*αναδημοσίευση από το fractalart.gr
Μπορεί ένα κείμενο που γράφτηκε τη δεκαετία του ‘50 να είναι τόσο διεισδυτικό και εύστοχο ώστε να συνδιαλέγεται με τα σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα και να αποδεικνύεται εξαιρετικά επίκαιρο; Φυσικά και μπορεί. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο ότι μιλάμε για ένα κείμενο που έγραψε ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός.
Τίτλος : «H μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας». Δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 1954 στο γαλλικό περιοδικό Espirit -οταν ο συγγραφέας του είχε μόλις συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του- και πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά μόλις το 1978.Η δημοσιογράφος και συγγραφέας Κατερίνα Δασκαλάκη, που ήταν και σύζυγος του Αξελού επιμελήθηκε τη νέα μετάφραση του βιβλίου που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Νεφέλη» το 2010. Διερευνά την υφή, τα όρια την ποιότητα της σύγχρονης Ελλάδας, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τις σχέσεις και τις συνδέσεις με το παρελθόν της το ίδιο. Παράλληλα, στοχάζεται αναφορικά με τις σχέσεις της χώρας μας με τον Δυτικό κόσμο και εξετάζει αν θα ήταν ορθό και λειτουργικό να της αποδοθεί το στοιχείο της νεωτερικότητας καθώς και τί θα σήμαινε κάτι τέτοιο. Mήπως ότι η νεωτερική Ελλάδα είναι νεωτερική μοιάζει ταυτολογία; Mήπως ο λόγος ύπαρξης της σύγχρονης Ελλάδας συγχέεται με το λόγο ύπαρξης του δυτικού κόσμου; Ο φιλόσοφος μιλάει για λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης μιας ένδοξης αρχαιότητας που κουβαλά ως κληρονομιά του ο Νεοέλληνας, ο οποίος όμως δεν ξέρει να δημιουργεί, να «φτιάχνει», δεν παράγει έργο.
Υποστηρίζει ότι ο όρος «ελληνοκεντρισμός» αποτελεί μια μεγάλη αυταπάτη της νεοελληνικής αυτοσυνείδησης και εξηγεί γιατί θεωρεί ότι συμβαίνει αυτό. Και επιχειρεί ταυτόχρονα μια ερμηνεία της λεγόμενης «μεγάλης ιδέας» που στιγματίζει την ελληνική ιστορία, καταλήγoντας να πει: «H “μεγάλη ιδέα” δεν οδήγησε στη “μεγάλη Ελλάδα”, επειδή δεν ήταν ούτε μεγάλη ούτε ιδέα. Ο Νεοέλληνας φτάνει σε ένα ορισμένο επίπεδο, έχει όρια. Η σύγχρονη Ελλάδα αν και διαθέτει μια αληθινή και ωραία ποίηση “δεν απέκτησε σκέψη” και ακόμη περισσότερο “λείπει μια πολύ αρθρωμένη γλώσσα”. Και αναρωτιέται αν μπορεί η Ελλάδα να πεθάνει με την έννοια ότι αυτή εκφυλίζεται και εξαντλούνται οι ζωτικές της δυνατότητες. Αν λοιπόν ήταν σήμερα εν ζωή και παρακολουθούσε τις πολιτικές εξελίξεις και βίωνε και ο ίδιος στο πετσί του την Κρίση και τα επακόλουθά της στις ζωές των Ελλήνων, καθώς και τα μνημόνια που έρχονται απανωτά, το ένα μετά το άλλο, και μας κλέβουν το οξυγόνο ,θα έκανε πολλές επισημάνσεις ,ενδεχομένως αντιφατικές μεταξύ τους, αλλά που όλες κρύβουν μέσα τους σπέρματα αλήθειας. Και το συμπεραίνουμε αυτό με βάση την κατάθεση που κάνει στο βιβλίο για το οποίο μιλούμε.
Οι νεοέλληνες δεν είναι άμοιροι ευθυνών. Αποδεικνύονται λίγοι και απερίσκεπτοι πολλάκις, κάτι που τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους σε εξωτερικές επιρροές. O κόσμος πάντα θα κατακλύζεται από “μεγάλες δυνάμεις”, ή τουλάχιστον μεγαλύτερες από εμάς. Το θέμα είναι πώς μπορούμε να ισορροπήσουμε μέσα σε αυτόν, χωρίς να αφανιστούμε από ό,τι μας υπερβαίνει. Πρέπει να παραμείνουμε πιστοί στον εαυτό μας για να μην καταλήξουμε εντελώς χωρίς ουσία, προτείνει ο Αξελός και αυτοί η πρόταση αφορά και τους έλληνες πολίτες, αλλά και τους έλληνες πολιτικούς του σήμερα. Δεν είναι το θέμα η Ελλάδα να αποφύγει τον κόσμο. To θέμα είναι να εντείνει αποτελεσματικά τις δυνάμεις της έτσι όπως τεντώνεται το τόξο για να ρίξει το βέλος. Αν ήταν ακόμα εν ζωή θα μπορούσε με παρρησία να απευθύνει σε όλους την ερώτηση: “H σύγχρονη Ελλάδα πάλλεται άραγε με αρκετή ένταση, ώστε μα μπορεί να συγκριθεί με τόξο “απ” το οποίο φεύγει ένα βέλος;” Και κάπου αλλού: “Mε το να αρνείται κανείς στην Ελλάδα το δικαίωμα στη ζωή(δικαίωμα εξάλλου το οποίο κτάται), μπορεί επίσης και να θέλει να την τοποθετήσει σε πολύ υποδεέστερη θέση, κάπου στα Βαλκάνια, όπου λίγο-λίγο θα εξαφανιστεί ανάμεσα στους Σλάβους. “O προφητικός με αυτό το βιβλίο Αξελός ωθεί σε σκέψεις και δια των ερωτήσεων υποβάλλει απαντήσεις. Έχουμε ανάγκη την διαύγεια, την ακεραιότητα και το ήθος των φιλοσόφων, επειδή αυτός είναι ένας ασφαλής τρόπος να ανοίξει το βλέμμα μας και η καρδιά μας, βασική προϋπόθεση ώστε να προχωρήσουμε μπροστά κερδίζοντας το μέλλον. Kερδίζοντας το μέλλον κοιτάζοντας στα μάτια και χωρίς φόβο το απαιτητικό παρόν. Ο Αξελός γράφει πολλά χρόνια πριν κάτι που έχει την αλήθεια του μέσα στο σήμερα:
Το κείμενο είναι διαχρονικό επειδή το «ελληνικό ζήτημα» είναι διαχρονικό. Οι έλλειψη ουσιαστικής παιδείας και ηθικής, οι αλλεπάλληλες κακές επιλογές πολιτικών αρχηγών-που στην ουσία πάντοτε ήταν σάρκα από την σάρκα μας-καθώς και η ειρωνική και υποτιμητική στάση των »ευρωπαίων συντρόφων» μας οδηγούν σε συνεχή αδιέξοδα τέτοια που καθίσταται πλέον μετέωρο και το ίδιο μας το πεπρωμένο. Όλοι αυτοί είναι παράμετροι που αναφέρει ο Αξελός προκειμένου να δώσει ανάγλυφα την πολυπλοκότητα του θέματος. Έχουμε ευθύνη όλοι μας για όσα μας συμβαίνουν. Πάντα είχαμε. Απλά χρειάζεται σθένος και υψηλός βαθμός αυτογνωσίας για να το παραδεχτεί κανείς. «Ο σημερινός αναγνώστης, κυρίως ο Έλληνας αναγνώστης, που θα θελήσει να εντρυφήσει στις σελίδες του και να κατανοήσει το νόημά τους, θα μείνει έκπληκτος από την τραγική επικαιρότητα των παρατηρήσεων και των διαπιστώσεων του στοχαστή.» Αξίζει τον κόπο να κρίνει κανείς και να συγκρίνει. Κλείνω αυτό το κείμενο με δύο λόγια του Αξελού που δίνουν τροφή για σκέψη :
«Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας», Κώστας Αξελός , μετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη, εκδ. Νεφέλη, 2010. 65 σελ
Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη ///
Μπορεί ένα κείμενο που γράφτηκε τη δεκαετία του ‘50 να είναι τόσο διεισδυτικό και εύστοχο ώστε να συνδιαλέγεται με τα σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα και να αποδεικνύεται εξαιρετικά επίκαιρο; Φυσικά και μπορεί. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο ότι μιλάμε για ένα κείμενο που έγραψε ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός.
Τίτλος : «H μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας». Δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 1954 στο γαλλικό περιοδικό Espirit -οταν ο συγγραφέας του είχε μόλις συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του- και πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά μόλις το 1978.Η δημοσιογράφος και συγγραφέας Κατερίνα Δασκαλάκη, που ήταν και σύζυγος του Αξελού επιμελήθηκε τη νέα μετάφραση του βιβλίου που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Νεφέλη» το 2010. Διερευνά την υφή, τα όρια την ποιότητα της σύγχρονης Ελλάδας, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τις σχέσεις και τις συνδέσεις με το παρελθόν της το ίδιο. Παράλληλα, στοχάζεται αναφορικά με τις σχέσεις της χώρας μας με τον Δυτικό κόσμο και εξετάζει αν θα ήταν ορθό και λειτουργικό να της αποδοθεί το στοιχείο της νεωτερικότητας καθώς και τί θα σήμαινε κάτι τέτοιο. Mήπως ότι η νεωτερική Ελλάδα είναι νεωτερική μοιάζει ταυτολογία; Mήπως ο λόγος ύπαρξης της σύγχρονης Ελλάδας συγχέεται με το λόγο ύπαρξης του δυτικού κόσμου; Ο φιλόσοφος μιλάει για λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης μιας ένδοξης αρχαιότητας που κουβαλά ως κληρονομιά του ο Νεοέλληνας, ο οποίος όμως δεν ξέρει να δημιουργεί, να «φτιάχνει», δεν παράγει έργο.
Υποστηρίζει ότι ο όρος «ελληνοκεντρισμός» αποτελεί μια μεγάλη αυταπάτη της νεοελληνικής αυτοσυνείδησης και εξηγεί γιατί θεωρεί ότι συμβαίνει αυτό. Και επιχειρεί ταυτόχρονα μια ερμηνεία της λεγόμενης «μεγάλης ιδέας» που στιγματίζει την ελληνική ιστορία, καταλήγoντας να πει: «H “μεγάλη ιδέα” δεν οδήγησε στη “μεγάλη Ελλάδα”, επειδή δεν ήταν ούτε μεγάλη ούτε ιδέα. Ο Νεοέλληνας φτάνει σε ένα ορισμένο επίπεδο, έχει όρια. Η σύγχρονη Ελλάδα αν και διαθέτει μια αληθινή και ωραία ποίηση “δεν απέκτησε σκέψη” και ακόμη περισσότερο “λείπει μια πολύ αρθρωμένη γλώσσα”. Και αναρωτιέται αν μπορεί η Ελλάδα να πεθάνει με την έννοια ότι αυτή εκφυλίζεται και εξαντλούνται οι ζωτικές της δυνατότητες. Αν λοιπόν ήταν σήμερα εν ζωή και παρακολουθούσε τις πολιτικές εξελίξεις και βίωνε και ο ίδιος στο πετσί του την Κρίση και τα επακόλουθά της στις ζωές των Ελλήνων, καθώς και τα μνημόνια που έρχονται απανωτά, το ένα μετά το άλλο, και μας κλέβουν το οξυγόνο ,θα έκανε πολλές επισημάνσεις ,ενδεχομένως αντιφατικές μεταξύ τους, αλλά που όλες κρύβουν μέσα τους σπέρματα αλήθειας. Και το συμπεραίνουμε αυτό με βάση την κατάθεση που κάνει στο βιβλίο για το οποίο μιλούμε.
Οι νεοέλληνες δεν είναι άμοιροι ευθυνών. Αποδεικνύονται λίγοι και απερίσκεπτοι πολλάκις, κάτι που τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους σε εξωτερικές επιρροές. O κόσμος πάντα θα κατακλύζεται από “μεγάλες δυνάμεις”, ή τουλάχιστον μεγαλύτερες από εμάς. Το θέμα είναι πώς μπορούμε να ισορροπήσουμε μέσα σε αυτόν, χωρίς να αφανιστούμε από ό,τι μας υπερβαίνει. Πρέπει να παραμείνουμε πιστοί στον εαυτό μας για να μην καταλήξουμε εντελώς χωρίς ουσία, προτείνει ο Αξελός και αυτοί η πρόταση αφορά και τους έλληνες πολίτες, αλλά και τους έλληνες πολιτικούς του σήμερα. Δεν είναι το θέμα η Ελλάδα να αποφύγει τον κόσμο. To θέμα είναι να εντείνει αποτελεσματικά τις δυνάμεις της έτσι όπως τεντώνεται το τόξο για να ρίξει το βέλος. Αν ήταν ακόμα εν ζωή θα μπορούσε με παρρησία να απευθύνει σε όλους την ερώτηση: “H σύγχρονη Ελλάδα πάλλεται άραγε με αρκετή ένταση, ώστε μα μπορεί να συγκριθεί με τόξο “απ” το οποίο φεύγει ένα βέλος;” Και κάπου αλλού: “Mε το να αρνείται κανείς στην Ελλάδα το δικαίωμα στη ζωή(δικαίωμα εξάλλου το οποίο κτάται), μπορεί επίσης και να θέλει να την τοποθετήσει σε πολύ υποδεέστερη θέση, κάπου στα Βαλκάνια, όπου λίγο-λίγο θα εξαφανιστεί ανάμεσα στους Σλάβους. “O προφητικός με αυτό το βιβλίο Αξελός ωθεί σε σκέψεις και δια των ερωτήσεων υποβάλλει απαντήσεις. Έχουμε ανάγκη την διαύγεια, την ακεραιότητα και το ήθος των φιλοσόφων, επειδή αυτός είναι ένας ασφαλής τρόπος να ανοίξει το βλέμμα μας και η καρδιά μας, βασική προϋπόθεση ώστε να προχωρήσουμε μπροστά κερδίζοντας το μέλλον. Kερδίζοντας το μέλλον κοιτάζοντας στα μάτια και χωρίς φόβο το απαιτητικό παρόν. Ο Αξελός γράφει πολλά χρόνια πριν κάτι που έχει την αλήθεια του μέσα στο σήμερα:
«[...] H σύγχρονη Ελλάδα έχει μια ορισμένη προτίμηση για ό,τι δεν είναι μεγαλειώδες. [...] Κρύβεται φοβισμένη πίσω από τα βράχια των ακτών της: φοβάται τα μάκρη και τα ύψη». Και παρακάτω : [...] «Oι σύγχρονοι Έλληνες μοιάζουν ανίκανοι να κατευθύνουν το δικό τους πεπερασμένο προς το άπειρο».Απαιτείται πάντα εθνική συνείδηση, καλή εκπαίδευση των νέων, σύνθεση των αντιφάσεων και των αντιθέσεων που κατακλύζουν την ελληνική πραγματικότητα.
 |
Κώστας Αξελός
|
Το κείμενο είναι διαχρονικό επειδή το «ελληνικό ζήτημα» είναι διαχρονικό. Οι έλλειψη ουσιαστικής παιδείας και ηθικής, οι αλλεπάλληλες κακές επιλογές πολιτικών αρχηγών-που στην ουσία πάντοτε ήταν σάρκα από την σάρκα μας-καθώς και η ειρωνική και υποτιμητική στάση των »ευρωπαίων συντρόφων» μας οδηγούν σε συνεχή αδιέξοδα τέτοια που καθίσταται πλέον μετέωρο και το ίδιο μας το πεπρωμένο. Όλοι αυτοί είναι παράμετροι που αναφέρει ο Αξελός προκειμένου να δώσει ανάγλυφα την πολυπλοκότητα του θέματος. Έχουμε ευθύνη όλοι μας για όσα μας συμβαίνουν. Πάντα είχαμε. Απλά χρειάζεται σθένος και υψηλός βαθμός αυτογνωσίας για να το παραδεχτεί κανείς. «Ο σημερινός αναγνώστης, κυρίως ο Έλληνας αναγνώστης, που θα θελήσει να εντρυφήσει στις σελίδες του και να κατανοήσει το νόημά τους, θα μείνει έκπληκτος από την τραγική επικαιρότητα των παρατηρήσεων και των διαπιστώσεων του στοχαστή.» Αξίζει τον κόπο να κρίνει κανείς και να συγκρίνει. Κλείνω αυτό το κείμενο με δύο λόγια του Αξελού που δίνουν τροφή για σκέψη :
«H φωνή των ποιητών είναι η μόνη που ακόμα αξίζει να ακούγεται.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου