.jpg)
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΣΠΑΣΕ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ 2015
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
Κάθε έργο, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, είναι προορισμένο να αποτύχει. Αυτή η ήττα, αυτή η παταγώδης καταβαράθρωση του εγώ, μπορεί να αποτελέσει τον προθάλαμο για μια σειρά από μεταγενέστερους θριάμβους που στην πορεία θα εξελιχτούν, και αυτοί με τη σειρά τους, σε γοητευτικές ήττες, ούτως ώστε η κυκλική ροή των πραγμάτων να συνεχιστεί. Η μεγάλη λογοτεχνία είναι μεταγενέστερη, δεν αφορά το τώρα. Αφορά το υποφωτισμένο κομμάτι, την πλήρη αμηχανία απέναντι στο τώρα, την οριακή έκπληξη του αύριο.
Δεν έχω πια καμιά σχέση με τα τέσσερα προηγούμενα βιβλία που έγραψα, εκτός απ’ το γεγονός ότι τα έγραψα. Ήμουν, απλώς, ο άνθρωπος που έζησε μαζί τους όλα τα χρόνια τους, ο εξαναγκασμένος ταχυδρόμος του μηνύματός τους, αυτός που μετέφερε τις αποσκευές τους, ο κοντινότερος συγγενής τους. Όλο αυτό, περιέχει μια τεράστια ερημιά, τολμώ να πω αποκλειστική. Η περιπέτεια της γραφής, αυτό το περίτεχνο, εγωπαθές, συμπλεγματικό, υπέροχο οπλοστάσιο στο ταξίδι για την αυτοπραγμάτωση δεν θα μπορούσε να σημαδεύεται παρά από μία μονάχα λέξη: Μοναξιά.
Το πώς η ζωή παρεισφρέει ή εμφανίζεται αίφνης, τις περισσότερες φορές ως αντεστραμμένο είδωλο αυτής της πράξης – γιατί το να γράφεις δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από το να πράττεις, να πράττεις καθημερινά, ακατάπαυστα, με όλες σου τις αποφάνσεις και τις αρνήσεις – είναι μια άλλη συζήτηση, άλλων διαστάσεων και πιθανότατα άλλης, μακρινής, εποχής.
Μπορώ τώρα να ισχυριστώ ότι είμαι υπερήφανος μόνο για τα λάθη μου, για όλα όσα διέπραξα (και με διέπραξαν) με όλο μου το αίμα. Αυτές οι μικρές, ασύμπτωτες, παρορμήσεις, είναι μονομερώς, οι μόνες που θα μπορούσαν να έχουν σχέση με τον επόμενο καιρό, τον επόμενο άνθρωπο. Το σημερινό κεντρικό σκηνικό, η πολιτιστική πασαρέλα με τα πολίτικαλ κορέκτ αυτοεπιβεβαιωτικά σύνδρομα, έχει γεμίσει με καρτούν. Υπάρχει μια μακρινή σχέση μόνο με τον άνθρωπο. Μια μακρινή σχέση με τον καλλιτέχνη.
Η σύγχρονη σκέψη στην λογοτεχνία έχει πιστεύω εκπληρώσει το τόξο των δυνατοτήτων της. Μια πιο αναλυτική σκέψη, όπως ας πούμε η φιλοσοφία, ίσως θα μπορούσε να συνεισφέρει περισσότερο, να προχωρήσει πέρα απ’ τα προαπαιτούμενα και τα αυτονόητα. Σε κάθε περίπτωση, τα μάτια και των δυο – και της λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας – θα πρέπει να είναι στραμμένα μπροστά, στον αχαρτογράφητο χώρο του άγνωστου. Ούτε πίσω, για
την άντληση και την αξιοποίηση περασμένης γνώσης, ούτε κάτω, από την αμήχανη ή διαχειριστική διάθεση αυτού που αποκαλούμε πνεύμα. Εδώ, θα ήθελα, αν μου επιτρέπετε, μιας και ανέφερα την λέξη πνεύμα, να προσθέσω, ότι η ταυτότητα της ψυχής έχει πολύ μεγάλη σημασία για μένα. Και το πνεύμα είναι ο καθρέφτης της καθαρής ψυχής, σύμφωνα με τους Ινδιάνους.
