της
Νατάσας Μερκούρη*
Η αναγκαιότητα της θεατρικής παιδείας σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης είναι πλέον δεδομένη παγκοσμίως και, όπου τίθεται υπό συζήτηση ή –ακόμα χειρότερα- υπό αμφισβήτηση, τότε δρομολογείται οπισθοδρόμηση σε θέματα εκπαίδευσης και πολιτισμού. Το παρόν κείμενο, και στα δύο του μέρη, δε φιλοδοξεί να αποτυπώσει πλήρως τη θέση του θεάτρου στην εκπαίδευση στην Ελλάδα και σε χώρες του εξωτερικού. Δίνει όμως μια αρκετά κατατοπιστική εικόνα της θεατρικής παιδείας στο κάθε εκπαιδευτικό σύστημα κρατώντας αποστάσεις, ενίοτε και επιφυλάξεις, για το πόσο υλοποιούνται στην πράξη όσα προτείνει το εκάστοτε αναλυτικό πρόγραμμα.
Στην Ελλάδα, ο όρος «θέατρο στην εκπαίδευση» είναι γενικός και περιλαμβάνει το θεατρικό παιχνίδι, τη δραματοποίηση, το εκπαιδευτικό δράμα, τα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα, ποικίλες θεατρικές τεχνικές και δραστηριότητες. Στο εξωτερικό, παρατηρείται σύγχυση σε θέματα ορολογίας λόγω της πολυμορφίας των μοντέλων. Διαφορετικό περιεχόμενο έχουν τα Drama, Drama Education, Drama in Education, Theatre in Education, Theatre and Education, Théâtre Éducation κ.ο.κ. Γι’ αυτό και υιοθετήθηκε, στα ελληνικά, ο ευρύτερος όρος «θέατρο/δράμα» για τη θεατρική παιδεία στο εξωτερικό συνολικά.
Από τη μέχρι τώρα εφαρμογή του στο πλαίσιο αναλυτικών προγραμμάτων αλλά και έξω από αυτά προκύπτει ότι το θέατρο μπορεί να είναι αυτόνομο διδακτικό αντικείμενο, διδακτική μέθοδος και μέσο κοινωνικής παρέμβασης. Και αυτονόητα, μορφή τέχνης. Όποιο όμως και αν είναι το περιεχόμενο του μαθήματος, με όποιο τρόπο και αν εφαρμόζεται, κοινός παρονομαστής παραμένει ότι βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με την κοινωνία, όπως και το ίδιο το θέατρο. Το θέατρο στην εκπαίδευση στοχεύει, σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, στην ανάπτυξη και καλλιέργεια των δεξιοτήτων των μαθητών, στη δημιουργία ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, πολιτών με κοινωνική συνείδηση, σε περιβάλλον αυτενέργειας, συνεργατικότητας, συλλογικότητας, δημοκρατικής σκέψης και πρακτικής.
Μετά τη μεταπολίτευση, το 1979 προτείνεται για πρώτη φορά να αξιοποιηθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα τα θεατρικά κείμενα και η ερμηνεία τους. Από το 1975 έχει ήδη επιτραπεί η προετοιμασία και διεξαγωγή θεατρικών παραστάσεων στα σχολεία, οι οποίες αποτελούν μέρος των δράσεων των Μαθητικών Κοινοτήτων. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 ξεκινά ο διάλογος γύρω από τη θεατρική παιδεία στο σχολείο και οργανώνεται το 1983 το Α’ Σεμινάριο Θεατρικής Παιδείας στην Αναργύρειο Σχολή Σπετσών. Το σχολικό έτος 1985-1986 λειτουργεί για πρώτη φορά το πρόγραμμα «Μελίνα» με έμφαση στην «πολιτισμική διάσταση της εκπαίδευσης (θέατρο, εικαστικά, μουσική, χορός, σύγχρονες οπτικοακουστικές μορφές τέχνης)». Αφορούσε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και διακρινόταν σε οκτώ προτεινόμενες δράσεις. Το 1990 το μάθημα της Θεατρικής Παιδείας χαρακτηρίζεται προαιρετικό, οδηγεί συχνά σε θεατρική παράσταση και γίνεται σε βάση υπερωριακή για τους εκπαιδευτικούς, με χρηματοδότηση από φορείς του Δημοσίου. Οι μαθητικοί θεατρικοί αγώνες, που είχαν ξεκινήσει άτυπα από το 1989, θεσπίζονται το 1992-1993 με πρωτοβουλία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας και του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν».
Το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής (εικαστικά, μουσική, θέατρο) στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ήδη προβλέπεται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών από το 1990. Η θεατρική αγωγή όμως εντάσσεται με σχολικό εγχειρίδιο για την Ε’ και ΣΤ’ τάξη επίσημα το 2006, όχι χωρίς διαμαρτυρίες για την απαραίτητη πλην ελλιπή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Έτσι, ο «χάρτης» του μαθήματος της Αισθητικής Αγωγής διαμορφώνεται ως εξής: 4 ώρες για την Α’ και τη Β’ δημοτικού, 3 ώρες για τη Γ’ και τη Δ’ δημοτικού και 2 ώρες για την Ε’ και τη ΣΤ’ δημοτικού. Το Αναλυτικό Πρόγραμμα προβλέπει διδασκαλία και των τριών μαθημάτων και προτείνει συγκεκριμένες δραστηριότητες ανά θεματική ενότητα. Παράλληλα, προτείνεται η χρήση θεατρικών τεχνικών στη διδασκαλία της ελληνικής και των ξένων γλωσσών, καθώς και των μαθηματικών. Στο Ολοήμερο Σχολείο το μάθημα της θεατρικής αγωγής είναι προαιρετικό. Στην Ευέλικτη Ζώνη, η οποία ακόμα εφαρμόζεται αλλά με λιγότερη συμμετοχή, επίσης προβλέπεται ως διδακτικό αντικείμενο.
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις έμφαση δίνεται στην παιδαγωγική αξία της χρήσης του θεάτρου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στόχος είναι η πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, η καλλιέργεια της δημιουργικότητας, η άσκηση στην ομαδική εργασία, η ενίσχυση της συλλογικότητας χωρίς να παραβλέπεται και η απόκτηση γνώσεων για τη δημιουργία και την αποτίμηση του καλλιτεχνικού προϊόντος.
«Στο Γυμνάσιο το μάθημα του Θεάτρου εντάσσεται στο πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Σχολικών Δραστηριοτήτων καθώς και στο πλαίσιο της εκπόνησης διαθεματικών σχεδίων εργασίας γενικά και ειδικότερα στην Ευέλικτη Ζώνη» όσο αυτή εφαρμοζόταν. Παρ’ ολ’ αυτά, το θέατρο διδάσκεται στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στη Γ’ Γυμνασίου και στο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας από μετάφραση (Δραματική Ποίηση- Ελένη του Ευριπίδη, Όρνιθες του Αριστοφάνη) στην ίδια τάξη. Στα νέα σχολικά εγχειρίδια της Δραματικής Ποίησης προβλέπεται ομάδα ερωτήσεων και εργασιών εστιασμένων στην παραστασιακή πλευρά των θεατρικών κειμένων («Ας γίνουμε θεατές») καθώς και πληθώρα φωτογραφιών από παραστάσεις αρχαίου δράματος, κυρίως των υπό εξέταση έργων. Δραστηριότητες θεατρικού χαρακτήρα προτείνονται και στα μαθήματα της Γλώσσας, ελληνικής και ξένων, της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, της Ιστορίας, των Εικαστικών.
Στο Λύκειο, από το 1998-1999 μέχρι το 2010-2011, το μάθημα Στοιχεία Θεατρολογίας συμπεριλαμβάνεται στο δίωρο μάθημα επιλογής Αισθητική Αγωγή στην Α’ Λυκείου, όπου συνυπάρχει με τα εικαστικά και τη μουσική. Επίσης στη Β’ Λυκείου διδάσκεται η Αντιγόνη του Σοφοκλή στο πλαίσιο του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας από πρωτότυπο.
Στα Καλλιτεχνικά Γυμνάσια και Λύκεια, στην Κατεύθυνση Θεάτρου-Κινηματογράφου διδάσκονται ως υποχρεωτικά, σε ό,τι αφορά στο θέατρο, κινησιολογία, υποκριτική, φωνητική – ορθοφωνία, δραματοποίηση κειμένου, αυτοσχεδιασμός, θεατρικό παιχνίδι, αγωγή προφορικού λόγου, Ιστορία Θεάτρου και ως επιλογής στο Λύκειο σκηνογραφία, μουσικό θέατρο και Ιστορία κοστουμιού. Στα Πειραματικά Σχολεία (δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια) προβλέπεται η διδασκαλία της θεατρικής αγωγής στο πλαίσιο του μαθήματος της Αισθητικής Αγωγής, μαζί με τα εικαστικά και τη μουσική.
Πέρα από το πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος, υλοποιούνται στα σχολεία πολιτιστικά προγράμματα θεατρικής παιδείας ή θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα με θέματα όπως η πολυπολιτισμικότητα, η ταυτότητα, η θρησκευτική ετερότητα, οι εξαρτήσεις, τα δικαιώματα του παιδιού κ.α., καθώς και προγράμματα περιβαλλοντικά ή αγωγής υγείας, στα οποία χρησιμοποιούνται συχνά θεατρικές τεχνικές. Παρουσιάζονται είτε ολοκληρωμένα είτε δειγματοληπτικά στο τέλος κάθε σχολικού έτους σε διοργανώσεις των οικείων Διευθύνσεων ή σε φεστιβάλ. Καλλιτεχνικοί φορείς υλοποιούν επίσης εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές και για ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες νέων (τσιγγανόπαιδες, μουσουλμανόπαιδες, μετανάστες).
Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το Θέατρο στην Εκπαίδευση περιλαμβάνει διαφορετικά αντικείμενα (κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών, δραματοποίηση, θεατρικό παιχνίδι, διδακτική και παιδαγωγική του θεάτρου στην εκπαίδευση κ.α.). Το μάθημα διδάσκεται στα παιδαγωγικά τμήματα των πανεπιστημιακών σχολών (Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία – Ε.Κ.Π.Α., Τμήμα Προσχολικής Αγωγής – Α.Π.Θ., Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης – Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης – Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας). Η διδασκαλία του, είτε ως υποχρεωτικού μαθήματος είτε ως μαθήματος επιλογής, περιλαμβάνεται και στους Οδηγούς Σπουδών των Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών του Ε.Κ.Π.Α., του Α.Π.Θ., του Πανεπιστημίου Πατρών και του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Το μάθημα της θεατρικής αγωγής στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση καλούνται να διδάξουν οι εκπαιδευτικοί και πρόσφατα θεατρολόγοι, απόφοιτοι των παραπάνω σχολών. Το ζήτημα της επιμόρφωσης, ακανθώδες. Οι αρμόδιοι φορείς του Δημοσίου δεν έχουν δραστηριοποιηθεί όσο το απαιτούν οι συνθήκες. Διοργανώνονται, στις εκάστοτε Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης συχνά σε συνεργασία με άλλους φορείς, βιωματικά εργαστήρια θεατρικής παιδείας συνήθως σύντομης διάρκειας. Στην ανάγκη για επιμόρφωση ανταποκρίνονται επιστημονικοί φορείς όπως το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, ο Πανελλήνιος Επιστημονικός Σύλλογος Θεατρολόγων, ο Σύλλογος Αποφοίτων του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Εκπαιδευτικού Δράματος, η UNIMA- ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Ένωσης Κούκλας και πληθώρα ιδιωτικών φορέων (εργαστήρια δραματικής τέχνης, κουκλοθεάτρου, θεατρικού παιχνιδιού, δραματικές σχολές, Μ.Κ.Ο. κ.α.). Η επιμόρφωση περιλαμβάνει κυρίως βιωματικά θεατρικά εργαστήρια για εκπαιδευτικούς ή για εμψυχωτές νεανικών ομάδων, επιστημονικά συνέδρια, ημερίδες, θεατρικές κατασκηνώσεις.
Σημαντική και διαρκώς αυξανόμενη είναι και η ελληνόγλωσση επιστημονική βιβλιογραφία και το εκπαιδευτικό υλικό που συνοδεύουν τις παραπάνω δραστηριότητες των πανεπιστημιακών τμημάτων και των επιστημονικών φορέων (επιστημονικές μελέτες, πρακτικά διεθνών συνδιασκέψεων, επιστημονικό περιοδικό Εκπαίδευση και Θέατρο, καταγραφή βιωματικών εργαστηρίων, εκπαιδευτικό υλικό θεατροπαιδαγωγικών προγραμμάτων).
Σε άλλες χώρες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση του θεάτρου/δράματος στην εκπαίδευση σε άλλες χώρες. Ενδελεχής έρευνα θα ήταν απαγορευτική στις παρούσες συνθήκες. Η επιλογή των παρακάτω χωρών έγινε με κριτήριο τη σταθερότητα της παρουσίας της θεατρικής αγωγής στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών τις τελευταίες δεκαετίες.
Στη Γαλλία ισχύει από το 1980 μέχρι σήμερα το Partenariat, το οποίο θεσμοθετήθηκε από τα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού. Τα προηγούμενα 20 χρόνια οι προσπάθειες που γίνονταν να ενταχθεί το θέατρο στην εκπαιδευτική διαδικασία ήταν σποραδικές, όχι όμως και αμελητέες. Το Partenariat είναι η επίσημη συνεργασία ανάμεσα σε έναν καλλιτέχνη και έναν εκπαιδευτικό στο πλαίσιο του σχολείου, με στόχο την από κοινού διδασκαλία του μαθήματος της θεατρικής αγωγής. Η εφαρμογή του είναι υποχρεωτική για το συγκεκριμένο μάθημα, το οποίο περιλαμβάνει θεατρικό εργαστήρι με συγκεκριμένο θέμα, ανταλλαγή ιδεών ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, υλοποίηση και παρουσίαση σε κοινό.
