Ερωτικά ποιήματα
Ανθολόγηση από το ποιητικό της έργο
Ανν Σέξτον
μετάφραση: Ευτυχία Παναγιώτου
Μελάνι, 2010
109 σελ.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη συνομιλεί με την Ευτυχία Παναγιώτου σχετικά με το βιβλίο ,με αφορμή την επανέκδοσή του.
Η περίπτωση Ανν Σέξτον. Ποια η συνεισφορά της στην Ποίηση;
Δεν συνέβαλε στην ποίηση με κεφαλαίο π, αλλά κατέβασε τα κεφαλαία, αποδόμησε την «αιωνιότητα» ως καθαρότητα και ορθοφροσύνη. Έδειξε ότι η ποίηση δεν μπορεί να ιδωθεί έξω από το ιστορικό της παρόν και ανέδειξε το ίδιο αυτό ιστορικό παρόν σε προσωπική —δηλαδή έντονα βιωματική και επείγουσα— υπόθεση. Αυτός είναι, πιστεύω, ο λόγος που η φωνή της ακούγεται ακόμα: αντέχει και αντηχεί.
'Εχει χαρακτηριστεί ως «εξομολογητική ποιήτρια». Κατατάσσεται σε κάποια σχολή;
Η ίδια ένιωσε αμήχανα με την ένταξή της σε μια γενική κατηγορία, στην πορεία αποδέχτηκε το χαρακτηρισμό, αποταυτίζοντάς τον όμως από διάφορα κλισέ. Με την περίφημη φράση: «Μπορείς να εξομολογείσαι και να λες ψέματα αιώνια» αποσυνέδεσε την εξομολογητική ποίηση (confessional poetry), ως αυτοαναπαράσταση, από την αυτοβιογραφία. Στην πορεία έπαψε να ασχολείται με το ζήτημα της ταυτότητάς της (κατεξοχή ζήτημα της νεωτερικότητας). Θα ήταν πιο χρήσιμο ίσως να σκεφτόμαστε την «εξομολογητική ποίηση», που άλλωστε ποτέ δεν υπήρξε ενιαία και ομοιογενής (δείτε, για παράδειγμα, τις διαφορές ανάμεσα στην ποίηση των Λόουελ, Πλαθ, Σνόντγκρας), ως ένα ποιητικό πρό-σχημα ώστε να αφουγκραστούμε τη φωνή ενός άλλου με την ίδια ένταση που θα την ακούγαμε αν στεκόταν δίπλα μας. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει όμως και ανθρώπινους, ευαίσθητους αναγνώστες, που δεν ξεχνούν ότι η ποίηση παραμένει τέχνη, φέρει μιας άλλης τάξεως αλήθεια.
H ίδια εγγράφεται μέσα στην ποίησή της...
Αλλά δεν είναι ποτέ η «ίδια».
Η συμβολή των τραυμάτων της στην ποίησή της.
Τα τραύματα δεν σε κάνουν ποιητή, αλλά ευάλωτο και ευπρόσβλητο. Ο ευάλωτος εαυτός που τραγούδησε στην ποίησή της ήταν εξαρχής συναρθρωμένος με την κοινωνική πραγματικότητα, ειδικά εκείνη που βίωναν οι γυναίκες (άρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι τα τραύματα δεν ήταν αποκλειστικά δικά του, αλλά μέρος του κοινωνικού συμπτώματος). Αυτός ο ευάλωτος εαυτός των ποιημάτων, μερικές φορές σπαραγμένος, άλλες συμφιλιωμένος, άλλες εξεγερμένος, προσπάθησε να υπερβεί τα κοινωνικά τραύματά του παλεύοντας με τις πειθαρχικές δομές μιας κανονιστικής ποιητικής γλώσσας. Αυτός ο αγώνας, αυτή η αγωνία, ίσως σε κάνει ποιητή.
Πώς η Αν Σέξτον «ορίζει» τον έρωτα.
Δεν τον ορίζει, τον μετατοπίζει. Αλλά ο αναγνώστης ξέρει ότι υπήρξε, υπάρχει και θα υπάρχει άσχετα από το περιεχόμενο που του δίνει ο καθένας μας.
Το βλέμμα της για τον θάνατο...
Παράξενο θ’ ακουστεί αυτό, αλλά η γραφή της είναι επίμονα στραμμένη προς τη ζωή. Συχνά όπως όταν το ψάρι σπαρταράει στο δίχτυ και, μέσα σε κρίσιμα δευτερόλεπτα, εφευρίσκει τρόπους να κάνει άλμα πίσω στο νερό.
Ποιες οι δυσκολίες που αντιμετώπισες όταν μετέφρασες ποιήματά της;
Το να μεταφερθείς στην Αμερική και την εποχή της Σέξτον, να «παραβιάσεις» το σπίτι της, να μελετήσεις τη βιογραφία της, ήταν το εύκολο κομμάτι. Στη μετάφραση χρειάζεται να δεις πώς συνδέονται όλα αυτά με το ποιητικό της πρόσωπο. Πρέπει να εισδύσεις στο ποιητικό υποκείμενο, να παρατηρήσεις πώς μιλά, να κωδικοποιήσεις το λόγο του (πόσο συχνά χρησιμοποιεί συγκεκριμένες λέξεις ή μοτίβα, σε ποια συμφραζόμενα τα τοποθετεί, με ποιους γλωσσικούς όρους παράγει το ύφος, ποια λογική διέπει την εικονοποιία της κ.λπ.), να το αντικρίσεις σε όλες του τις στιγμές (ποιήματα/βιβλία), και να το υποδυθείς. Η δυσκολία έγκειται στο ότι κάποια στιγμή πρέπει να χάσεις τον έλεγχο, ν’ αφεθείς. Ν’ αφήσεις να σου «παραβιάσουν» τη ζωή ξένα ποιητικά προσωπεία/πρόσωπα. Τότε δεν το ήξερα αυτό, έπρεπε να το μάθω λίγο απότομα. Ίσως γι’ αυτό
μεταφράζω σπάνια.
Σε ποια ηλικία έκανες τη μετάφραση; Θα τη μετέφραζες αλλιώς αν τη μετέφραζες τώρα;
Άρχισα στα είκοσι έξι να μεταφράζω αυθόρμητα ένα-δυο ποιήματα. Το «Ξανά και ξανά και ξανά», που υπάρχει στα Ερωτικά ποιήματα —ίσως και κάποιο άλλο που δεν θυμάμαι—, το μοιράστηκα με κάποιον έμπειρο συνάδελφο-επιμελητή, ο οποίος μου είπε ότι πρέπει να συνεχίσω, να βγει σε βιβλίο. Δεν ήταν στόχος μου, απλώς συνέβη. Τώρα δεν θα συνέβαινε να τη μεταφράσω. Επομένως, δεν είμαι σε θέση να φανταστώ πώς θα μετέφραζα, ή πόσο αλλιώς θα μετέφραζα. Για την ώρα λέω ότι δεν αξίζει σε κανένα ποίημα, ακόμη και μεταφρασμένο, να ξεριζωθεί από τη συναισθηματική ιστορία του.
Ποιο ποίημά της αγαπάς πιο πολύ;
Ξαναδιαβάζω τώρα τα Ερωτικά ποιήματα με αφορμή την επανέκδοσή τους. Όλα τ’ αγαπώ. Αφενός γιατί απέβαλα το άγχος της μεταφράστριας. Αφετέρου γιατί όλα μαζί λένε μια νέα ιστορία.
Nα διαβάζουν Αν Σεξτον οι νέοι ποιητές;
Ναι. Αλλά τα ποιήματα μέσα στα ιστορικά συμφραζόμενα (έμφυλα, κοινωνικά και βαθιά πολιτικά) και στο συνεχές της χαμαιλεοντικής πορείας τους.
Kάπου, σε ένα κείμενο λέει: «Για μένα τα ποιήματα είναι λεκτικά συμβάντα. Αρχίζω από ένα αίσθημα-τίποτα περισσότερο. Μετά πρέπει ν’ ανοιχθείς, ν' αφήσεις τον εαυτό σου ανοιχτό σε όλες τις πιθανότητες. Το επόμενο βήμα, νομίζω, είναι να δίνεις εντολές, να ζητάς σαφήνεια, νοηματικό περιεχόμενο». Ένα σχόλιο για την ποιητική της.
Το ποιητικό υποκείμενο «νιώθει υπερβολικά πολλά», το νιώθουμε που δονείται. Αν έμενε στην περιγραφή παθημάτων και παθών του, θα διαβάζαμε ένα βαρετό ημερολόγιο. Η Σέξτον διόρθωνε τα ποιήματά της, τα τιθάσευε, ήταν γλωσσικά ακριβής. Επιπλέον έγραφε ποιήματα ελκυστικά, κόντρα στο ρεαλισμό, ποιήματα με ισχυρή φαντασία και δράση. Μιλώντας σε πρώτο
πρόσωπο, θα το γνώριζε, δεν μιλάς για και προς τον εαυτό σου μα για να φέρεις κοντά σου τον άγνωστο Άλλον. Η ποίηση της, ως μεταφορά για τον ερωτικό βίο, ήταν και κατάκτηση: του αναγνώστη.
Οταν μεταφράζουμε ή μελετάμε έναν ποιητή συνειδητά ή ασυνείδητα επηρεαζόμαστε και στις δικές μας γραφές...
Ισχύει κι αυτό, αλλά ίσως περισσότερο ισχύει το ότι επιλέγουμε να μεταφράσουμε ή να μελετήσουμε κάποιον ποιητή επειδή κάτι —συχνά ανομολόγητο— προϋπήρξε μεταξύ μας.
