να δεχτεί και να αντέξει την ίδια του τη διαφορετικότητα. Και προτιμά τον Θάνατο, είναι πιο βολικός από το να μάθει να την αντέχει. Αλλά κάποια στιγμή, στην περιπλάνηση του ανθρώπου, με κάποιον μοιραίο τρόπο έρχεται η μεγάλη ανατροπή. Κάτι συμβαίνει από το πουθενά που έχει την δύναμη να ανατρέπει πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις και όλα να τα χρωματίζει αλλιώς. Ο γελοίος, τελικά, είναι ο πιο ευφυής άνθρωπος, αυτός που έχει τη διορατικότητα, την ώριμη συναισθηματική νοημοσύνη, που μισεί τους συμβιβασμούς και τις ψεύτικες σχέσεις. Επιθυμεί την Αλήθεια ατόφια και διαθέτει γνησιότητα, δεν αντέχει τις πλασματικές επαφές και έχει επίγνωση ότι οι άλλοι δυσκολεύονται να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητά του και γι’ αυτό καταφεύγουν στην εύκολη περιθωριοποίησή του. Είναι σαν να ξαναγεννιέται όταν του αποκαλύπτεται το θαύμα της Αγάπης. Είναι πια έτοιμος να παλέψει για έναν καλύτερο κόσμο αντί να βάλει τέλος στη ζωή του. Γιατί μέσω του Ονείρου έχει αποκτήσει την ακράδαντη Πίστη ότι μπορεί να υπάρξει ένας τέτοιος κόσμος. Από τους ανθρώπους εξαρτάται, που κρύβουν μέσα τους τεράστια δύναμη, αρκεί να είναι «ανοιχτοί  και πάντα πρόθυμοι να την ανακαλύψουν και να την χρησιμοποιήσουν για το καλό τους! Πρόκειται για ένα κείμενο που μας ενδιαφέρει όχι για την όποια ηθικοπλασματική του αξία, αλλά γιατί πετυχαίνει στις αράδες του να εξισορροπήσει το φως με το σκοτάδι, την αγριότητα με την νοσταλγία και την αθωότητα, και να συνδιαλεχθεί με επιτυχία με μύχιες πτυχές την ανθρώπινης ύπαρξης. Η τέχνη του Ντοστογιέφσκι με κοινωνικό πρόσωπο πάντα ενθαρρύνει το Όνειρο συνδιαλεγόμενη άφοβα με ό,τι φαίνεται, μοιάζει ή είναι ουτοπικό αποπνέοντας μια τρομαχτική σχεδόν γοητεία.

*** 
Αναδημοσίευση :fractalart.gr