Η διδασκαλία γίνεται στο πλαίσιο του ωρολόγιου προγράμματος κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Η ANRAT (Association Νationale de Recherche et d’Action Τhéâtrale) είναι η επίσημη επιστημονική ένωση για την έρευνα και τη θεατρική πράξη στην εκπαίδευση στη Γαλλία, η οποία στηρίζει το θεσμό του Partenariat με προγράμματα επιμόρφωσης, επιστημονικές εκδόσεις, εκπαιδευτικό υλικό και παρακολούθηση των επιμέρους προγραμμάτων. Το Partenariat ως θεσμός αξιολογείται κάθε χρόνο. Οι στόχοι του γίνονται αντικείμενο επαναδιαπραγμάτευσης ανάλογα με τις δυσκολίες στην εφαρμογή, τις απαιτήσεις όλων των συμβαλλόμενων μερών και τις συνθήκες μέσα στις οποίες αυτό υλοποιείται.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο το θέατρο/δράμα αποτελεί διδακτικό εργαλείο στο σχολείο ήδη από τη δεκαετία του ‘50. Η πολυμορφία της θεατρικής αγωγής στην Αγγλία έχει καθιερώσει διαφορετικές σχολές, οι οποίες έχουν επηρεάσει πολλές ευρωπαϊκές και μη χώρες (Drama in Education, Process Drama, Drama Education, Theatre in Education κ.α.). Σύμφωνα με το βρετανικό αναλυτικό πρόγραμμα, το εκπαιδευτικό δράμα διδάσκεται ως μάθημα επιλογής σε πολλά σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποτελεί κυρίως μέθοδο διδασκαλίας πρόσφορη για πολλά διδακτικά αντικείμενα, όπως γλωσσικά μαθήματα, αγωγή υγείας, πολιτική αγωγή, περιβαλλοντική εκπαίδευση κ.α. Σχολεία όμως προσφέρουν στο πρόγραμμά τους μάθημα Θεάτρου/Δράματος. Το Arts Council προβλέπει συγκεκριμένη στοχοθεσία σε ό,τι αφορά τη θεωρητική γνώση και την πρακτική εφαρμογή, και προτείνει θεατρικές δραστηριότητες ανά βαθμίδα (και ηλικιακό επίπεδο) εκπαίδευσης.
Σε πανεπιστημιακά τμήματα προσφέρονται μαθήματα προπτυχιακού επιπέδου ειδικά για το θέατρο/δράμα στην εκπαίδευση, καθώς και μεταπτυχιακοί τίτλοι. Παράλληλα, η ευρεία πρακτική πλαισιώνεται από συνεχή ενδελεχή έρευνα και την αντίστοιχη βιβλιογραφία, προσιτή για όλους όσοι διδάσκουν ή χρησιμοποιούν το θέατρο/δράμα στο σχολείο ή σε δραστηριότητες εκτός τάξης. Στο χώρο δραστηριοποιούνται επιστημονικές ενώσεις, όπως το National Drama, και εκδίδονται επιστημονικά περιοδικά που προάγουν την έρευνα, όπως τα Ride: The Journal of Applied Theatre and Performance, The Journal of National Drama κ.α.
Στην Ιρλανδία το θέατρο/δράμα στην εκπαίδευση εντάσσεται στο αναλυτικό πρόγραμμα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης από το 1999. Ως τότε, διδασκόταν στο πλαίσιο του μαθήματος της Γλώσσας. Οι διδακτικές ώρες που διατίθενται αυξάνονται ανάλογα με την τάξη. Πρόσφατα, κατατέθηκε η πρόταση αυτές να μειωθούν, γεγονός που έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Παράλληλα, θεατρικές τεχνικές χρησιμοποιούνται και στη διδασκαλία άλλων μαθημάτων. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν υφίσταται επίσημα ως διδακτικό αντικείμενο. Παρ’ ολ’ αυτά, στο προαιρετικό έτος που προβλέπεται στο τέλος του- αντίστοιχου ελληνικού- Λυκείου, υπάρχει μάθημα θεάτρου και χορού. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διδάσκεται το μάθημα του θεάτρου στην εκπαίδευση σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, απαραίτητα σε όλες τα Παιδαγωγικά Τμήματα πανεπιστημιακών σχολών και κολεγίων.
Τα τελευταία 15 χρόνια, εκτός από πανεπιστημιακά τμήματα και τις ιρλανδικές ενώσεις εκπαιδευτικών, δραστηριοποιούνται όλο και περισσότεροι ανεξάρτητοι φορείς στον τομέα της επιμόρφωσης. Εδώ και ένα χρόνο το Griffith College σχεδίασε ετήσιο πρόγραμμα σπουδών, που θα παρέχει την απαραίτητη παιδαγωγική επάρκεια στους ανεξάρτητους επιμορφωτές.
Η Επιστημονική Ένωση για το Θέατρο/Δράμα στην Εκπαίδευση στην Ιρλανδία (ADEI) διοργανώνει βιωματικά εργαστήρια για εκπαιδευτικούς, παρέχει εκπαιδευτικό υλικό στην ιστοσελίδα της και υλοποιεί προγράμματα Θεάτρου/Δράματος στην Εκπαίδευση για εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης ο σύμβουλος Θεάτρου/Δράματος στην Εκπαίδευση βρίσκεται στη διάθεση των εκπαιδευτικών που χρειάζονται βοήθεια στο σχεδιασμό των μαθημάτων τους, στην εμψύχωση ομάδας, στην παραγωγή μαθητικών θεατρικών παραστάσεων κ.λπ. Το περιοδικό Drama Times πλαισιώνει τις παραπάνω δραστηριότητες.
Στη Νορβηγία το θέατρο/δράμα αποτελεί αυτόνομο διδακτικό αντικείμενο στη βασική εκπαίδευση. Χρησιμοποιείται όμως ως μέθοδος διδασκαλίας σε πολλά μαθήματα, ιδίως στα γλωσσικά και στη λογοτεχνία, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ως μάθημα επιλογής είναι πολύ διαδεδομένο, ιδίως στις τελευταίες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πολλά πανεπιστήμια και κάθε παιδαγωγική σχολή περιλαμβάνουν το θέατρο/δράμα στους οδηγούς σπουδών, σε προπτυχιακό και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, προετοιμάζοντας έτσι τους εκπαιδευτικούς που θα το διδάξουν στα σχολεία ή όλους όσοι θα ασχοληθούν με την έρευνα στο πεδίο αυτό. Το 2012 το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας θα εφαρμόσει εκπαιδευτική μεταρρύθμιση εστιασμένη στο ρόλο του εκπαιδευτικού. Ήδη από το 2009 έχει κατατεθεί συγκεκριμένη πρόταση για τη θέση του θεάτρου/ δράματος στη βασική εκπαίδευση.
Στη Φινλανδία τεχνικές θεάτρου/δράματος χρησιμοποιούνται από εκπαιδευτικούς σε πολλά σχολεία στο πλαίσιο της διδασκαλίας της φινλανδικής γλώσσας. Σε αρκετά σχολεία επίσης, υπάρχει στο πρόγραμμα ως μάθημα επιλογής. Στις τελευταίες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης τα σχολεία προσφέρουν τον τίτλο του Diploma στο Θέατρο/Δράμα στην Εκπαίδευση σε εκατοντάδες μαθητές κάθε χρόνο. Υπάρχουν γύρω στους 2000 εκπαιδευμένους δασκάλους και καθηγητές και δέκα κάτοχοι διδακτορικού τίτλου πάνω στο αντικείμενο. Παρ’ ολ’ αυτά, μέλη του FIDEA (Finnish Drama/Theatre Education Association), παρά τις επίμονες προσπάθειες τα τελευταία χρόνια, δεν κατόρθωσαν να πείσουν το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού για την αναγκαιότητα να ενταχθεί στο αναλυτικό πρόγραμμα το μάθημα του θεάτρου/δράματος ως υποχρεωτικό. Η πρόταση θα κατατεθεί πάλι την άνοιξη του 2011.
Στις σκανδιναβικές χώρες, δημιουργήθηκε το 1994 το δίκτυο Drama Boreale, με στόχο την εφαρμογή του θεάτρου στην εκπαίδευση και την κατάρτιση επαγγελματιών (ερευνητές, καθηγητές θεάτρου/δράματος, επιμορφωτές) που θα στελεχώσουν αυτή την προσπάθεια. Το δίκτυο οργανώνει κάθε τρία χρόνια επιστημονικό συνέδριο παρέχοντας έτσι ζωτικό χώρο στην έρευνα, τον επιστημονικό προβληματισμό και την ανταλλαγή απόψεων. Άλλες επιστημονικές ενώσεις, όπως η Community of Drama and Theatre in Education Association και το δίκτυο Νordplus, μέσα από προγράμματα ανταλλαγής εκπαιδευτικών και μαθητών, συνεχείς συναντήσεις και συστηματικό σχεδιασμό, έχουν συνεισφέρει στην εδραίωση του θεάτρου/δράματος στην εκπαίδευση. Ανταλλαγές πανεπιστημιακών καθηγητών και συνεργασίες σε επίπεδο μεταπτυχιακών σπουδών μεταξύ πανεπιστημιακών τμημάτων της Νορβηγίας και της Φινλανδίας ενισχύουν τον από κοινού σχεδιασμό της έρευνας στον τομέα αυτό. Ενώσεις με τα επιστημονικά τους περιοδικά συμπληρώνουν και εκδοτικά τις παραπάνω δραστηριότητες.
Στην Τουρκία εφαρμόζεται από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα αυτό που αργότερα ονομάστηκε εκπαιδευτικό δράμα (ή δημιουργικό δράμα) ως μέθοδος διδασκαλίας στα σχολεία μέσα από ασκήσεις δραματοποίησης. Με την πάροδο των δεκαετιών, το εκπαιδευτικό δράμα, και γενικότερα οι θεατρικές τεχνικές, χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία όλο και περισσότερων αντικειμένων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, κυρίως στην πρωτοβάθμια. Ταυτόχρονα, ξεκινούν συστηματικά προγράμματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών από το Υπουργείο Παιδείας της χώρας.
Τομή αποτελεί η δεκαετία του 1980. Από τη μια πλευρά, διασαφηνίζεται η σχετική επιστημονική ορολογία, από την άλλη, ξεκινούν προπτυχιακά, αργότερα και μεταπτυχιακά, προγράμματα εκπαιδευτικού δράματος σε πανεπιστημιακά τμήματα. Για την Τουρκία η ενσωμάτωση και χρήση του εκπαιδευτικού δράματος γίνεται ζωτικό εργαλείο για τον εκδημοκρατισμό της χώρας και τη δημιουργία «νέας γενιάς ανθρώπων, που θα είναι δημιουργικοί, έτοιμοι για το μέλλον και με υψηλές απαιτήσεις από τον ίδιο τους τον εαυτό και το περιβάλλον τους». Το 1990 ιδρύεται ο Σύλλογος Εκπαιδευτικού Δράματος. Διοργανώνονται σεμινάρια και διεθνή επιστημονικά συνέδρια με στόχο την προώθηση και εδραίωση του εκπαιδευτικού δράματος στην εκπαίδευση. Παράλληλα, ο Σύλλογος βρίσκεται σε συνεχή επιστημονικό διάλογο με τις αντίστοιχες ενώσεις της Αγγλίας και της Γερμανίας.
Σήμερα στην Τουρκία το εκπαιδευτικό δράμα διδάσκεται ως αυτόνομο μάθημα στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση, σε ιδιωτικά και δημόσια σχολεία. Επίσης χρησιμοποιείται ως μέθοδος διδασκαλίας ή ως εξωσχολική δραστηριότητα στο πλαίσιο ομίλων. Το μάθημα έχει γίνει υποχρεωτικό σε προπτυχιακό επίπεδο σε όλες τις πανεπιστημιακές σχολές που δίνουν πτυχία Παιδαγωγικής και διπλώματα διδασκαλίας. Επίσης, προσφέρονται προγράμματα master’s και διδακτορικά διπλώματα σε αυτό το επιστημονικό πεδίο.
Παρατηρούμε παγκόσμια μια στροφή προς την ευρύτερη παιδευτική αξία του θεάτρου στην τυπική και μη τυπική εκπαίδευση. Από το παραδοσιακό σχολικό θέατρο και τη συνακόλουθη παράσταση κινούμαστε προς την παιδαγωγική πλευρά του θεάτρου και σε κάποιες περιπτώσεις και στην κοινωνική του πλευρά. Μέσα από την αξιοποίηση του θεάτρου στην εκπαίδευση συμμετέχουμε ως εκπαιδευτικοί στην προσπάθεια να αναπτύξουν οι μαθητές και οι νέοι τις δεξιότητες εκείνες που θα τους βοηθήσουν να ανταποκριθούν ενεργά, με δημιουργικό τρόπο, στις συνθήκες μέσα στις οποίες θα κληθούν να ζήσουν. Η δημιουργία είναι μια μορφή παρέμβασης στη σύγχρονη πραγματικότητα. Όπως επεσήμανε ο Augusto Boal στο μήνυμά του για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου το 2009, «Είμαστε όλοι ηθοποιοί: το να είσαι πολίτης δεν σημαίνει ότι ζεις σε μια κοινωνία, σημαίνει ότι την αλλάζεις». z
Θερμές ευχαριστίες στους Steven Clark, Stig A. Eriksson, Tintti Karppinen, Anna Lena Östern, Ali Öztürk και Triona Stokes για τις πληροφορίες και τις επισημάνσεις τους.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από τα θεατρικά εργαστήρια στο πλαίσιο προγράμματος Comenius, από υλικό που παραχώρησε ο Steven Clark
l Πληροφορίες επίσης αντλήθηκαν από τα οικεία Αναλυτικά Προγράμματα, τα αντίστοιχα σχολικά εγχειρίδια και τις παρακάτω δημοσιεύσεις:
• Γκόβας Ν. (επιμ.) (2008), Θέατρο & Εκπαίδευση στο Κέντρο της Σκηνής. Πρακτικά της 6ης Διεθνούς Συνδιάσκεψης για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, εκδ. Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, Αθήνα.
• Κακουδάκη Τ. (2007), «Θέατρο και εκπαίδευση στα ελληνικά πανεπιστήμια ιδρύματα. Μια πρώτη καταγραφή του αναλυτικού προγράμματος και των δραστηριοτήτων των τμημάτων», Εκπαίδευση & Θέατρο, τ. 7, σσ. 54-61.
• Μουλά Ευ. (2006), Ο τραγικός μύθος της αρχαιότητας για την παιδική ηλικία, διδ. διατριβή, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος.
• Πούχνερ Β. (1997), «Το θέατρο στο σχολείο. Παιδαγωγικοί, ψυχολογικοί και θεατρολογικοί προβληματισμοί στη σύγχρονη ευρωπαϊκή εκπαίδευση από τις εθνικές γιορτές και τη μορφωτική πράξη στο δραματοποιημένο παιχνίδι και το ψυχόδραμα», Κείμενα και αντικείμενα. Δέκα θεατρολογικά μελετήματα, Αθήνα, σσ. 17-75.
• Τσενέ Ν., Λουτριανάκη Β., Περαντωνάκης Α. (2009), «Το θέατρο στα νέα βιβλία του Γυμνασίου», Εκπαίδευση & Θέατρο, τ. 10, σσ. 57-65.
*Εργάζεται ως φιλόλογος στην ιδιωτική εκπαίδευση. Υπήρξε γ.γ. του Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση. Πρόσφατα μετακόμισε στο http://blogs.sch.gr/anmerkouri.
Η αναγκαιότητα της θεατρικής παιδείας σε κάθε βαθμίδα της εκπαίδευσης είναι πλέον δεδομένη παγκοσμίως και, όπου τίθεται υπό συζήτηση ή –ακόμα χειρότερα- υπό αμφισβήτηση, τότε δρομολογείται οπισθοδρόμηση σε θέματα εκπαίδευσης και πολιτισμού. Το παρόν κείμενο, και στα δύο του μέρη, δε φιλοδοξεί να αποτυπώσει πλήρως τη θέση του θεάτρου στην εκπαίδευση στην Ελλάδα και σε χώρες του εξωτερικού. Δίνει όμως μια αρκετά κατατοπιστική εικόνα της θεατρικής παιδείας στο κάθε εκπαιδευτικό σύστημα κρατώντας αποστάσεις, ενίοτε και επιφυλάξεις, για το πόσο υλοποιούνται στην πράξη όσα προτείνει το εκάστοτε αναλυτικό πρόγραμμα.
Στην Ελλάδα, ο όρος «θέατρο στην εκπαίδευση» είναι γενικός και περιλαμβάνει το θεατρικό παιχνίδι, τη δραματοποίηση, το εκπαιδευτικό δράμα, τα θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα, ποικίλες θεατρικές τεχνικές και δραστηριότητες. Στο εξωτερικό, παρατηρείται σύγχυση σε θέματα ορολογίας λόγω της πολυμορφίας των μοντέλων. Διαφορετικό περιεχόμενο έχουν τα Drama, Drama Education, Drama in Education, Theatre in Education, Theatre and Education, Théâtre Éducation κ.ο.κ. Γι’ αυτό και υιοθετήθηκε, στα ελληνικά, ο ευρύτερος όρος «θέατρο/δράμα» για τη θεατρική παιδεία στο εξωτερικό συνολικά.
Από τη μέχρι τώρα εφαρμογή του στο πλαίσιο αναλυτικών προγραμμάτων αλλά και έξω από αυτά προκύπτει ότι το θέατρο μπορεί να είναι αυτόνομο διδακτικό αντικείμενο, διδακτική μέθοδος και μέσο κοινωνικής παρέμβασης. Και αυτονόητα, μορφή τέχνης. Όποιο όμως και αν είναι το περιεχόμενο του μαθήματος, με όποιο τρόπο και αν εφαρμόζεται, κοινός παρονομαστής παραμένει ότι βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με την κοινωνία, όπως και το ίδιο το θέατρο. Το θέατρο στην εκπαίδευση στοχεύει, σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, στην ανάπτυξη και καλλιέργεια των δεξιοτήτων των μαθητών, στη δημιουργία ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, πολιτών με κοινωνική συνείδηση, σε περιβάλλον αυτενέργειας, συνεργατικότητας, συλλογικότητας, δημοκρατικής σκέψης και πρακτικής.
Μετά τη μεταπολίτευση, το 1979 προτείνεται για πρώτη φορά να αξιοποιηθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα τα θεατρικά κείμενα και η ερμηνεία τους. Από το 1975 έχει ήδη επιτραπεί η προετοιμασία και διεξαγωγή θεατρικών παραστάσεων στα σχολεία, οι οποίες αποτελούν μέρος των δράσεων των Μαθητικών Κοινοτήτων. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 ξεκινά ο διάλογος γύρω από τη θεατρική παιδεία στο σχολείο και οργανώνεται το 1983 το Α’ Σεμινάριο Θεατρικής Παιδείας στην Αναργύρειο Σχολή Σπετσών. Το σχολικό έτος 1985-1986 λειτουργεί για πρώτη φορά το πρόγραμμα «Μελίνα» με έμφαση στην «πολιτισμική διάσταση της εκπαίδευσης (θέατρο, εικαστικά, μουσική, χορός, σύγχρονες οπτικοακουστικές μορφές τέχνης)». Αφορούσε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και διακρινόταν σε οκτώ προτεινόμενες δράσεις. Το 1990 το μάθημα της Θεατρικής Παιδείας χαρακτηρίζεται προαιρετικό, οδηγεί συχνά σε θεατρική παράσταση και γίνεται σε βάση υπερωριακή για τους εκπαιδευτικούς, με χρηματοδότηση από φορείς του Δημοσίου. Οι μαθητικοί θεατρικοί αγώνες, που είχαν ξεκινήσει άτυπα από το 1989, θεσπίζονται το 1992-1993 με πρωτοβουλία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας και του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν».
Το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής (εικαστικά, μουσική, θέατρο) στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ήδη προβλέπεται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών από το 1990. Η θεατρική αγωγή όμως εντάσσεται με σχολικό εγχειρίδιο για την Ε’ και ΣΤ’ τάξη επίσημα το 2006, όχι χωρίς διαμαρτυρίες για την απαραίτητη πλην ελλιπή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Έτσι, ο «χάρτης» του μαθήματος της Αισθητικής Αγωγής διαμορφώνεται ως εξής: 4 ώρες για την Α’ και τη Β’ δημοτικού, 3 ώρες για τη Γ’ και τη Δ’ δημοτικού και 2 ώρες για την Ε’ και τη ΣΤ’ δημοτικού. Το Αναλυτικό Πρόγραμμα προβλέπει διδασκαλία και των τριών μαθημάτων και προτείνει συγκεκριμένες δραστηριότητες ανά θεματική ενότητα. Παράλληλα, προτείνεται η χρήση θεατρικών τεχνικών στη διδασκαλία της ελληνικής και των ξένων γλωσσών, καθώς και των μαθηματικών. Στο Ολοήμερο Σχολείο το μάθημα της θεατρικής αγωγής είναι προαιρετικό. Στην Ευέλικτη Ζώνη, η οποία ακόμα εφαρμόζεται αλλά με λιγότερη συμμετοχή, επίσης προβλέπεται ως διδακτικό αντικείμενο.
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις έμφαση δίνεται στην παιδαγωγική αξία της χρήσης του θεάτρου στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στόχος είναι η πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, η καλλιέργεια της δημιουργικότητας, η άσκηση στην ομαδική εργασία, η ενίσχυση της συλλογικότητας χωρίς να παραβλέπεται και η απόκτηση γνώσεων για τη δημιουργία και την αποτίμηση του καλλιτεχνικού προϊόντος.
«Στο Γυμνάσιο το μάθημα του Θεάτρου εντάσσεται στο πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών Σχολικών Δραστηριοτήτων καθώς και στο πλαίσιο της εκπόνησης διαθεματικών σχεδίων εργασίας γενικά και ειδικότερα στην Ευέλικτη Ζώνη» όσο αυτή εφαρμοζόταν. Παρ’ ολ’ αυτά, το θέατρο διδάσκεται στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στη Γ’ Γυμνασίου και στο μάθημα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας από μετάφραση (Δραματική Ποίηση- Ελένη του Ευριπίδη, Όρνιθες του Αριστοφάνη) στην ίδια τάξη. Στα νέα σχολικά εγχειρίδια της Δραματικής Ποίησης προβλέπεται ομάδα ερωτήσεων και εργασιών εστιασμένων στην παραστασιακή πλευρά των θεατρικών κειμένων («Ας γίνουμε θεατές») καθώς και πληθώρα φωτογραφιών από παραστάσεις αρχαίου δράματος, κυρίως των υπό εξέταση έργων. Δραστηριότητες θεατρικού χαρακτήρα προτείνονται και στα μαθήματα της Γλώσσας, ελληνικής και ξένων, της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, της Ιστορίας, των Εικαστικών.
Στο Λύκειο, από το 1998-1999 μέχρι το 2010-2011, το μάθημα Στοιχεία Θεατρολογίας συμπεριλαμβάνεται στο δίωρο μάθημα επιλογής Αισθητική Αγωγή στην Α’ Λυκείου, όπου συνυπάρχει με τα εικαστικά και τη μουσική. Επίσης στη Β’ Λυκείου διδάσκεται η Αντιγόνη του Σοφοκλή στο πλαίσιο του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας από πρωτότυπο.
Στα Καλλιτεχνικά Γυμνάσια και Λύκεια, στην Κατεύθυνση Θεάτρου-Κινηματογράφου διδάσκονται ως υποχρεωτικά, σε ό,τι αφορά στο θέατρο, κινησιολογία, υποκριτική, φωνητική – ορθοφωνία, δραματοποίηση κειμένου, αυτοσχεδιασμός, θεατρικό παιχνίδι, αγωγή προφορικού λόγου, Ιστορία Θεάτρου και ως επιλογής στο Λύκειο σκηνογραφία, μουσικό θέατρο και Ιστορία κοστουμιού. Στα Πειραματικά Σχολεία (δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια) προβλέπεται η διδασκαλία της θεατρικής αγωγής στο πλαίσιο του μαθήματος της Αισθητικής Αγωγής, μαζί με τα εικαστικά και τη μουσική.
Πέρα από το πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος, υλοποιούνται στα σχολεία πολιτιστικά προγράμματα θεατρικής παιδείας ή θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα με θέματα όπως η πολυπολιτισμικότητα, η ταυτότητα, η θρησκευτική ετερότητα, οι εξαρτήσεις, τα δικαιώματα του παιδιού κ.α., καθώς και προγράμματα περιβαλλοντικά ή αγωγής υγείας, στα οποία χρησιμοποιούνται συχνά θεατρικές τεχνικές. Παρουσιάζονται είτε ολοκληρωμένα είτε δειγματοληπτικά στο τέλος κάθε σχολικού έτους σε διοργανώσεις των οικείων Διευθύνσεων ή σε φεστιβάλ. Καλλιτεχνικοί φορείς υλοποιούν επίσης εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές και για ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες νέων (τσιγγανόπαιδες, μουσουλμανόπαιδες, μετανάστες).
Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το Θέατρο στην Εκπαίδευση περιλαμβάνει διαφορετικά αντικείμενα (κουκλοθέατρο, θέατρο σκιών, δραματοποίηση, θεατρικό παιχνίδι, διδακτική και παιδαγωγική του θεάτρου στην εκπαίδευση κ.α.). Το μάθημα διδάσκεται στα παιδαγωγικά τμήματα των πανεπιστημιακών σχολών (Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία – Ε.Κ.Π.Α., Τμήμα Προσχολικής Αγωγής – Α.Π.Θ., Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης – Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης – Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας). Η διδασκαλία του, είτε ως υποχρεωτικού μαθήματος είτε ως μαθήματος επιλογής, περιλαμβάνεται και στους Οδηγούς Σπουδών των Τμημάτων Θεατρικών Σπουδών του Ε.Κ.Π.Α., του Α.Π.Θ., του Πανεπιστημίου Πατρών και του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Το μάθημα της θεατρικής αγωγής στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση καλούνται να διδάξουν οι εκπαιδευτικοί και πρόσφατα θεατρολόγοι, απόφοιτοι των παραπάνω σχολών. Το ζήτημα της επιμόρφωσης, ακανθώδες. Οι αρμόδιοι φορείς του Δημοσίου δεν έχουν δραστηριοποιηθεί όσο το απαιτούν οι συνθήκες. Διοργανώνονται, στις εκάστοτε Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης συχνά σε συνεργασία με άλλους φορείς, βιωματικά εργαστήρια θεατρικής παιδείας συνήθως σύντομης διάρκειας. Στην ανάγκη για επιμόρφωση ανταποκρίνονται επιστημονικοί φορείς όπως το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, ο Πανελλήνιος Επιστημονικός Σύλλογος Θεατρολόγων, ο Σύλλογος Αποφοίτων του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Εκπαιδευτικού Δράματος, η UNIMA- ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Ένωσης Κούκλας και πληθώρα ιδιωτικών φορέων (εργαστήρια δραματικής τέχνης, κουκλοθεάτρου, θεατρικού παιχνιδιού, δραματικές σχολές, Μ.Κ.Ο. κ.α.). Η επιμόρφωση περιλαμβάνει κυρίως βιωματικά θεατρικά εργαστήρια για εκπαιδευτικούς ή για εμψυχωτές νεανικών ομάδων, επιστημονικά συνέδρια, ημερίδες, θεατρικές κατασκηνώσεις.
Σημαντική και διαρκώς αυξανόμενη είναι και η ελληνόγλωσση επιστημονική βιβλιογραφία και το εκπαιδευτικό υλικό που συνοδεύουν τις παραπάνω δραστηριότητες των πανεπιστημιακών τμημάτων και των επιστημονικών φορέων (επιστημονικές μελέτες, πρακτικά διεθνών συνδιασκέψεων, επιστημονικό περιοδικό Εκπαίδευση και Θέατρο, καταγραφή βιωματικών εργαστηρίων, εκπαιδευτικό υλικό θεατροπαιδαγωγικών προγραμμάτων).
Σε άλλες χώρες
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η θέση του θεάτρου/δράματος στην εκπαίδευση σε άλλες χώρες. Ενδελεχής έρευνα θα ήταν απαγορευτική στις παρούσες συνθήκες. Η επιλογή των παρακάτω χωρών έγινε με κριτήριο τη σταθερότητα της παρουσίας της θεατρικής αγωγής στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών τις τελευταίες δεκαετίες.
Στη Γαλλία ισχύει από το 1980 μέχρι σήμερα το Partenariat, το οποίο θεσμοθετήθηκε από τα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού. Τα προηγούμενα 20 χρόνια οι προσπάθειες που γίνονταν να ενταχθεί το θέατρο στην εκπαιδευτική διαδικασία ήταν σποραδικές, όχι όμως και αμελητέες. Το Partenariat είναι η επίσημη συνεργασία ανάμεσα σε έναν καλλιτέχνη και έναν εκπαιδευτικό στο πλαίσιο του σχολείου, με στόχο την από κοινού διδασκαλία του μαθήματος της θεατρικής αγωγής. Η εφαρμογή του είναι υποχρεωτική για το συγκεκριμένο μάθημα, το οποίο περιλαμβάνει θεατρικό εργαστήρι με συγκεκριμένο θέμα, ανταλλαγή ιδεών ανάμεσα στα μέλη της ομάδας, υλοποίηση και παρουσίαση σε κοινό.
Η διδασκαλία γίνεται στο πλαίσιο του ωρολόγιου προγράμματος κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Η ANRAT (Association Νationale de Recherche et d’Action Τhéâtrale) είναι η επίσημη επιστημονική ένωση για την έρευνα και τη θεατρική πράξη στην εκπαίδευση στη Γαλλία, η οποία στηρίζει το θεσμό του Partenariat με προγράμματα επιμόρφωσης, επιστημονικές εκδόσεις, εκπαιδευτικό υλικό και παρακολούθηση των επιμέρους προγραμμάτων. Το Partenariat ως θεσμός αξιολογείται κάθε χρόνο. Οι στόχοι του γίνονται αντικείμενο επαναδιαπραγμάτευσης ανάλογα με τις δυσκολίες στην εφαρμογή, τις απαιτήσεις όλων των συμβαλλόμενων μερών και τις συνθήκες μέσα στις οποίες αυτό υλοποιείται.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο το θέατρο/δράμα αποτελεί διδακτικό εργαλείο στο σχολείο ήδη από τη δεκαετία του ‘50. Η πολυμορφία της θεατρικής αγωγής στην Αγγλία έχει καθιερώσει διαφορετικές σχολές, οι οποίες έχουν επηρεάσει πολλές ευρωπαϊκές και μη χώρες (Drama in Education, Process Drama, Drama Education, Theatre in Education κ.α.). Σύμφωνα με το βρετανικό αναλυτικό πρόγραμμα, το εκπαιδευτικό δράμα διδάσκεται ως μάθημα επιλογής σε πολλά σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αποτελεί κυρίως μέθοδο διδασκαλίας πρόσφορη για πολλά διδακτικά αντικείμενα, όπως γλωσσικά μαθήματα, αγωγή υγείας, πολιτική αγωγή, περιβαλλοντική εκπαίδευση κ.α. Σχολεία όμως προσφέρουν στο πρόγραμμά τους μάθημα Θεάτρου/Δράματος. Το Arts Council προβλέπει συγκεκριμένη στοχοθεσία σε ό,τι αφορά τη θεωρητική γνώση και την πρακτική εφαρμογή, και προτείνει θεατρικές δραστηριότητες ανά βαθμίδα (και ηλικιακό επίπεδο) εκπαίδευσης.
Σε πανεπιστημιακά τμήματα προσφέρονται μαθήματα προπτυχιακού επιπέδου ειδικά για το θέατρο/δράμα στην εκπαίδευση, καθώς και μεταπτυχιακοί τίτλοι. Παράλληλα, η ευρεία πρακτική πλαισιώνεται από συνεχή ενδελεχή έρευνα και την αντίστοιχη βιβλιογραφία, προσιτή για όλους όσοι διδάσκουν ή χρησιμοποιούν το θέατρο/δράμα στο σχολείο ή σε δραστηριότητες εκτός τάξης. Στο χώρο δραστηριοποιούνται επιστημονικές ενώσεις, όπως το National Drama, και εκδίδονται επιστημονικά περιοδικά που προάγουν την έρευνα, όπως τα Ride: The Journal of Applied Theatre and Performance, The Journal of National Drama κ.α.
Στην Ιρλανδία το θέατρο/δράμα στην εκπαίδευση εντάσσεται στο αναλυτικό πρόγραμμα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης από το 1999. Ως τότε, διδασκόταν στο πλαίσιο του μαθήματος της Γλώσσας. Οι διδακτικές ώρες που διατίθενται αυξάνονται ανάλογα με την τάξη. Πρόσφατα, κατατέθηκε η πρόταση αυτές να μειωθούν, γεγονός που έχει προκαλέσει αντιδράσεις. Παράλληλα, θεατρικές τεχνικές χρησιμοποιούνται και στη διδασκαλία άλλων μαθημάτων. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση δεν υφίσταται επίσημα ως διδακτικό αντικείμενο. Παρ’ ολ’ αυτά, στο προαιρετικό έτος που προβλέπεται στο τέλος του- αντίστοιχου ελληνικού- Λυκείου, υπάρχει μάθημα θεάτρου και χορού. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση διδάσκεται το μάθημα του θεάτρου στην εκπαίδευση σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, απαραίτητα σε όλες τα Παιδαγωγικά Τμήματα πανεπιστημιακών σχολών και κολεγίων.
Τα τελευταία 15 χρόνια, εκτός από πανεπιστημιακά τμήματα και τις ιρλανδικές ενώσεις εκπαιδευτικών, δραστηριοποιούνται όλο και περισσότεροι ανεξάρτητοι φορείς στον τομέα της επιμόρφωσης. Εδώ και ένα χρόνο το Griffith College σχεδίασε ετήσιο πρόγραμμα σπουδών, που θα παρέχει την απαραίτητη παιδαγωγική επάρκεια στους ανεξάρτητους επιμορφωτές.
Η Επιστημονική Ένωση για το Θέατρο/Δράμα στην Εκπαίδευση στην Ιρλανδία (ADEI) διοργανώνει βιωματικά εργαστήρια για εκπαιδευτικούς, παρέχει εκπαιδευτικό υλικό στην ιστοσελίδα της και υλοποιεί προγράμματα Θεάτρου/Δράματος στην Εκπαίδευση για εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης ο σύμβουλος Θεάτρου/Δράματος στην Εκπαίδευση βρίσκεται στη διάθεση των εκπαιδευτικών που χρειάζονται βοήθεια στο σχεδιασμό των μαθημάτων τους, στην εμψύχωση ομάδας, στην παραγωγή μαθητικών θεατρικών παραστάσεων κ.λπ. Το περιοδικό Drama Times πλαισιώνει τις παραπάνω δραστηριότητες.
Στη Νορβηγία το θέατρο/δράμα αποτελεί αυτόνομο διδακτικό αντικείμενο στη βασική εκπαίδευση. Χρησιμοποιείται όμως ως μέθοδος διδασκαλίας σε πολλά μαθήματα, ιδίως στα γλωσσικά και στη λογοτεχνία, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ως μάθημα επιλογής είναι πολύ διαδεδομένο, ιδίως στις τελευταίες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Πολλά πανεπιστήμια και κάθε παιδαγωγική σχολή περιλαμβάνουν το θέατρο/δράμα στους οδηγούς σπουδών, σε προπτυχιακό και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, προετοιμάζοντας έτσι τους εκπαιδευτικούς που θα το διδάξουν στα σχολεία ή όλους όσοι θα ασχοληθούν με την έρευνα στο πεδίο αυτό. Το 2012 το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας θα εφαρμόσει εκπαιδευτική μεταρρύθμιση εστιασμένη στο ρόλο του εκπαιδευτικού. Ήδη από το 2009 έχει κατατεθεί συγκεκριμένη πρόταση για τη θέση του θεάτρου/ δράματος στη βασική εκπαίδευση.
Στη Φινλανδία τεχνικές θεάτρου/δράματος χρησιμοποιούνται από εκπαιδευτικούς σε πολλά σχολεία στο πλαίσιο της διδασκαλίας της φινλανδικής γλώσσας. Σε αρκετά σχολεία επίσης, υπάρχει στο πρόγραμμα ως μάθημα επιλογής. Στις τελευταίες τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης τα σχολεία προσφέρουν τον τίτλο του Diploma στο Θέατρο/Δράμα στην Εκπαίδευση σε εκατοντάδες μαθητές κάθε χρόνο. Υπάρχουν γύρω στους 2000 εκπαιδευμένους δασκάλους και καθηγητές και δέκα κάτοχοι διδακτορικού τίτλου πάνω στο αντικείμενο. Παρ’ ολ’ αυτά, μέλη του FIDEA (Finnish Drama/Theatre Education Association), παρά τις επίμονες προσπάθειες τα τελευταία χρόνια, δεν κατόρθωσαν να πείσουν το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού για την αναγκαιότητα να ενταχθεί στο αναλυτικό πρόγραμμα το μάθημα του θεάτρου/δράματος ως υποχρεωτικό. Η πρόταση θα κατατεθεί πάλι την άνοιξη του 2011.
Στις σκανδιναβικές χώρες, δημιουργήθηκε το 1994 το δίκτυο Drama Boreale, με στόχο την εφαρμογή του θεάτρου στην εκπαίδευση και την κατάρτιση επαγγελματιών (ερευνητές, καθηγητές θεάτρου/δράματος, επιμορφωτές) που θα στελεχώσουν αυτή την προσπάθεια. Το δίκτυο οργανώνει κάθε τρία χρόνια επιστημονικό συνέδριο παρέχοντας έτσι ζωτικό χώρο στην έρευνα, τον επιστημονικό προβληματισμό και την ανταλλαγή απόψεων. Άλλες επιστημονικές ενώσεις, όπως η Community of Drama and Theatre in Education Association και το δίκτυο Νordplus, μέσα από προγράμματα ανταλλαγής εκπαιδευτικών και μαθητών, συνεχείς συναντήσεις και συστηματικό σχεδιασμό, έχουν συνεισφέρει στην εδραίωση του θεάτρου/δράματος στην εκπαίδευση. Ανταλλαγές πανεπιστημιακών καθηγητών και συνεργασίες σε επίπεδο μεταπτυχιακών σπουδών μεταξύ πανεπιστημιακών τμημάτων της Νορβηγίας και της Φινλανδίας ενισχύουν τον από κοινού σχεδιασμό της έρευνας στον τομέα αυτό. Ενώσεις με τα επιστημονικά τους περιοδικά συμπληρώνουν και εκδοτικά τις παραπάνω δραστηριότητες.
Στην Τουρκία εφαρμόζεται από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα αυτό που αργότερα ονομάστηκε εκπαιδευτικό δράμα (ή δημιουργικό δράμα) ως μέθοδος διδασκαλίας στα σχολεία μέσα από ασκήσεις δραματοποίησης. Με την πάροδο των δεκαετιών, το εκπαιδευτικό δράμα, και γενικότερα οι θεατρικές τεχνικές, χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία όλο και περισσότερων αντικειμένων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, κυρίως στην πρωτοβάθμια. Ταυτόχρονα, ξεκινούν συστηματικά προγράμματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών από το Υπουργείο Παιδείας της χώρας.
Τομή αποτελεί η δεκαετία του 1980. Από τη μια πλευρά, διασαφηνίζεται η σχετική επιστημονική ορολογία, από την άλλη, ξεκινούν προπτυχιακά, αργότερα και μεταπτυχιακά, προγράμματα εκπαιδευτικού δράματος σε πανεπιστημιακά τμήματα. Για την Τουρκία η ενσωμάτωση και χρήση του εκπαιδευτικού δράματος γίνεται ζωτικό εργαλείο για τον εκδημοκρατισμό της χώρας και τη δημιουργία «νέας γενιάς ανθρώπων, που θα είναι δημιουργικοί, έτοιμοι για το μέλλον και με υψηλές απαιτήσεις από τον ίδιο τους τον εαυτό και το περιβάλλον τους». Το 1990 ιδρύεται ο Σύλλογος Εκπαιδευτικού Δράματος. Διοργανώνονται σεμινάρια και διεθνή επιστημονικά συνέδρια με στόχο την προώθηση και εδραίωση του εκπαιδευτικού δράματος στην εκπαίδευση. Παράλληλα, ο Σύλλογος βρίσκεται σε συνεχή επιστημονικό διάλογο με τις αντίστοιχες ενώσεις της Αγγλίας και της Γερμανίας.
Σήμερα στην Τουρκία το εκπαιδευτικό δράμα διδάσκεται ως αυτόνομο μάθημα στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση, σε ιδιωτικά και δημόσια σχολεία. Επίσης χρησιμοποιείται ως μέθοδος διδασκαλίας ή ως εξωσχολική δραστηριότητα στο πλαίσιο ομίλων. Το μάθημα έχει γίνει υποχρεωτικό σε προπτυχιακό επίπεδο σε όλες τις πανεπιστημιακές σχολές που δίνουν πτυχία Παιδαγωγικής και διπλώματα διδασκαλίας. Επίσης, προσφέρονται προγράμματα master’s και διδακτορικά διπλώματα σε αυτό το επιστημονικό πεδίο.
Παρατηρούμε παγκόσμια μια στροφή προς την ευρύτερη παιδευτική αξία του θεάτρου στην τυπική και μη τυπική εκπαίδευση. Από το παραδοσιακό σχολικό θέατρο και τη συνακόλουθη παράσταση κινούμαστε προς την παιδαγωγική πλευρά του θεάτρου και σε κάποιες περιπτώσεις και στην κοινωνική του πλευρά. Μέσα από την αξιοποίηση του θεάτρου στην εκπαίδευση συμμετέχουμε ως εκπαιδευτικοί στην προσπάθεια να αναπτύξουν οι μαθητές και οι νέοι τις δεξιότητες εκείνες που θα τους βοηθήσουν να ανταποκριθούν ενεργά, με δημιουργικό τρόπο, στις συνθήκες μέσα στις οποίες θα κληθούν να ζήσουν. Η δημιουργία είναι μια μορφή παρέμβασης στη σύγχρονη πραγματικότητα. Όπως επεσήμανε ο Augusto Boal στο μήνυμά του για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου το 2009, «Είμαστε όλοι ηθοποιοί: το να είσαι πολίτης δεν σημαίνει ότι ζεις σε μια κοινωνία, σημαίνει ότι την αλλάζεις». z
Θερμές ευχαριστίες στους Steven Clark, Stig A. Eriksson, Tintti Karppinen, Anna Lena Östern, Ali Öztürk και Triona Stokes για τις πληροφορίες και τις επισημάνσεις τους.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από τα θεατρικά εργαστήρια στο πλαίσιο προγράμματος Comenius, από υλικό που παραχώρησε ο Steven Clark
l Πληροφορίες επίσης αντλήθηκαν από τα οικεία Αναλυτικά Προγράμματα, τα αντίστοιχα σχολικά εγχειρίδια και τις παρακάτω δημοσιεύσεις:
• Γκόβας Ν. (επιμ.) (2008), Θέατρο & Εκπαίδευση στο Κέντρο της Σκηνής. Πρακτικά της 6ης Διεθνούς Συνδιάσκεψης για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, εκδ. Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, Αθήνα.
• Κακουδάκη Τ. (2007), «Θέατρο και εκπαίδευση στα ελληνικά πανεπιστήμια ιδρύματα. Μια πρώτη καταγραφή του αναλυτικού προγράμματος και των δραστηριοτήτων των τμημάτων», Εκπαίδευση & Θέατρο, τ. 7, σσ. 54-61.
• Μουλά Ευ. (2006), Ο τραγικός μύθος της αρχαιότητας για την παιδική ηλικία, διδ. διατριβή, ΤΕΠΑΕΣ, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ρόδος.
• Πούχνερ Β. (1997), «Το θέατρο στο σχολείο. Παιδαγωγικοί, ψυχολογικοί και θεατρολογικοί προβληματισμοί στη σύγχρονη ευρωπαϊκή εκπαίδευση από τις εθνικές γιορτές και τη μορφωτική πράξη στο δραματοποιημένο παιχνίδι και το ψυχόδραμα», Κείμενα και αντικείμενα. Δέκα θεατρολογικά μελετήματα, Αθήνα, σσ. 17-75.
• Τσενέ Ν., Λουτριανάκη Β., Περαντωνάκης Α. (2009), «Το θέατρο στα νέα βιβλία του Γυμνασίου», Εκπαίδευση & Θέατρο, τ. 10, σσ. 57-65.
*Εργάζεται ως φιλόλογος στην ιδιωτική εκπαίδευση. Υπήρξε γ.γ. του Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση. Πρόσφατα μετακόμισε στο http://blogs.sch.gr/anmerkouri.
Ημερομηνία δημοσίευσης: 29/05/2011
ΠΗΓΗ:H AYΓΗ on line
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου