Translate

Τετάρτη 17 Ιανουαρίου 2018

ΠΕΡΙ ΤΡΕΛΑΣ /// ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΟΒΑΛΤΙΟ /// ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ



Γράφει η Ασημινά Ξηρογιάννη (Fractal, τχ. 31)
Η υπόνοια ή η βεβαιότητα της τρέλας κάνει ακόμα πιο γοητευτική μια συγγραφική προσωπικότητα  και περιβάλλει το όνομά της με το κύρος ενός ιερού μύθου. Ελκύει τους αναγνώστες να εξερευνήσουν αυτό το παράδοξο σύμπαν, να ψαχουλέψουν τη βιβλιογραφία και τη βιογραφία  και να μπουν στα άδυτα ενός αλλότριου κόσμου. Έχω στο μυαλό μου τον δικό μας Γεώργιο  Βιζυηνό και τον δικό μας επίσης Γιαννούλη Χαλεπά. Και οι δύο αξεπέραστοι,ο καθένας στον τομέα του. Ο Βιζυηνός ίσως ο σημαντικότερος Έλληνας διηγηματογράφος, με έντονες στα έργα του τις ψυχολογικές προεκτάσεις. Στην ουσία αυτά αποτελούν άρτια ψυχογραφήματα και κείνος θεωρείται πρωτοπόρος για την εποχή που έζησε και δημιούργησε. Ο δεύτερος είναι από τις σημαντικότερες μορφές της νεοελληνικής γλυπτικής από τα τέλη του 19ου αιώνα και ως σήμερα.
Το βιβλίο για το οποίο γράφω σήμερα δεν αφορά κανέναν από τους δύο, όμως αφορά ανθρώπους που έχουν με αυτούς εκλεκτικές συγγένειες. Από την τρέλα στη δημιουργία θα μπορούσε να είναι ο τίτλος αυτού του κειμένου ή και αντίστροφα. O Mιχάλης Παπαντωνόπουλος και η Λαμπριάνα Οικονόμου μεταφράζουν 34 επιστολές πέντε σημαντικών ανθρώπων της παγκόσμιας διανόησης και τις προσφέρουν στο αναγνωστικό κοινό μέσω των νέων Εκδόσεων Κοβάλτιο. Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο των εκδόσεων. Το πρώτο είναι το «Βορτιστικό Μανιφέστο» που υπογράφεται, μεταξύ άλλων, από τον ποιητή Έζρα Πάουντ, τον συγγραφέα και ζωγράφο Γουίνταμ Λιούις και τον γλύπτη Ανρί Γκωντιέ-Μπρζέσκα. Αυτοί «εκφράζουν την αγωνία των μοντερνιστών του Λονδίνου να συναγωνιστούν τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά αβανγκάρντ κινήματα, συνδυάζοντας την ποίηση με την τέχνη της αφίσας».
Ξαναγυρίζοντας στο «Περί τρέλας», το βιβλίο όπου αναφέρομαι, σημειώνω πόσο σημαντικό είναι να προσπαθήσει να μπει κανείς στα άδυτα μιας «λοξής σκέψης» που φιλτράρει την πραγματικότητα διά της οδού του παραλόγου και δίνει κείμενα εξωφρενικά που αποτελούν γροθιά στο στομάχι με την διεισδυτικότητα και την ουσία της. Ο Αντονέν Αρτώ , η Βιρτζίνια Γούλφ, ο Νίτσε, ο Πόε και η Μαίρη Σέλλεϋ μονολογούν, φιλοσοφούν, παραληρούν, εξομολογούνται μέσα σε αυτές τις αποκαλυπτικές επιστολές που είναι ικανές να φωτίσουν και την ποιότητα, το εύρος και την αξία του συγγραφικού τους έργου. Αποκληροί, μοναχικοί και μόνοι στην ουσία προσπαθούν να αντέξουν σε έναν κόσμο στον οποίο με τίποτα δεν μπορούν να χωρέσουν!
Η ψυχική διαταραχή του Αρτώ είναι εμφανής και μέσα από τα σκίτσα τα «τρομακτικά» και μέσα από τις επιστολές που γράφει στη μητέρα του, σε άλλους ομότεχνους και καλλιτέχνες γενικότερα , σε διάφορους υπουργούς, στους γιατρούς του, ακόμα και στον Χίτλερ. Εξωφρενικά παράφορος, ερμηνεύει με δικό του τρόπο την πραγματικότητα, σκέψεις αρνητικές και στρεβλές στοιβάζονται στο μυαλό του ,υποφέρει από διχασμούς της προσωπικότητας και την αίσθηση ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει, όπως κάθε τέτοιου είδους ασθενής. Η σκέψη του ακροβατεί επικίνδυνα, πέφτει στην παγίδα του «σκέφτομαι, άρα υπάρχω», βιώνει άπειρους πειρασμούς, άπειρους «δαίμονες». «Διότι, κάθε Αληθινή Ποίηση, κ. Φερντιέρ, επιστρέφει-μια δεδομένη στιγμή-στις Ενέργειες της Πραγματικής Μαγείας και γιατί η Μαγεία του Ρεμπώ στην Αβησσυνία δεν είναι παρά συνέχεια των Επιφοιτήσεων και του Μια Εποχή στην Κόλαση, καθώς και η συμπύκνωση των χαμένων ποιημάτων από Το πνευματικό κυνήγι. Μα ποιός θα διανοούνταν να κατηγορήσει τον Αρτούρ Ρεμπώ για τρέλα ή παραφροσύνη, ή για κάποιου είδους ψύχωση εξαιτίας της», γράφει χαρακτηριστικά σε μία από τις τρομαχτικές επιστολές του που σκεπάζουν τον αναγνώστη με σκιές και δίνουν την αίσθηση του τερατώδους.
Η Γούλφ έχε επίγνωση ότι είναι ψυχικά άρρωστη. Διπολική, αποδεικνύεται φοβερά παραγωγική στα μεσοδιαστήματα επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης. Και η δική της διάνοια πλήττεται από ένα σωρό δαίμονες, συχνά και εύκολα καταρρέει.
Γράφει επιστολές προς  τον σύζυγό της ενόψει της επικείμενης αυτοκτονίας της. Επιστολές σπαρακτικές, γεμάτες πόνο. «Δεν νομίζω ότι δυο άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι πιο ευτυχισμένοι μέχρι που ήρθε αυτή η φρικτή αρρώστια. Δεν μπορώ να την πολεμήσω άλλο, ξέρω ότι σου καταστρέφω τη ζωή, ότι χωρίς εμένα θα μπορούσες να εργαστείς. Και ξέρω πως θα το κάνεις. Βλέπεις, ούτε αυτό το γράμμα δεν μπορώ να γράψω σωστά. Δεν μπορώ να διαβάσω. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι οφείλω όλη την ευτυχία της ζωής μου σε σένα», μεταφράζει η Λαμπριάνα Οικονόμου.
Στο ενδιαφέρον αυτό βιβλίο σειρά έχει ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε, γνωστός για τα περίφημα «Γράμματα τρέλας». Μέσα στην παραλυτική ψυχική του διαταραχή μιλάει για δικές του ευεργεσίες στην ανθρωπότητα, για κόσμο που μεταλλάσσεται, για θεϊκούς γελωτοποιούς, για τις πολλαπλές του ταυτότητες και μετενσαρκώσεις σε Βούδα, Διόνυσο, Μ. Αλέξανδρο, Σαίξπηρ, Βολταίρο, Ναπολέων και άλλους, για την δική του θεϊκή υπόσταση. Ο λόγος του είναι παραληρηματικός και τον διακατέχουν παραισθήσεις μεγαλείου.
Ακολουθεί η περίπτωση του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, του οποίου το λογοτεχνικό του έργο είχε σημαντική επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία, αποτελώντας θεμέλιο λίθο για την εξέλιξη σύγχρονων λογοτεχνικών ειδών, όπως η αστυνομική λογοτεχνία ή οι ιστορίες τρόμου και φαντασίας. Μέσα από την επιστολή του φαίνεται ότι προσανατολίζεται στην έκδοση κάποιου περιοδικού, αλλά μιλά και για το πλήγμα που του επέφερε ο χαμός της γυναίκας του. «Κάθε φορά ένιωθα όλες τις αγωνίες του θανάτου της-και σε κάθε έξαρση της ασθένειας την αγαπούσα όλο και πιο στοργικά και γαντζωνόμουν από τη ζωή της με ακόμα πιο απελπισμένο πείσμα. Είμαι όμως, ευαίσθητος από την κράση μου-νευρικός σε εξαιρετικά ασυνήθιστο βαθμό. Ήμουν τρελός ανάμεσα σε μεγάλα διαστήματα φρικτής λογικής. Κατά τη διάρκεια αυτών των κρίσεων πλήρους ασυνειδητότητας, έπινα, ένας θεός ξέρει, πόσο συχνά ή πόσο πολύ. Ως εκ τούτου οι εχθροί μού απέδωσαν την τρέλα στο ποτό και όχι το ποτό στην τρέλα. Πραγματικά, είχα σχεδόν εγκαταλείψει κάθε ελπίδα μόνιμης γιατρειάς, όταν τη βρήκα στον θάνατο της συζύγου μου. Αυτόν μπορώ να τον υπομείνω και τον υπομένω όσο είναι εφικτό για έναν άνθρωπο […] Θεέ μου, τί μελαγχολία η ύπαρξη!» 
Η Μαίρη Σέλλεϋ , η συγγραφέας του Φρανκενστάιν και σύζυγος του ποιητή Πέρσυ Σέλλεϋ, μια άλλη θραυσματική ύπαρξη με χαώδη ψυχικό κόσμο  και τραύματα της Μοίρας που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Της ταιριάζει ο στίχος από τον Άδωνι: Ma o χρόνος μ’ αλυσόδεσε και δεν μπορώ να φύγω.
Οι εγκλεισμοί, τα ψυχιατρεία, τα άσυλα, οι δεσμώτες της διανοίας, του απείρου και του ονείρου. Πολλές φορές η τρέλα και η λογική εμπλέκονται και συμπλέουν επικίνδυνα. Τα όριά τους είναι αξεδιάλυτα. Η οδύνη μπορεί να είναι δημιουργική ή μήπως η οδύνη της δημιουργίας μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη, την μανιοκατάθλιψη και άλλα ψυχικά σύνδρομα; Και η τέχνη που είναι μέσα σε όλα αυτά; Όταν ο καλλιτέχνης αρρωσταίνει, αρρωσταίνει άραγε και η τέχνη του; Ή μήπως αυτή απογειώνεται εν τέλει;
Εξαιρετικό πρωτότυπο, καλαίσθητο και μελετημένο βιβλίο που αξίζει κάποιος να το έχει στη βιβλιοθήκη του. Ωραίες, στρωτές, λειτουργικές μεταφράσεις, πλούσιες κατατοπιστικές σημειώσεις, άκρως ενδιαφέρον θέμα για τους λάτρεις της ιστορίας της λογοτεχνίας και όχι μόνο.

2 σχόλια: