(Αναδημοσίευση από το ηλεκτρονικό περιοδικό CultureBook)
Ένα ερώτημα φλέγον πάντα που έχει απασχολήσει τους θεωρητικούς της λογοτεχνίας είναι το εξής: «Ποια η σχέση της λογοτεχνίας με την κοινωνική πραγματικότητα». Θα θέσουμε κι ένα δεύτερο ερώτημα που θα δίνει όμως το στίγμα της απάντησης για το πρώτο. Eίναι δυνατόν ένας συγγραφέας ή ποιητής να μείνει ασυγκίνητος μπροστά στα ερεθίσματα που του δίνει η εποχή μέσα στην οποία ζει και κινείται; Σίγουρα δεν μένει και δεν πρέπει να μένει κλεισμένος στον γυάλινο πύργο του, αδιαφορώντας για όσα συμβαίνουν γύρω του. Όντας πάντοτε σε εγρήγορση κάνει τέχνη με κοινωνικό πρόσωπο, τέχνη που έχει απεύθυνση στον άνθρωπο. Στις ανάγκες που αυτός έχει και τις ανησυχίες που τον διακατέχουν. Έτσι συχνά ο ποιητής συνδέει το ποίημα με την εποχή και όλα όσα αυτή κουβαλά: κρίση οικονομική, κοινωνική παθογένεια, πτώση των αξιών, έμφυλη βία, επίδραση του διαδικτύου και άλλα παρόμοια.
Συχνά οι ποιητές μας μίλησαν για ανθρώπινα βιώματα, καταστάσεις σε δύσκολους καιρούς σε άγονες κοινωνικές περιόδους σε «πέτρινα χρόνια». Αναφέρω χαρακτηριστικά τους εξής: Αναγνωστάκη, Εγγονόπουλο (μάλιστα σε γόνιμο ποιητικό διάλογο μεταξύ τους), Λειβαδίτη, Ρίτσο και Σαχτούρη.
Δεν ξέρω αν οι στίχοι μπορούν να βάλουν φωτιά, και να ανατρέψουν καθεστώτα ή να αποτρέψουν συμβάντα. Μπορούν σίγουρα να αφυπνίσουν, να ξεσηκώσουν, να διεγείρουν την διανοητική συγκίνηση και να ξυπνήσουν την αισθητική ηδονή που έχει ανάγκη ο άνθρωπος για να αντέξει την εκάστοτε σκληρή πραγματικότητα και να υπάρξει. Πάντα άλλωστε η τέχνη -σε όλες τις μορφές της- διαθέτει εκείνη τη μαγική κίνηση να κάνει την ουσιαστική, την μοναδική παρέμβασή της στην κοινωνία. Να αντιτάξει τον δικό της κόσμο στον ήδη υπάρχοντα, να επιβάλλει την ομορφιά στην ασχήμια. Να πετύχει τα αδύνατα, ακόμα και τις πιο παράλογες συνυπάρξεις, αλλά και τις πιο δημιουργικές συνάξεις σε μια κοινωνία που είτε νοσεί είτε βάλλεται από παντού διαρκώς.
Η κοινωνία χρειάζεται την τέχνη για να πετύχει μια λειτουργική ενδυνάμωση, για να ανθίσει, για να προάγει το αγαθό. Κι αν ο ποιητής καταφέρει να γίνει πρότυπο για τους νέους, τα αποτελέσματα θα είναι ευεργετικά.
Συνεχίζουμε για να βάλουμε τώρα μια άλλη παράμετρο στην κουβέντα μας αυτή. Σήμερα δεν νοείται κοινωνία χωρίς επικράτηση του διαδικτύου και την σύνδεσή του με διάφορες εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου. Διανύουμε άλλωστε τα λεγόμενα διαδικτυακά χρόνια, λοιπόν, είναι αλήθεια. Ο Καναδός δημοσιογράφος Μάικλ Χάρις (Μichael Ηarris) στο βιβλίο του 'Το τέλος της απουσίας', γράφει: 'Πολύ σύντομα κανείς δεν θα θυμάται τη ζωή πριν από το διαδίκτυο'. Ποια είναι η σχέση των ποιητών, των πεζογράφων και άλλων με αυτό το μέσο; Yπάρχει άραγε κάποια γέφυρα, κάποια διασύνδεση; Κι όμως οι λογοτέχνες στην πλειοψηφία τους (ακόμα και οι μεγαλύτεροι στην ηλικία), έχουν λογαριασμό στο facebook και συνομιλούν μεταξύ τους, αλλά και με τους αναγνώστες. Ανταλλαγή φιλοφρονήσεων, διάλογοι, κοινωνικότητες στο facebook και άλλα παρόμοια. Ακόμα και ποιητές μιας άλλης γενιάς, που παριστάνουν τους "δύσκολους" ή έχουν κάποια μεγάλη πορεία στο χώρο της ποίησης, καταξιωμένοι και αγαπητοί στο ευρύ κοινό, φαίνεται πως κι αυτοί έχουν πάθει την εξάρτησή τους από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Άραγε ο Ελύτης, ο Σεφέρης και ο Καβάφης, αν είχαν αυτή τη δυνατότητα στην εποχή τους, θα χρησιμοποιούσαν ποτέ το facebook για να προβάλουν την «ποιότητά» τους; [1] Δεν νομίζω. Αλλά δεν ξέρεις ποτέ. Διότι, όπως ειπώθηκε, ο κόσμος αλλάζει και είναι φυσικό κι επόμενο η κοινωνία να υποβάλλει τους ρυθμούς της και να προτείνει νέα πράγματα, που μοιραία κάποιοι θα ακολουθήσουν - μέσα σε αυτούς και ποιητές.
Γεγονός πάντως είναι ότι η λογοτεχνία πορεύεται ακάθεκτη μέσα στους αιώνες και αντανακλά σε πολλές περιπτώσεις την κοινωνία μέσα την οποία γεννήθηκε. Και αντίστροφα, μέσω της κοινωνικής πραγματικότητας μπορούμε να ερμηνεύουμε λογοτεχνικά κείμενα, πεζά και ποιητικά. Ή ακόμα να ρίχνουμε φως στα κίνητρα, τις πράξεις, τις σκέψεις των ηρώων. Ακόμα, μέσα από την εμπειρία των κειμένων μπορούμε να προσεγγίζουμε και να αναλύουμε συμπεριφορές που συναντάμε στην εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα στην οποία έχει αναφορά το έργο που εξετάζουμε.
Εκείνο που έχει σημασία να εξετάζουμε είναι ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο ο κάθε ποιητής φιλτράρει εντέχνως όσα συμβαίνουν μέσα του και γύρω του. Άραγε τα φιλτράρει τα ερεθίσματα που του δίνει η εποχή του με τρόπο που να μας αφορά; Ή γράφει κάτι εντελώς αδιάφορο για τον απαιτητικό αναγνώστη, o οποίος διψάει για συνδέσεις που, αφενός μεν θα πάνε τη σκέψη του πιο πέρα, αφετέρου θα διεγείρουν τη συναισθηματική του νοημοσύνη; Τροφή για σκέψη ας αποτελέσουν όλα αυτά που θίγονται εδώ.
Ας μου επιτραπεί, να κλείσω με κάποια δικά μου ποιήματα που θεωρώ ενδεικτικά και που αισθάνομαι ότι βρίσκονται σε διάλογο με το αντικείμενο τούτου του κειμένου. Αυτά εμπεριέχονται στο βιβλίο μου «Εποχή μου είναι η ποίηση» (Γαβριηλίδης 2013)[2] το οποίο κυκλοφορεί ολόκληρο στη Γαλλία μεταφρασμένο από τον Μισέλ Βόλκοβιτς.[3]Το εν λόγω βιβλίο λοιπόν έχει ως θέμα του ακριβώς τη σχέση λογοτεχνίας-εποχής. Αναφέρεται στο ρόλο του δημιουργού μέσα σε μια δύσκολη εποχή και σε μια δυστοπική πραγματικότητα που δεν ευνοεί τις τέχνες.
Dans des temps difficiles
nous nʼavons pas recours
à la grande poésie
mais à lʼurgente.
`
Σε δύσκολους καιρούς
δεν αναζητούμε
τη μεγάλη ποίηση
αλλά την επείγουσα.
*
Poétique nouvelle
Associe le mot
à lʼépoque.
Associe le poème
au visage humain.
Crée une poétique nouvelle.
`
ΝΕΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗ
Σύνδεσε τη λέξη
με την εποχή.
Σύνδεσε το ποίημα
με το πρόσωπο του ανθρώπου.
Φτιάξε μία νέα ποιητική.
*
Μon époque, cʼest la poésie
Tu dis « Mon époque, cʼest la poésie »
et tu tʼenfonces dans les mots
tu traces des métaphores sur lʼimpasse du présent
et ton crayon absorbe la tristesse de ces lieux
connus de toi comme étant ta patrie.
Tu dis « Mon époque, cʼest la poésie »
et tu sombres dans des figures de style
et tes vers atterrissent
sur la page blanche.
Tu dis « Mon époque, cʼest la poésie »
et tu fais de tes angoisses une chanson
tu construis ton propre labyrinthe
pour tʼisoler.
Tu dis « Mon époque, cʼest la poésie »
comme ça pour te consoler
de ce que ton époque te renie
et te faire pardonner
de la renier à ton tour.
`
ΕΠΟΧΗ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και βουλιάζεις μέσα στις λέξεις
αποτυπώνεις μεταφορές για το αδιέξοδο παρόν
και ρουφάς με το μολύβι σου τη θλίψη αυτού του τόπου
που τον ήξερες για πατρίδα σου.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και βυθίζεσαι σε σχήματα λόγου
γειώνεις τους στίχους σου
σε λευκό χαρτί.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και κάνεις τραγούδι τις αγωνίες σου
φτιάχνεις τον δικό σου λαβύρινθο
για να απομονωθείς.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
έτσι για να παρηγορηθείς
που η εποχή σου σε απαρνιέται
και να εξιλεωθείς
που την απαρνιέσαι και συ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Η λογοτεχνία συναντά τη σύγχρονή μας πραγματικότητα -Άρθρο της Ασημίνας Ξηρογιάννη
https://www.vakxikon.gr/%ce%b7-%ce%bb%ce%bf%ce%b3%ce%bf%cf%84%ce%b5%cf%87%ce%bd%ce%af%ce%b1-%cf%83%cf%85%ce%bd%ce%b1%ce%bd%cf%84%ce%ac-%cf%84%ce%b7-%cf%83%cf%8d%ce%b3%cf%87%cf%81%ce%bf%ce%bd%ce%ae-%ce%bc%ce%b1%cf%82-%cf%80/
[2] Τώρα εμπεριέχονται και στον τόμο «Ποιήματα 2009-2017», εκδόσεις Βακχικόν 2021.
[3]Κυκλοφορεί στα γαλλικά από τις εκδόσεις Le miel des anges,με τίτλο: «Mon époque, c'est la poésie».
*****
https://www.culturebook.gr/afieromata/afieromata-2022-menu-separator/logotexnia-kai-koinoniki-pragmatikotita/asimina-xirogianni-h-logotehnia-porevetai-akathekti-mesa-stous-aiones-kai-adanakla-se-polles-periptoseis-tin-koinonia-mesa-stin-opoia-gennithike.html
https://www.culturebook.gr/afieromata/afieromata-2022-menu-separator/logotexnia-kai-koinoniki-pragmatikotita.html
*Η φωτό είναι παρμένη από το pixabay
Η φω
Η
***
Η φωτό
