ΠΡΩΤΟΓΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ της Ασημίνας Ξηρογιάννη

Ειδικά οι πιο σύγχρονες τάσεις στις αρχές του 20ου αιώνα δέχτηκαν,πλάι στις τόσες επιδράσεις,και την επίδραση της αφρικανικής τέχνης και της τέχνης των νησιών του Ειρηνικού ,με τον ίδιο τρόπο που η ζωγραφική του Μανέ,του Γκογιέν και άλλων,επηρεάστηκε από τις γιαπωνέζικες ξυλογραφίες.Τα εξωτικά αυτά έργα γνωστά ήδη στην Ευρώπη από τον 16ο αιώνα δεν θαυμάζονται τόσο ως έργα τέχνης ,όσο σαν αξιοπερίεργα,ασυνήθιστα αντικέιμενα.Η αισθητική τους θα αναγνωριστεί αιώνες μετά.Τα ξυλόγλυπτα ή τα μπρούτζινα μεγάλα γλυπτά ή ειδώλια,με τους γωνιώδεις όγκους τους οι μάσκες που η καθεμιά φτιάχνεται με ποικίλα υλικά,όπως ξύλα,ρούχα,χάντρες,φτερά σε εκφραστικούς ,εντυπωσιακούς και τολμηρούς συνδιασμούς,περίεργα σχήματα και φανταχτερά χρώματα,όλα αυτά,ανεπαίσθητα ή φανερά διοχετεύουν αρκετά γνωρίσματά τους στην Τέχνη διαφόρων κινημάτων(π.χ εξεπρεσιονισμός,φωβισμός) και καλλιτεχνών του 20ου αιώνα (όπως στους Ματίς,Μπρακ,Πικασό,Ντερέν,Μπρανκούσι,Κίρχνερ).
Η πρωτόγονη τέχνη ήταν ήδη γνωστή από καιρό στην Ευρώπη,όμως μόνο μετά το 1900 οι καλλιτέχνες άρχισαν να επισκέπτονται τα εθνολογικά μουσεία και να γίνονται οι ίδιοι συλλέκτες αυτών των εισαγόμενων έργων.Η επιρροή της <νέγρικης τέχνης> στη σύγχρονη ζωγραφική και στη σύγχρονη γλυπτική άρχισε να γίνεται εμφανής στο Παρίσι μετά το 1907,ενώ στο Βερολίνο,στη Δρέσδη και στο Λονδίνο,μετά το 1911.Γύρω στο 1920 είχε απλωθεί παντού,και μετά το 1930 η τέχνη της Ωκεανίας,της Ινδίας,και των Εσκιμώων έγινε η κύρια πηγή έμπνευσης των Σουρεαλιστών.
Οι εξπρεσιονιστές γοητεύθηκαν από την τέχνη των Νότιων Θάλασσών και προσπάθησαν να ελευθερώσουν την τέχνη τους από τους παραδοσιακούς κανόνες.Γι΄ αυτούς οι μορφές της τέχνης των πρωτόγονων λαών ήταν τρόπος έκφρασης αισθησιακών και μαζί αθώων υπάρξεων όπως των πρωτόπλαστων στην Εδέμ.Η πρωτόγονη τέχνη έδινε ακόμα μια επιβεβαίωση για την αυτονομία της εικόνας.
Ένας καλλιτέχνης του οποίου το όνομα συνδέεται άμεσα με την πρωτόγονη τέχνη είναι ο Γκωγκέν.Επηρεασμένος από τον ιμπρεσιονισμό,το συμβολισμό,τα ιαπωνικά χαρακτικά και τη παιδική λογοτεχνία,γοητευόταν από τους πρωτόγονους λαούς και την παρθένα παραδείσια φύση των εξωτικών νησιών,στοιχεια που αναζήτησαν στην γη και τον πολιτισμό τους.Η αγάπη του για τα ταξίδια τον οδήγησαν μακριά ,στη
Μαρτινίκα,στα νησιά Μαρκέζας και στην Ταιτή.Εκεί ανακάλυψε ότι οι τοπικές παραδόσεις είχαν αλλοιωθεί από τους Δυτικούς.Πολύ απογοητευμένος,δημιούργησε με τη φαντασία του ένα δικό του πρωτόγονο,μυστικιστικό κόσμο,τον οποίο απέδωσε με ένα πρωτότυπο ύφος,με υπερβολικά ζεστα χρώματα και άπλετο φως,μεταδίδοντάς μας έτσι τις συγκλονιστικές εμπειρίες του.
O Γκωγκέν μελέτησε τις μεθόδους των ντόπιων τεχνιτών και συχνά έβαζε στα έργα του αναπαραστάσεις από τα έργα τους.Προσπάθησε να εναρμονίσει τα δικά του πορτρέτα των ντόπιων με αυτήν την πρωτόγονη τέχνη,κι έτσι απλοποίησε τα περιγράμματα των μορφών και δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί μεγάλες επιφάνειες με ζωηρά χρώματα.Μάλιστα,έγραψε ένα ημερολόγιο για τις εμπειρίες του στην Ωκεανία,το οποίο ονόμασε ΝΟΑ ΝΟΑ(μυρωδάτο) και το οποίο αργότερα εικονογράφησε με μια συλλογή από σχέδια και υδατογραφίες,έργα εμπνευσμένα από τη ζωή και τη μυθολογία της Ταιτής.Ακόμα,η μεγάλη σεξουαλική έλξη που ένοιωθε ο Γκωγιέν για τις γυναίκες των εξωτικών νησιών φαίνεται καθαρά στον πίνακα με τον τίτλο ΑΗΑ ΣΟΕ FEU;(Πώς;Zηλεύεις;)του 1892.Στον Γκωγιέν ανήκει η ιδέα του πριμιτιβισμού σαν <τακτική>.
Για τους καλλιτεχνες το πριμιτίφ στοιχείο αντιπροσώπευε την άρνηση της ακαδημαικής τέχνης και ήταν συνδεδεμένο με μια ασυνείδητη δημιουργική ενόρμηση που δεν είχε δαμαστεί και δεν είχε ευνουχιστεί στα αστικά σαλόνια.Ο σεβασμός των μοντερνιστών για αυτό πρέπει να θεωρηθεί ως τμήμα μιας ευρωπαικής παράδοσης που είχε την τάση να εξιδανικεύει τους μη δυτικούς πολιτισμούς ως ευτυχέστερους,πιο φυσικούς και λιγότερο πολύπλοκους και διεφθαρμένους.Όσο ρομαντικό κι αν ακούγεται αυτό,συνιστά ίσως μια απλούστευση-ειδικά όταν οι μοντερνιστές επικροτούσαν ως πριμιτίφ ακόμα και την τέχνη που έκαναν τα παιδιά,οι παράφρονες και οι απαίδευτοι ή <ναιφ> ενήλικοι...Υπό την ευρεία του έννοια,ο πριμιτιβισμός συμπεριλάμβανε τις μεσαιωνικές ξυλογραφίες και τη γοτθική μικρογλυπτική .
Στο έργο του Γκωγέν<Η Σελήνη και η Γη>(1893),το πριμιτίφ στοιχείο προκύπτει από την ταύτιση του ΄΄απολίτιστου΄΄ γυμνού γυναικείου σώματος με τον σεληνιακό κύκλο και τις αναγεννητικές δυνάμεις της γης.Το γυμνο στη Δυτική Τέχνη είναι εξιδανικευμένο συνήθως:η ομορφιά συνιστά αλληγορία της διανοητικής ικανότητας ή του πνέυματος ή αντλεί το νόημά του από έναν αρχαίο μύθο.Αντίθετα,η γυμνότητα στο έργο<Η Σελήνη και η Γη> ριζώνει στη σεξουαλικότητα του σώματος και στη φύση ως όλον...>Άλλα χαρακτηριστικά έργα του καλλιτέχνη,εμπνευσμένα από τον εξωτισμό της Ταιτής καιτις πολυνησιακές παραδόσεις ειναι:<Ημέρα του Θεού>(1894),<Δρόμος προς τα Βουνά>(1891),<Μata mua>(Καιρό πριν),<Οι Πρωτόγονοι της Τεχαμάνα>(1893) και <Γιορτή>(1894).
Ο Γκωγκέν απορρίπτοντας την<αμηχανία του πολιτισμού> άνοιξε το δρόμο σε άλλους καλλιτέχνες...Ο Μαξ Πεχστάιν έζησε κι αυτός στην Ταιτή και στα νησιά Μαρκέζας,και συνεργάστηκε με τους κατοίκους του νησιού Παλάου,που ήταν Γερμανική αποικία στον Ειρηνικό.Εξ ου και το έργο του<Τρίπτυχο του Παλάου>(1917),το οποίο φιλοτέχνισε σε στυλ Πριμιτίφ,εμπνεόμενος από την αφρικανική τέχνη και την τέχνη των νησιών του Ειρηνικού.Αλλά και ο Βρετανός γλύπτης Χένρυ Μουρ απαρνήθηκε τους κανόνες της κλασικής ομορφιάς και επιδίωξε τη ζωντάνια και τη σχηματική εκζήτηση της πρωτόγονης γλυπτικής.Το έργο του<Ξαπλωμένη Μορφή>(1929) θυμίζει τα προκολομβιανά λίθινα γλυπτά....

Α.Ξ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΜΑΡΙΟ ΝΤΕ ΜΙΚΕΛΙ,<Οι Πρωτοπορίες της Τέχνης του Εικοστού Αιώνα>,εκδ.Οδυσσλεας,Αθήνα

ΤΙΜΟΘΥ ΧΙΛΤΟΝ,<Πικάσο>,Αθήνα,Υποδομή,1982

ΧΕΡΜΠΕΡΤ ΡΗΝΤ<Ιστορία της Μοντέρνας Ζωγραφικής>,Αθήνα,Υποδομή,1978

STEPHEN LITTLE,<Οι...-ισμοί στην Τέχνη>,Αθήνα,Σαββάλας,2005.

ΓΟΥΕΝΤΥ ΜΠΕΚΕΤ,<Ο Κόσμος της Ζωγραφικής>,Πατάκης Αθηνα,1996

E.H COMBRICH,<Το Χρονικό Της Τέχνης>,Μ.Ι.Ε.Τ.,Αθήνα 1998.