ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΑ ΠΙΟ ΠΟΛΥ ΤΟ '23 /// ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Από τον Γιώργο Βέη

Σε αναζήτηση τόπου, από τις καλαίσθητες εκδόσεις «στερέωμα»: είναι μαζί μου εδώ, στην Τζακάρτα, που με βρίσκει ακόμη μια φορά η αυγή νέου χρόνου. Πρόκειται για την επιλογή ποιημάτων του Υβ Μπονφουά από τον δικαίως πολυβραβευμένο ποιητή Θανάση Χατζόπουλο, άψογο χειριστή και της γαλλικής γλώσσας. Είναι προϊόν μεταφραστικού μόχθου σαράντα ετών. Σελίδες 232. Ας δανειστώ την κρίση του Πολ Όστερ: «Ο Υβ Μπονφουά είναι ένας από τους σπάνιους ποιητές στην ιστορία της λογοτεχνίας που έχει διατηρήσει το υψηλότερο επίπεδο καλλιτεχνικής τελειότητας καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής του – για περισσότερο από μισό αιώνα τώρα».

***

Από την Δάφνη Μαρία Γκυ-Βουβάλη

Για την ποιητική συλλογή της Γιολάντας Σακελλαρίου «Η Γιασμίν, ο Αχμέντ και Ιζάρ, ο μικρός τους γιος», εκδόσεις Μικρή Άρκτος, 2022.

Ένα βιβλίο που ξέρει να αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη χάρη στον τρόπο με τον οποίο είναι γραμμένο. Τα ποιήματά του μου εξέπεμψαν μια ιδιαίτερη γοητεία, που μπορεί να συνοψιστεί στο ποίημα «Απόδραση» της σελίδας 79: «Σπάσε το περίγραμμα // ξήλωσε την κορνίζα // άσε το περιεχόμενο // ελεύθερο στην ανάσα του // να αιωρείται // και ν’ αλλάζει». Οι ονειρικές περιγραφές, η εικονοπλασία που βασίζεται στην ανεπτυγμένη φαντασία, το συναίσθημα και η μουσικότητα, είναι χαρακτηριστικά των ποιημάτων της Γιολάντας Σακελλαρίου που μοιάζουν με μελωδικό κελάρυσμα.

Και η αντίστιξη: Η θεματική του βιβλίου μόνο παραμυθένια δεν είναι. Ο κοινωνικός προβληματισμός, η ουμανιστική προσέγγιση των προβλημάτων, το θέμα της προσφυγιάς και των μεταναστών, όπως και το θέμα των αστέγων και της μοναξιάς της σύγχρονης ηλεκτρονικής εποχής, το διατρέχουν. Η πανταχού παρούσα σχέση αιτίου-αιτιατού όμως, διαχέεται υποδόρια. Μεταφορές, συνδηλώσεις, επιγραμματικότητα, αποφθέγματα, παιχνίδι με τις λέξεις, τα χρώματα, ακόμη και την διάταξη των στίχων, παρατηρούνται παντού. Η παράξενη ομορφιά και η σύνθεση νοημάτων που ενυπάρχουν στην ποιητική συλλογή «Η Γιασμίν, ο Αχμέντ και Ιζάρ ο μικρός τους γιος», προσφέρουν στον αναγνώστη πάντοτε την φρεσκάδα του καινούργιου.

***

Από την Τίνα Κουτσουμπού

Διάβασα με πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο της Γιόκο Ογκάουα " Η αστυνομία της μνήμης" εκδ. Πατάκη". Πρόκειται για μια ιστορία δυστοπίας, που πραγματεύεται την αξία της μνήμης και των αναμνήσεων. Ο τόπος κι ο χρόνος δεν ορίζεται. Τα άτομα σ' ένα άγνωστο νησί καλούνται από το αυταρχικό καθεστώς να ξεχάσουν, και καθώς πράγματα εξαφανίζονται σιγά -σιγά κι οι άνθρωποι τα ξεχνούν ένας μονάχα θυμάται. Η ηρωίδα θα τον φυγαδεύσει από την αστυνομία της μνήμης που επιτηρεί τα πάντα, προσπαθώντας να διαφυλάξει τη συλλογική μνήμη για την κοινότητα. Μια κραυγή ενάντια στην καθοδήγηση, την επιτήρηση και τους σκοτεινούς κρατικούς μηχανισμούς. Η συγγραφέας εκφράζει με μαεστρία την ανησυχία της για την πιθανότητα της εξαφάνισης των βιβλίων, των λέξεων των καταγεγραμμένων πράξεών μας. Αξίζει να το διαβάσετε. Η γραφή της με αφηγητή σε α΄πρόσωπο είναι συναρπαστική.

***

Από τον Χάρη Μελιτά

Το 2023 υπήρξε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αλλά και ποιοτική χρονιά για το λογοτεχνικό τοπίο της χώρας. Αφορμή οι απάνθρωπες πολεμικές συρράξεις,, τα δραματικά γεγονότα που μας σημάδεψαν στην ξηρά και στη θάλασσα, οι κοινωνικές μεταλλάξεις, τα πολιτικά δρώμενα, ίσως ακόμα και η οικονομική δυσπραγία που σε συνδυασμό με τη μεγάλη αύξηση των τιμών του χαρτιού, περιόρισαν την άσκοπη παραγωγή και συνέτειναν σε λιγότερες μα πολύ αξιόλογες εκδόσεις.

Μεταξύ ισάξιων βιβλίων, θα ξεχώριζα την ποιητική συλλογή ''Ευδαίμων Αραβία'' της Τζένης Φουντέα-Σκλαβούνου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον Μανδραγόρα. Ο πρωτότυπος τίτλος εμπνευσμένος από τον όρο ''Αrabia Felix'' (Εύφορη, Ευτυχισμένη, Γόνιμη Αραβία) που χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τους γεωγράφους της εποχής προκειμένου να περιγράψουν τη σημερινή Υεμένη, κάποτε τόσο ευλογημένη μα στα χρόνια μας τόσο δυστυχισμένη, πάμπτωχη και τυραννισμένη, σφραγίζει το έργο της ποιήτριας λειτουργώντας προφανώς ανατρεπτικά και τονίζοντας τις τεράστιες τραγωδίες, παλινωδίες και προδοσίες της Ιστορίας που αντανακλούν διαχρονικά στην πορεία του κοινωνικού συνόλου και τελικά στον εσώτερο ψυχισμό κάθε ανθρώπινου όντος. Η Φουντέα-Σκλαβούνου χωρίς να αγνοεί το παγκόσμιο δράμα, επικεντρώνει τη γραφή της σε ενδόμυχο προσωπικό επίπεδο μεταφέροντας σε πρώτο πρόσωπο τον φόβο, τη μοναξιά, τον πόνο και τα ερωτήματα που ταλανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο, πράγμα που επιτείνει τη δραματικότητα του λόγου και διαχέει στον αναγνώστη όλο το φάσμα μιας εποχής που θυσιάζει σταδιακά την αγάπη, τον έρωτα και την ανθρωπιά στη ρουλέτα του ατομικισμού, της εγωπάθειας και του τεχνολογικού παρ-οράματος.

***

                                   Aπό τον Σωτήριο Παστάκα

Οι σαΐτες της οργής του Νεφί (μετάφραση από τα τουρκικά και τα οθωμανικά Δημήτρης Χουλιαράκης), εκδ. Το ροδακιό, 2023

Όπως αναφέρει ο Χουλιαράκης στον ψευδότιτλο του βιβλίου «ένας ελλόγιμος πλην χολιασμένος αοιδός στην αυλή του γαληνότατου Μουράτ Χαν Δ΄ πομπεύει Βεζίρηδες, Πασάδες, ομότεχνους με λιβέλους δριμείς και λογιών κοπρολογίες». Το απόλαυσα σαν ελληνικό κείμενο, γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα μεταφραστικό άθλο. Ο Δημήτρης Χουλιαράκης με τις κατατοπιστικές του σημειώσεις και την απόδοσή του στα ελληνικά ζωντανεύει τα στιχουργήματα του Νεφί προκαλώντας κύματα ιλαρότητας και ξεκαρδιστικό γέλιο στον αναγνώστη. Άχαστο.

Ίσως και να μην υπήρξε στα χρονικά άλλος ποιητής πού να 'χει κολαφίσει την εξουσία και τον γκροτέσκο θίασο των λακέδων της με τρόπο τόσο απροκάλυπτο και κυνικό, τόσο απόκοτο και προσβλητικό, τόσο αδυσώπητο και εξωφρενικό, αλλά συνάμα και τόσο σκαμπρόζικο, τόσο δαιμονικό, τόσο απολαυστικό όσο ο Ομέρ Ερζουρουμλού, που έφτασε ως εμάς με το καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο Nef'i. Και που να έχει χλευάσει με τέτοιο ζήλο, τέτοιον οίστρο, τέτοιο χάζι την ανθρώπινη φυλή, με την απληστία της, την κακοήθεια, την υποκρισία, την αγνωμοσύνη, τη μικροπρέπεια, τη δολιότητα, την αλαζονεία, τη μισαλλοδοξία, τη μοχθηρία, την αναισθησία, την πανουργία, τη βαναυσότητα και τ' αποδέλοιπα κουσούρια της.

«α, κοπρόσκυλο! αν μ' έχει ο Θεός καλά, ως τη Συντέλεια θα σε σατιρίζω

να λέω την αλήθεια δε θα πάψω, συνεχώς θα καβγαδίζω.

***

                                      Από τον Αντώνη Τσόκο

Μια απ’ τις πιο ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2023 ήταν το «Ανήμερο» της Λένας Καλλέργη, ίσως η πιο ώριμη δουλειά της. Στο «Ανήμερο» η παρουσία της φύσης είναι έντονη. Τα ποιήματα της συλλογής δεν είναι λέξεις που τυπώθηκαν για να συμπληρώσουν μια έκδοση αλλά κομμάτια της ποιήτριας. Μοιάζει η Καλλέργη να είναι το δέντρο και τα ποιήματα τα κλαδιά της. Η φύση παρουσιάζεται ως αντίδοτο στη μοναξιά. Η ελπίδα σαν δράκος που καίει τ’ όνειρο με πρόσχημα μια αβέβαιη πραγματικότητα. Τα θέλω είναι πουλιά φυλακισμένα που όταν πετούν ελεύθερα γίνονται πρέπει. Η παρουσία της πίστης είναι εξίσου έντονη. Η Καλλέργη δεν παραδίδεται άνευ όρων στον δημιουργό. Τού υπενθυμίζει το σημαντικότερό του σφάλμα, τον Θάνατο. Ένα λάθος που ο Θεός δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να διορθώσει. Το «Ανήμερο» αποπνέει μια τρυφερότητα απέναντι σε κάθε πλάσμα που αφήνει το αποτύπωμά του στη γη. Κάτι εξαιρετικά παρήγορο. Όσο πιο σκληρός είναι ο κόσμος, τόσο πιο τρυφεροί πρέπει να γινόμαστε, αν θέλουμε κάτι καλό να επιβιώσει.

***

Από την Ασημίνα Ξηρογιάννη

Ανί  Ερνό, ΠΑΘΟΣ, μετάφραση:  Ρίτα Κολαϊτη. εκδόσεις Μεταίχμιο

Αγάπησα το βιβλίο  της  Ερνό με τίτλο «Πάθος». Στο «Πάθος» συναντάμε την εγκατάλειψη, την προσμονή, την μοναχικότητα, τον έρωτα δίχως αύριο, την προσέγγιση του Εγώ, την αναφορά στον εαυτό, την αξία της στιγμής ως μοτίβο και οδηγό για τη ζωή, την εξοντωτική δύναμη του έρωτα. Δεν υπάρχει στο «Πάθος», αλλά και στα άλλα έργα της έντονο το κομμάτι της μυθοπλασίας, αφού μετατρέπει σε κείμενο τα βιώματά της. Ο λόγος της είναι συνυφασμένος με ή μάλλον απορρέει από όσα έχει ζήσει: εφηβεία, οικογένεια, ιδιαίτερες σχέσεις.

Κλείνοντας, η Ερνό είναι συγκλονιστική, γιατί είναι ειλικρινής. Ξεγυμνώνεται μπροστά στο κοινό, βυθίζεται στα άδυτα του εαυτού της και παραδέχεται αλήθειες για την ίδια. Δεν υπάρχει τίποτα φλύαρο, ή προσποιητό. Δεν υπάρχει φόβος, ούτε δειλία.

“Ανακάλυψα αυτό για το οποίο είμαστε ικανοί, δηλαδή για τα πάντα: θεσπέσιους ή θανάσιμους πόθους, απουσία αξιοπρέπειας, πεποιθήσεις και συμπεριφορές τις οποίες έβρισκα παράδοξες στους άλλους μέχρις ότου κι εγώ η ίδια τις ασπάστηκα. Εν αγνοία του, μ’ έφερε πιο κοντά στον κόσμο.” (σελ. 69)

***

Από τον Γιάννη Στρούμπα

Εγχειρίδιο υψηλής αισθητικής

Ανθούλα Δανιήλ, Οι αξέχαστοι φίλοι μου, εκδ. Νίκας / Ελληνική Παιδεία Α.Ε., Αθήνα 2023.

«Θες μια χρονολογία, θες ένα όνειρο, μια σύμπτωση, μια ανάγκη που από πολλά χρόνια αναβάλλεις να ικανοποιήσεις, κάτι που δεν έκανες στην ώρα του, ένα χρέος παλιό, μια έμμονη ιδέα που επανέρχεται πάλι και πάλι, και θέλεις να την εκμυστηρευτείς, σαν να είναι μπορετό να επικοινωνήσεις, να εξομολογηθείς και, χωρίς να σε διακόπτει κανείς, να πεις ό,τι κρύβεις στην καρδιά σου…». Το «παλιό χρέος», όπως ακριβώς το έθεσε ανωτέρω, ξεχρεώνει η Ανθούλα Δανιήλ στον τόμο Οι αξέχαστοι φίλοι μου. Με τρυφερή στοχαστικότητα η Δανιήλ απευθύνει το προσκλητήριο των αγαπημένων της νεκρών, και τους συναντά στην επικράτεια της μνήμης, αποδίδοντάς τους την ιδιαιτερότητα τής κάθε προσωπικότητας, η οποία και ωθεί τη συγγραφέα να διαπιστώσει ότι το «ουδείς αναντικατάστατος» δεν είναι αλήθεια. Κι αν ο θάνατος κινεί την πικρή της αποφθεγματικότητα («Κλεψύδρα η ζωή και αδειάζει»), η ζωηράδα, ο χειμαρρώδης λόγος και το χιούμορ δεν αποσύρονται· γιατί στον περίβολο του παράδεισου οι αποδημήσαντες είναι πλέον άγγελοι. Οι επικήδειοι της Δανιήλ είναι και μια εγκυκλοπαίδεια τέχνης. Άλλωστε, όπως λέει η ίδια, η τέχνη «Σώζει στον αιώνα τον δημιουργό και το έργο του· και αυτή είναι μια μορφή αθανασίας». Φόρος τιμής, συγκίνηση και χαμόγελο από τη μαστόρισσα συγγραφέα, που πλέον η ίδια, κι όχι η παλιά της φίλη, αποδεικνύεται «Μια γητεύτρα, μια πλανεύτρα, μια γόησσα, μια Κίρκη και μια Καλυψώ»· και ασφαλώς, όπως και η φίλη της, έτσι και η ίδια η συγγραφέας το γνωρίζει. Ποιότητα σκέψης και ήθους από την Ανθούλα Δανιήλ, σ’ έναν ξεχωριστό, του 2023 μα και όχι μόνο, τόμο στοχαστικών δοκιμίων, σ’ ένα εγχειρίδιο υψηλής αισθητικής.

***

Από την Ελένη Γεωργοστάθη

Από τα πολλά ωραία βιβλία που διάβασα τη χρονιά που μας εγκαταλείπει, θα ξεχωρίσω την Εμμονή της A. S. Byatt, ένα μυθιστόρημα που ακολουθεί τα βήματα δύο κατά τα φαινόμενα ασύμβατων ακαδημαϊκών οι οποίοι, έπειτα από μια τυχαία ανακάλυψη, επιχειρούν να λύσουν ένα λογοτεχνικό μυστήριο του 19ου αιώνα. Μεσαιωνικοί θρύλοι, φιλοσοφικές κι επιστημονικές αναζητήσεις, η μόδα του πνευματισμού, απαγορευμένοι κι ασύμβατοι με τα ήθη της εποχής τους έρωτες, πάνω απ’ όλα η θέση της γυναίκας ως πνευματικής δημιουργού στο χτες και στο σήμερα συνθέτουν ένα πολυσύνθετο στα νοήματά του έργο. Είναι αξιοθαύμαστη η άνεση με την οποία η Byatt κινείται στον τόπο και στον χρόνο, στις θεματικές και στους μύθους, μιμείται λογοτεχνικά είδη, κριτικά και θεωρητικά κείμενα, παρωδεί τον πανεπιστημιακό κόσμο και τις ακρότητες συγκεκριμένων λογοτεχνικών ρευμάτων. Το θεωρητικό της οπλοστάσιο της μελετήτριας της λογοτεχνίας, πρόθυμος αρωγός της στο εγχείρημά της αυτό, φαντάζει αστείρευτο, ωστόσο είναι η ίδια η λογοτεχνία εκείνη που κυριαρχεί πάνω του, που του δίνει σχήμα, μορφή και λόγο ύπαρξης. Όπως και είναι η ίδια η λογοτεχνία αυτή που τελικά δικαιώνει τις πράξεις και τις επιλογές των ηρώων του ογκώδους και απολαυστικού αυτού μυθιστορήματος –και μεταφραστικού άθλου–, που, τι παράξενο, ξεκίνησα να το διαβάζω μία μόλις ημέρα πριν από τον θάνατο της σπουδαίας δημιουργού του.

***

Από τον Θεοχάρη Παπαδόπουλο

Το βιβλίο, που αγάπησα πιο πολύ το 2023 είναι «Η κλέφτρα των βιβλίων» του Μάρκους Ζούσακ. Μέσα από μια πολύ ενδιαφέρουσα και συγκλονιστική πλοκή αναδεικνύει την αξία του διαβάσματος βιβλίων. Δύο ευρήματα του Ζούσακ κάνουν ακόμα πιο δυνατό το έργο: Ο αφηγητής-θάνατος και οι παρεμβάσεις του συγγραφέα με μεσότιτλους και σχόλια. Πολύ καλή και η μετάφραση της Κώστιας Κοντολέων.

***

Από την Μαρία Λατσάρη

Στο «Χρονοκαταφύγιο» (Ίκαρος, 2021), το βιβλίο που αγάπησα πιο πολύ το 2023, ο Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ στοχάζεται πάνω στις έννοιες χρόνος, ατομική και συλλογική μνήμη, παρελθόν και μέλλον της Ευρώπης και μας χαρίζει ένα μυθιστόρημα - φιλοσοφικό δοκίμιο μαζί με ιστοριογραφία της Ευρώπης του 20ού και 21ου αιώνα.

Σε μια Ευρώπη που μαστίζεται από αυξανόμενη άνοια, ο συγγραφέας, μέσω του alter ego του, Γκαουστίν, γεροντολόγου ψυχιάτρου, επινοεί ένα σχέδιο ανάκτησης της μνήμης, επιλέγοντας τις ευχάριστες αναμνήσεις. Ο Γκαουστίν αποφασίζει να δημιουργήσει μια «κλινική για το παρελθόν», προκειμένου να βοηθήσει όσους πάσχουν από Αλτσχάϊμερ. Στην κλινική κάθε όροφος είναι αφιερωμένος σε μια δεκαετία του περασμένου αιώνα. Εκεί οι ασθενείς μπορούν να αναβιώνουν τις αναμνήσεις τους, επανακτώντας εκδοχές του εαυτού τους. Πιστεύει ότι με τον καιρό όλο και περισσότεροι θα αυταπατώνται, ότι παλιά ζούσαν καλύτερα και “θα θέλουν να κρυφτούν στη σπηλιά του παρελθόντος, να επιστρέψουν πίσω. Όχι βέβαια από την πολλή καλοζωία. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι, με καταφύγια του παρελθόντος. Πες τα όπως θέλεις, «χρονοκαταφύγια»”.

Το πείραμα λειτουργεί σε ασθενείς με άνοια και τότε είναι που παρασύρονται όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες και επιλέγουν να γυρίσουν πίσω. Κάθε χώρα οργανώνει δημοψήφισμα, για να αποφασιστεί ποια ήταν «η χρυσή δεκαετία της» Η αδυναμία διαχείρισης του παρόντος και η επιθυμία αποφυγής της πραγματικότητας οδηγεί στην προσβολή από τον «ιό του παρελθόντος». Οι διαφορετικές «χρυσές δεκαετίες» που επιλέγονται από τα διάφορα κράτη καταδεικνύουν τις αντιθέσεις, τους διαχωρισμούς, τις ανισότητες εξέλιξης των λαών και οδηγούν σε άνοδο του εθνικισμού σε όλες τις χώρες της Ευρώπης.

Η προσπάθεια επανάληψης της Ιστορίας μέσω επετειακών δημόσιων αφηγήσεων και εκδηλώσεων παραμορφώνει την ιστορική μνήμη. «Ποιο είναι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί σε έναν κόσμο χωρίς μνήμη, η έλλειψη ταυτότητας ή η νοσταλγία για ένα παρελθόν που δεν υπήρξε ποτέ;».

Ο Γκοσποντίνοφ δεν διατυπώνει οριστικές απαντήσεις σχετικά με την ιστορική μνήμη. Αντ’ αυτού, για την αποτροπή των επερχόμενων εθνικισμών, μας προτρέπει να διαβάζουμε, μας προτείνει τη βιβλιοθήκη ως χρονοκαταφύγιο. «Πέφτω στη δροσερή σπηλιά της βιβλιοθήκης σαν σε έναν άλλο χρόνο, χρονοκαταφύγιο». Στη βιβλιοθήκη ο χρόνος αποκτά την ιστορικότητά του και αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας.

***

              Από την Αλεξία Καλογεροπούλου

Τη χρονιά που πέρασε εκδόθηκαν πολλά καλά βιβλία. Θα ξεχωρίσω την ποιητική συλλογή Μια τρύπια δεκάρα του Τόλη Νικηφόρου, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μανδραγόρας. Ο ποιητής έχει εκδώσει περισσότερες από τριάντα συλλογές, αυτήν όμως, την πιο πρόσφατη, την αγάπησα περισσότερο από όλες όσες έχει γράψει ως τώρα. Η γραφή του Τόλη Νικηφόρου λιτή, αυθεντική, ειλικρινής, όπως πάντα. Σε ετούτη την ποιητική συλλογή, όμως, είναι πιο διάφανη από ποτέ. Ο ποιητής μοιράζεται μέσα από τους στίχους του τη ζωή του, ποιος είναι, πώς έγινε αυτός που είναι σήμερα, περνώντας δια πυρός και σιδήρου, ποια είναι τα βιώματα, τα τραύματα και τα όνειρά του αλλά και πόσα πολλά σημαίνει για αυτόν η γραφή. Αναδεικνύει την ανθρώπινη εμπειρία και τα συναισθήματα που τη συνοδεύουν μέσα από μια αυθεντική, εκλεπτυσμένη γλώσσα. Βαθιά συγκινητική και αφοπλιστικά αποκαλυπτική, η ποίηση του Τόλη Νικηφόρου στη συλλογή μια τρύπια δεκάρα φωτίζει το νόημα της ζωής, μέσα από τις χαρές και τις λύπες της που δεν λείπουν από τον βίο κανενός θνητού.

***

Από την Εύα Στάμου

Το λογοτεχνικό βιβλίο που ξεχωρίζω για το 2023 είναι Η ντροπή της νομπελίστας Ανί Ερνώ (μετάφραση Ρίτα Κολαίτη, Μεταίχμιο). Με σαφήνεια, απλότητα, χωρίς συναισθηματολογία η Ερνώ μιλά για την παιδική της ηλικία, καταγράφοντας περιστατικά που εστιάζουν στα θέματα της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής ανισότητας, της ενδοοικογενειακής βίας. Όπως ισχύει και σε άλλα βιβλία της (Το Πάθος, Η εμμονή) η συγγραφέας αποφεύγει της ψυχαναλυτικού τύπου εξηγήσεις και περιγράφει τα γεγονότα με γλώσσα απλή, ουδέτερη, δίχως κρίσεις επιτρέποντας στον αναγνώστη να κατανοήσει εις βάθος την ιστορία της συνδέοντάς τη και με τα προσωπικά του βιώματα.

***

Από τη Βίκυ Κοσμοπούλου

Αλέξανδρος Βαναργιώτης. Κατά μήκος της εθνικής οδού. Ανάγνωσμα 2023, παρ΄ό,τι η έκδοση μετρά κάποια χρόνια πίσω, λίγο πριν την εποχή του αυτοπεριορισμού. Μια συλλογή διηγημάτων με άξονα τη μνήμη και την αφύπνισή της. Ένα ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο σε ένα εγχείρημα ανασκαφικής ενδοσκόπησης. Μικρά και μεγαλύτερα αυτοαναφορικά κείμενα γραμμένα με ζηλευτή απλότητα και ειλικρίνια. Το κείμενο “Σκοτεινό τρυγόνι” συγκινεί με την ματιά του ενήλικα- παιδιού. Την αγάπησα τη συλλογή του Βαναργιώτη. Μου άφησε μια γλύκα και μου υπενθύμισε ότι το ωραίο βρίσκεται στο απλό.

***

Aπό την Αγγελική Λάλου

Για έναν βιβλιοφάγο, συντονιστή λέσχης ανάγνωσης, και συγγραφέα, η επιλογή ενός βιβλίου για μια ολόκληρη χρονιά είναι επίπονη προσπάθεια, για να μην πω επώδυνη. Κι ενώ δεν έβγαλα αμιγώς καινούργιο βιβλίο αυτή τη χρονιά κι ενώ διάβασα πάρα πολλά βιβλία που ξεχώρισα και αγάπησα, και του 2023 αλλά και παλαιότερα, το βιβλίο που ξεχωρίζω σαν να ήταν δικό μου, αλλά μπορώ να μιλήσω για αυτό –ακριβώς επειδή δεν είναι δικό μου–, είναι η ποιητική συλλογή «ό,τι ΛύΠει ΣΥΝΑΡΜΟΛΟΓείτΤΑΙ / τοπιο_ραφίες» της εκλεκτής φίλης κι ακόμα πιο εκλεκτής ποιήτριας Αναστασίας Γκίτση, από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν. Ξεχωρίζω αυτό το βιβλίο γιατί πέρα από την ποιητική του ποιότητα και την αναγνωστική απόλαυση που προσφέρει ολόκληρη η συλλογή, το θεωρώ ως «δώρο», καθώς εμπεριέχεται η σημαντική δουλειά των τελευταίων χρόνων της ποιήτριας, κάτι που θεωρούσα εντελώς απαραίτητο, το να υπάρχει όλη μαζεμένη. Και το αποτέλεσμα της έκδοσης, ζώντας από κοντά όλα τα στάδια προετοιμασίας, δικαίωσε απόλυτα τις προσδοκίες και την επιθυμία μου. Κι ενώ συνήθως αναφέρομαι στην αρχή της συλλογής, αυτή τη φορά, θα κλείσω με το επιστέγασμα: «μέσα στο ράγισμα/ ανακάλυψα το ατελείωτο της διαδρομής/ μέχρι να βγω στο φως/ πολλά τοπία έραψα/ χρόνος πολύς το ρήμαγμα».

***

Από την Χριστίνα Λιναρδάκη

Αγαπημένο μου βιβλίο για το 2023: το Sonderkommando του Γιάννη Στίγκα

Σε μια χρονιά που κυκλοφόρησαν πολλές και καλές ποιητικές συλλογές, το ποιητικό βιβλίο που ξεχώρισα και λάτρεψα ήταν το Sonderkommando του Γιάννη Στίγκα. Ο Στίγκας σε αυτό ανατέμνει την ανθρώπινη ψυχασθένεια: τη διπολικότητα που διακρίνει τον άνθρωπο και που εμφανίζεται εντός φαινομενικά φυσιολογικών πλαισίων: εμείς οι άνθρωποι αφενός αγαπάμε την τέχνη και το υψηλό, αφετέρου είμαστε ικανοί να διαπράξουμε – και διαπράττουμε – ανείπωτα εγκλήματα. Η Γερμανία των Ναζί συνταράζει τον Γιάννη ως ομαδική ή εθνική ενσάρκωση της εν λόγω ψυχασθένειας: πώς μπορεί μια χώρα που γέννησε τον Βάγκνερ και τον Γκαίτε να προχώρησε σε τέτοιες θηριωδίες εναντίον της ανθρωπότητας; Πώς κάποιος που αγαπά τις λεπτεπίλεπτες ευαισθησίες της Τέχνης, άρα (αφού τις κατανοεί) είναι κι ο ίδιος εκλεπτυσμένος, μπορεί την άλλη στιγμή να βασανίζει, να βιάζει, να εκτελεί χωρίς έλεος; Εντέλει, ίσως έρθει ο μύθος να κλείσει τη μεγάλη πληγή. Μια παραλίγο Περσεφόνη, στο καταληκτικό ποίημα της συλλογής, μιλά για τη λήθη που καλύπτει τα πάντα και τα εξομοιώνει. Ο χρόνος κυλά και αμβλύνει τα γεγονότα, η θηριωδία γίνεται αντικείμενο έρευνας – δεν νιώθεται, ούτε συμβαίνει. Είμαστε προπάντων ζωντανοί, αλλά – τι είμαστε; Θύτες ή θύματα; Μάλλον και τα δύο. Αν έχουμε ένα χρέος, αυτό είναι να διατηρήσουμε πάση θυσία την ανθρωπιά μας – και τη μνήμη μας.

***

 Από τον Γιάννη Φαρσάρη

(https://www.opensesame.gr/giannis.farsaris/)

Ένας είναι ο έλληνας συγγραφέας που μου προκαλεί δέος με τα γραπτά του και τον λόγο του: ο Θανάσης Τριαρίδης, ο πιο γενναιόδωρος, ακάματος, ιδιαίτερος άνθρωπος του καιρού μας. Ένα αναγεννησιακό πνεύμα ασύλληπτης μόρφωσης, που χαρίζει απλόχερα όλα τα έργα του στο διαδίκτυο.

Όλα τα έργα του Τριαρίδη καταπιάνονται με κοινωνικά ζητήματα και ένα έργο του που με συγκίνησε πολύ φέτος είναι το θεατρικό: «Να ξέρετε πως αυτό που ακούτε είναι σφύριγμα τρένου» (κατεβάστε το ολόκληρο EΔΩ). Λέξεις κοφτερές που απογυμνώνουν αλήθειες αιματηρές της εποχής μας, μαεστρικά και τριαριδικά. Τέχνη αυθεντική με τον χαρακτήρα του επείγοντας, όπως λέει και ο ίδιος. Είναι ενδιαφέροντες, μα δύσκολοι οι καιροί που μας έλαχαν και ο Τριαρίδης μοιάζει σαν ανταποκριτής από την εντατική που κρατάει με το ένα χέρι την πένα και με το άλλο τον σφυγμό της ανθρωπιάς.

***

Από τον Νίκο Ξένιο

To βιβλίο που θα θυμάμαι από το 2023 είναι «Ο Μάγος» του Colm Tôibin, από τις εκδόσεις «Ίκαρος», που είναι μια ολοζώντανη μυθιστορηματική βιογραφία του μεγάλου συγγραφέα Τόμας Μαν. Ο «Μάγος» με συνάρπασε ως συγγραφέα, καθώς θεωρώ ότι συνδυάζει την εξωτερική πλοκή με μια «εσωτερική» αναφορά στον ψυχισμό ενός άλλου συγγραφέα, και μάλιστα αυτού του διαμετρήματος. Γίνεσαι, τρόπον τινά, αναγνώστης της ίδιας της διαδικασίας στην οποία έχεις εμπλακεί για μεγάλες περιόδους της ζωής σου. Το μυθιστόρημα είναι ιδιαίτερα δύσκολο, επίπονο εγχείρημα: απαιτεί μελέτη, έρευνα, σχεδιασμό, σφιχτή πλοκή, υφολογικά δάνεια από το παρελθόν αλλά και συνεχή αναφορά στον παλμό της εποχής μας: αρετές που συγκεντρώνονται σε αυτό το βιβλίο.

***

Από την Αναστασία Γκίτση

Το 2023 μας αποχαιρετά… και με αφήνει με την γλυκιά επίγευση πολλών αναγνωστικών συγκινήσεων και ποιητικών διαδρομών σε νέους άλλα και παλαιότερους τίτλους βιβλίων. Παρά τη δυσκολία να απομονώσω έναν μόνο από τους πολλούς που με συντρόφεψαν αγόγγυστα στα πολύωρα ταξίδια μου μεταξύ Würzburg και Nürnberg και καθώς από επιλογή επιμένω στην ομορφιά της ατέλειας θα προτείνω το βιβλίο: ΟΥΑΜΠΙ ΣΑΜΠΙ του Νομπούο Σουζούκι σε μετάφραση Τιτίκας Σπερελάκη από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ. Επειδή το κεντρικό τρίπτυχο: Τίποτα δεν είναι τέλειο. Τίποτα δεν είναι ολοκληρωμένο και Τίποτα δεν είναι παντοτινό μετατοπίζει με πολύ ουσιαστικό τρόπο το βλέμμα μας από την επιφάνεια της ζωής στην ουσία της και στην ομορφιά της ατέλειας… Κι αυτή η εσωτερική μετακίνηση των προτεραιοτήτων μας, ακόμη κι αν είναι αδύναμη ή βραχύβια δεν είναι ωστόσο κάτι ασήμαντο. Οποιαδήποτε εσωτερική μετακίνηση προς το ουσιαστικό δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρείται αμελητέα.

***