Μεταβαίνοντας στα ποιήματα της τελευταίας συλλογής Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΣΠΑΣΕ (εκδ. Γαβριηλίδης) είναι σημαντικό να τονίσω πως πρόκειται, κυρίως, για ένα πολυαναμενόμενο και αυτονόητο ιδεολογικό μνημόσυνο του βασικού στάτους στο οποίο στηρίχτηκε όλη η τετραλογία, που υπήρξε ότι σημαντικότερο έχω καταθέσει έως σήμερα. Το νεκρό σώμα της γυναίκας που ήταν ο κόσμος – κοινού προσώπου και των τεσσάρων βιβλίων – υπάρχει εδώ περισσότερο ως αποτύπωση μιας ιστορικής αλληγορίας, αλλά και ως μια πασίδηλη ομολογία ήττας. Εννοώ πως το θεματικό έδαφος στο οποίο στεγάστηκε η ιδέα της «κοσμικής τετραλογίας» υποχώρησε, παρά την θέλησή μου. Κατέρρευσε. Για ποιο λόγο; Ίσως, γιατί δεν ήταν ποτέ στέρεο. Ίσως, γιατί δεν είχε λάβει σοβαρά υπ’ όψιν του όλες τις παρενέργειες μιας πιθανής απόκλισης. Ίσως, γιατί δεν είχε αναλύσει σωστά όλα τα δεδομένα του στρατηγικού του στόχου.
Γι αυτό τα ποιήματα του Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΣΠΑΣΕ είναι μπλουζ. Έχουν την μορφή ενός μουσικού ρέκβιεμ, θρηνούν την αποτυχία της ιδέας τους, την αποτυχία της ένωσης, την αποτυχία του τρόπου, την αποτυχία της μορφής, εν τέλει, την αποτυχία της αγάπης. Η εμφανής ή αφανής αναφορά σε παλιούς μπλουζίστες έχει περισσότερο να κάνει με την δύναμη και την ειλικρίνεια εκείνου του παλιού συναισθήματος και δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση φορμαλιστικό καταφύγιο ή αναδίπλωση. Η μουσική που ακούγεται – σε όλο το βιβλίο ακούγεται δυνατά μουσική – θρηνεί αυτό που πέρασε και δεν θα ξαναρθεί ποτέ. Αν αυτό που πέρασε είναι ένα έργο ζωής, καταλαβαίνετε ότι τα πράγματα δυσκολεύουν. Γιατί είναι μια δημόσια παραδοχή ήττας, μια λάθος κίνηση. Το βιβλίο αυτό είναι, αν θέλετε, ο ισχυρισμός ότι κάθε καλό ποίημα πρέπει να περιλαμβάνει την ιδέα της αποτυχίας του, πρέπει να φέρει αυτό το στίγμα της ματαίωσης πάνω του. Τα υφολογικά μέσα που το συγκροτούν έχουν σημασία, αλλά αυτό είναι περισσότερο δουλειά των κριτικών να τα ανακαλύψουν, όχι δική μου. Εγώ απλώς οφείλω την καθαρή στάση απέναντι στους αναγνώστες και μετά στην αυριανή μου σχέση με αυτό που δημιουργώ, με αυτό που θέλω να εκφράσω σε αξίες. Η ίδια η αξία, ως λέξη, είναι μια σπασμένη έννοια που έχει υποστεί πολλαπλούς βιασμούς από την Ιστορία.
Η γλώσσα έχει μια τεταμένη σχέση με το σώμα και μέσα απ’ αυτή τη σχέση, που είναι μια πρώτη πηγή δυστυχίας, προσπαθεί να ανοίξει παράπλευρους δρόμους στην προσπάθειά της να καταστεί καθαρή. Το ποίημα μολύνει αυτή τη σχέση, προσπαθεί με κραδασμούς να διαταράξει την εκλογίκευσή της, να αγνοήσει θεμέλια και να απελευθερώσει την κυοφορία των «απαγορευμένων» που θα το διασώσουν και θα επιτρέψουν την αποστολή του να διασώσει τον κόσμο. Ο Νίτσε σε έναν καταπληκτικό αφορισμό γράφει ότι «μόνο σαν έργο τέχνης μπορεί, τελικά, να σωθεί ο κόσμος». Αυτό πιστεύω πια και εγώ και αυτό από μόνο του αποτελεί μια σοβαρή ομολογία ήττας, ένα οριστικό κλείσιμο του κύκλου. Το Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΣΠΑΣΕ σφραγίζει αυτή τη ρήση, προβάλλοντάς την στο μέλλον. Εκεί, που πολύ φοβάμαι ότι ο άνθρωπος θα έχει αναπόφευκτα συρρικνωθεί, για να μην πω, τελειώσει.
Όμως, νοιώθω ότι ήδη είπα πολλά. Πρέπει να σταματήσω. Άλλωστε η ζωή είναι για τα μικρά όνειρα και η τέχνη για τα μεγάλα. Ο χρόνος θα σβήσει και τα δύο. Θα τα αντικαταστήσει με ταπεινότερα. Εν τω μεταξύ, η λογοτεχνία μπορεί να συνεχίσει – και είμαι βέβαιος ότι θα συνεχίσει – να απορεί με όλα.
Πρωτίστως, με τον εαυτό της.
PΗΟΤΟ: Κωνσταντίνα Φόρου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου