Για την ΕΡΤ “Παιχνίδι” και ”Η άρνησή σου” Ασημίνα Ξηρογιάννη
“ΣΤΙΓΜΕΣ ΠΟΙΗΣΗΣ”
Επιμέλεια – Παρουσίαση:
Χριστίνα Λαμπούση
Τεχνικοί της ΕΡΑ Τρίπολης
Κυριακή 18 Δεκεμβρίου 2022
«Το τραύμα ως ζωντανός οργανισμός, όπως αναδύεται μέσα από μαρτυρίες των προσφύγων και κείμενα για το ’22»
της Ασημίνας Ξηρογιάννη
Η ίδια η Ιστορία μάς αποδεικνύει συνεχώς πως επαναλαμβάνεται. Όταν αναφερόμαστε στη Μικρασιατική Καταστροφή ή σε οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός, σημασία έχει να εξετάζουμε γιατί μας αφορά, ποιες είναι οι αντιστοιχίες με το σήμερα και αν έχει κάτι να μας πει. Σημαντικό επίσης είναι να βλέπουμε πώς φιλτράρουμε συναισθηματικά και νοητικά το εκάστοτε γεγονός και για ποιους λόγους.
Πρόσφυγες δεν συναντήσαμε μόνο το 1922, αλλά σε ποικίλες ιστορικές φάσεις και περιόδους. Πηγαινοέρχονται μέσα στους αιώνες κουβαλώντας στους ώμους όχι μόνο τα μπαγκάζια, αλλά και τα τραύματά τους. Η δίωξη του ελληνισμού, η ύβρις κατά της θρησκείας, το σπαρακτικό ξερίζωμα, οι βιαιοπραγίες των Τούρκων, οι αναστεναγμοί της Σμύρνης, την οποία ο Παλαμάς προσφωνεί «πάντα εσύ μαργαριτάρι στα μαλλιά της νεράιδας Μικρασίας!» (Τα Δεκατετράστιχα, Πέμπτη Σειρά, 49), το μεγάλο φονικό κατά της Ελευθερίας, είναι αγιάτρευτες πληγές, που ακόμα διατρέχουν τις συνειδήσεις των Ελλήνων. Η απώλεια, ο πόνος, η καταστροφή αποτυπώνονται συχνά σε ποιήματα και τραγούδια που γράφονται για τη Σμύρνη, για τη μοιραία νύχτα με τις φωτιές, για την απώλεια των αγαπημένων ανθρώπων, των περιουσιών, της συνείδησης, της αξιοπρέπειας. Ο Άγγελος Σημηριώτης είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικός σε ένα τετράστιχο με τίτλο «Σμύρνη»:
Καλή μου, όταν λαμπάδιασε τ’ ωραίο κορμί σου ως τ’ άστρα,
δε βρέθη Θεός, να σου σταθεί μήτ’ άνθρωπος εσένα,
μόν’ κοίταζ’ η μέρα βουβή κ’ η νύχτα αναγελάστρα,
γιατί οι ανθρώπ’ ήταν θεριά κ’ έλειπε ο Θεός στα ξένα.
[Ανθολογία Μαγγανάρη, Θρήνοι και παινέματα για τις χαμένες πατρίδες, Λιβάνης 1998]
Από την Ανατολή ξεκινά ο πόνος των ανθρώπων και των πραγμάτων. Στάχτη έγιναν τα όνειρα και οι ελπίδες, ερήμην οι ανατροπές, μια κινούμενη άμμος, μια καταλυτική προαιώνια έχθρα και στη δίνη όλων αυτών οι άνθρωποι που πάσχουν καθώς μπαίνουν αμέσως σε συναγερμό και βιώνουν στο πετσί τους τη διάλυση. Οι βουβές κραυγές γίνονται τραγούδια:
Κ.Χ. Μύρης [Κ. Γεωργουσόπουλος], «Η στάχτη που ταξίδευε» (1992)
Τις πρώτες μέρες, τρυπώσαμε στα σπίτια πανικόβλητοι.
Κατεβάσαμε τα παντζούρια, μανταλώσαμε τα παράθυρα,
Σφραγίσαμε με κουρέλια τις ρωγμές των τοίχων,
Βάλαμε στους ρόζους κερί,
Κολλήσαμε σταυρωτές ταινίες στα ραγισμένα τζάμια,
Γυρίσαμε και δυο και τρεις φορές
Το κλειδί στην κλειδαρότρυπα.
Του κάκου.
Γέμισαν τα δωμάτια καπνό και στάχτη.
Η πόλη καιγόταν απέναντι.
Τον Αύγουστο με το μελτέμι,
Ταξιδεύουν οι εφιάλτες ταχύπτεροι.
Ο καπνός και η στάχτη
Ποτίζαν τους τοίχους,
Καθίζαν πάνω στα έπιπλα,
Θολώναν τους καθρέφτες,
Κρέμονταν στα δοκάρια
Και κατοικούσαν στις χαραμάδες.
Ο καπνός και η στάχτη
Τρυπώναν στο κατώι,
Κατασταλάζαν στα γεννήματα
Πήρε μια γεύση στυφή το κρασί,
Τ’ αλεύρι πίκριζε
Και το ψωμί στο στόμα λάσπωνε.
Πού και πού, η γλώσσα μας
Ανίχνευε τη στάχτη
Κι ανάμεσα στα δόντια
Ξεφύτρωναν μικρά κάρβουνα. […]
Η πόλη που κάηκε
ξαναγεννήθηκε στην άλλη όχθη…
Ένα με το κορμί μας,
κυλάει μες στο αίμα μας.
Κι όταν ονειρευόμαστε,
περιδιαβάζουμε στα περιβόλια της
και σεργιανάμε στις πλατείες.
Κάθε φορά που πιάνουμε τραγούδι,
είναι τα λόγια μας σταχτιά
κι η μουσική παράπονο,
σαν πυρκαγιά, που κουβαλάει το μελτέμι.
Η πόλη της Ανατολής
μας κατοικεί
Κι εξήντα τώρα χρόνια
μας δικάζει.
Κατά τη διάρκεια του ξεριζωμού, πολλοί πρόσφυγες πέθαναν από κακουχίες και ασιτία. Τύφος, φυματίωση, ελονοσία. Έφτασαν στην Ελλάδα καταπονημένοι 900 χιλιάδες πρόσφυγες περίπου. Αλλά και στην Ελλάδα άθλιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης, ειδικά τον πρώτο χρόνο, οπότε υπήρξαν κι άλλοι θάνατοι. Εκτός από αυτά, είχαν να αντιμετωπίσουν και τις αντιδράσεις των Ελλήνων και την επιφύλαξη, την αποστροφή και τον ρατσισμό.
Έχουν αξία τα λόγια τους, γιατί αντανακλούν τις συνθήκες μιας δύσκολης εποχής. Και δεν μπορώ εδώ να μην κάνω τον παραλληλισμό με τον Μακρυγιάννη, που επί τούτου έμαθε γραφή και ανάγνωση προκειμένου να γράψει ο ίδιος για την Επανάσταση. Έχουν αξία τα λόγια του, είναι γνήσια, άμεσα, αυθεντικά. Έτσι και τα δικά τους λόγια – δεν είναι στο «εγώ», αλλά στο «εμείς». Τα λόγια των προσφύγων τα διαπνέει ένας αέρας συλλογικότητας, οδηγούν στη διαμόρφωση ενός κοινού αισθήματος για το προσφυγικό, συντελούν στη δημιουργία ενός κοινού βιώματος που συνταράσσει, αναστατώνει, διεγείρει τη σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου.
Στη Μερσίνα μείναμε μια βδομάδα στα σύρματα… ύστερα ήρθε το βαπόρι και μας πήρε. Στο ταξίδι έκανε φουρτούνα και οι γυναίκες λιγοθυμούσαν από το φόβο τους. Άκουγες φωνές, κλάματα. Εγώ είχα μαζί μου τον άντρα μου, τη μάνα μου και τα τρία παιδιά μου, το Χαράλαμπο, το Δημήτρη και τη Μαρίκα, από ένα ως έξι χρονώ. Ευτυχώς δεν έπαθα τίποτε, άφησα τα παιδιά σε μια γωνιά του βαποριού κοντά στη μάνα μου και κουβαλούσα νερό στις λιπόθυμες γυναίκες. Μερικοί άνθρωποι δε βάσταζαν από τα βάσανα που τράβηξαν και πέθαναν στο βαπόρι, τους έδεσαν με σίδερα και τους πέταξαν στη θάλασσα. Επιτέλους φτάσαμε στον Πειραιά. Άλλοι κατέβηκαν και μεις συνεχίσαμε το ταξίδι για την Καβάλα. Μας πήγαν στο Τσινάρ Ντερέ, κοντά στη σημερινή Νέα Καρβάλη. Δύο χρόνια μείναμε εκεί, κάτω από τα τσαντίρια. Ο κόσμος αρρώσταινε και πέθαινε κάθε μέρα. Πέθανε ο άντρας μου, πέθανε και το παιδί μου ο Χαράλαμπος. Τη νύχτα έρχονταν τα τσακάλια, σκάβανε τους τάφους και τρώγανε τους πεθαμένους.
[Δέσποινα Συμεωνίδου, από το χωριό Κενάταλα της Καππαδοκίας, κοντά στο Γκέλβερι]
Διαβάζοντας αφηγήσεις ανθρώπων που ήταν παρόντες ή αφηγήσεις προσφύγων, βλέπουμε πώς προσεγγίζουν τις δυνατές προσωπικές τους εμπειρίες. Ο τρόπος με τον οποίο διηγούνται, οι εκφράσεις που χρησιμοποιούν, οι πλούσιες εικόνες που περιγράφουν, όλα είναι εκεί να μας θυμίζουν ξανά και ξανά πως οι άνθρωποι αυτοί υπέφεραν. Μέσα από τα λόγια τους αποκαλύπτονται και δίνονται ανάγλυφα οι βαναυσότητες των Τούρκων και οι υπερβάσεις των ορίων από μέρους τους. Επίσης, φανερώνεται πώς η μοίρα στάθηκε άδικη με αυτούς τους ανθρώπους, αλλά αυτοί πάλεψαν να σταθούν στα πόδια τους και να κερδίσουν τη ζωή τους ξανά στο μέτρο που ήταν αυτό εφικτό.
Παραθέτω τώρα ένα απόσπασμα από τις αφηγήσεις του Μητροπολίτη Εφέσου:
Βρέθηκα κι εγώ μέσα στο πλήθος και κατέβηκα παρασυρμένος από το ρεύμα μέχρι την Προκυμαία. Εκεί παραβρέθηκα στις πιο τραγικές σκηνές. Άνδρες και γυναίκες προσπαθούσαν να φύγουν με τις βάρκες, για να βρουν καταφύγιο πάνω σε κάποιο ατμόπλοιο ή θωρηκτό από αυτά που βρίσκονταν μέσα στον κόλπο. Αλλά το πλάτος της Προκυμαίας ήταν σχετικά στενό, φρακαρισμένη καθώς ήταν από τις αποσκευές και τα ζώα. Έτσι, οι στρατιώτες του Κεμάλ, αφού απώθησαν αρχικά το πλήθος, άρπαξαν έπειτα τα νέα κορίτσια και τις γυναίκες για να τις ατιμάσουν και τέλος να τις θανατώσουν ανελέητα. Στη συνέχεια έκαψαν τον κόσμο με τη βοήθεια πετρελαίου και βενζίνης που είχαν πετάξει προηγουμένως πάνω σε ανθρώπους και αποσκευές.
Τότε ήταν, όπως είδαμε, που ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων ρίχτηκε στη θάλασσα για να φτάσει κολυμπώντας στα αγκυροβολημένα πλοία. Στις βάρκες εισέβαλλαν μαζικά αυτοί που κατάφερναν να γραπωθούν. Είδα να σέρνουν από τα μαλλιά γυναίκες που προσπαθούσαν να τις σώσουν μ’ αυτό τον τρόπο, γιατί δεν είχαν καταφέρει να ανέβουν πάνω στις βάρκες, ενώ τα κορμιά τους ακολουθούσαν μισοβυθισμένα στο νερό. […]
Οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες του τουρκικού στρατού άρχισαν να εισδύουν στους χριστιανικούς καταυλισμούς που βρίσκονταν στην εν λόγω ζώνη για να απαγάγουν τις ωραίες γυναίκες και τα όμορφα κορίτσια. […]
Η φρίκη από τις σκηνές που διαδραματίστηκαν είναι πέρα από κάθε φαντασία – πολλές από αυτές τις άμοιρες παραμορφώνονταν, για να φαίνονται άσχημες, άλλες που αντιστέκονταν θανατώθηκαν από αυτά τα τέρατα, άλλες κρύβονταν στους τάφους και στα μαυσωλεία του νεκροταφείου των Ορθοδόξων, άλλες τις πήραν μαζί τους αυτά τα κτήνη. Πολλοί άνδρες που θέλησαν να προστατέψουν τις γυναίκες τους, τις αδελφές ή τις συγγενείς τους από τις επιθέσεις των Τούρκων, σκοτώθηκαν επί τόπου.
Σε μια άλλη μαρτυρία που έχει καταγραφεί (12.9.1962) [Η έξοδος, εισαγωγή-εποπτεία: Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, επιμέλεια: Γιάννη Μουρέλου, Καθημερινή, σελ. 75] διαβάζουμε:
Κουρέψανε με το ζόρι τα μαλλιά των γυναικών. Έπεσε ξύλο άφθονο. Λιποθυμούσαν οι γυναίκες απ’ τη στενοχώρια τους. Ξέρεις τι σημαίνει να κόψουν με το ζόρι τις μακριές κοτσίδες των γυναικών; Μην κοιτάζεις τώρα τη μόδα. Τότε ήταν μεγάλη προσβολή. Ας είναι…
Υπάρχει ανάγκη να μιλήσουν, να περιγράψουν, να ανιχνεύσουν τον πόνο, να βγουν από μέσα τους, να ανακουφιστούν. Οι μαρτυρίες τους είναι ντοκουμέντα από μόνες τους, έχουν ιδιαίτερη βαρύτητα, άθελά τους αυτοί οι άνθρωποι παράγουν ένα είδος αυτοεθνοβιογραφίας. Βρίσκονται σε γόνιμο διάλογο με αυτά που περιγράφονται ως Ιστορία. Και αν συγκρίνει κανείς τις μαρτυρίες των ανθρώπων, θα καταλήξει πιθανότατα σε ασφαλή συμπεράσματα για θέματα που τους αφορούν. Κοινή μοίρα τους ο πόλεμος, οι αλλεπάλληλες συμφορές, η ανέχεια, η πείνα, το άγνωστο του μέλλοντός τους. Επικαλούμαι το έργο της Διδώς Σωτηρίου Οι νεκροί περιμένουν, όπου γράφει:
H προσφυγιά κίνησε κι απλώθηκε σε όλη την έκταση της Ελλάδας σαν το ποτάμι που ξεχείλισε κι έχασε τη στράτα του, σαν το πεινασμένο κοπάδι που αναζητάει βοσκή. Οι καταυλισμοί και οι περιμαντρωμένοι χώροι πια δεν την χωρούσαν και δεν την κρατούσαν. Ενάμισυ εκατομμύριο πεινασμένα στόματα… ενάμισυ εκατομμύριο φθηνά χέρια, ενάμισυ εκατομμύριο διψασμένοι άνθρωποι, για δουλειά, για γαλήνη, για ελπίδα, τριγυρνούσαν στους δρόμους της Ελλάδας με τα χέρια στις τσέπες της ανέχειας. Έβγαλε ο πρόσφυγας τη ζωή του στον πλειστηριασμό της φτώχιας όσο όσο. Για ένα μεροκάματο στο εργοστάσιο. Για μια χούφτα καλαμπόκι στα χωράφια. Κι ήταν κι άλλες χιλιάδες που τράβηξαν κατά τα έλη, ατελείωτα έλη και μιλιούνια κουνούπια. Είχαν γίνει οι άνθρωποι σαν την κίτρινη φυλή. Σωστοί κούληδες. Και τα «εγγειοβελτιωτικά έργα» και η «αποξήρανσις των ελών» κουδούνιζαν σε κάθε εκλογική περίοδο, το ίδιο κούφια κι άκαρπα, «όπως και η αστική αποκατάστασις των προσφύγων».
[Ιστορία Νεώτερη και Σύγχρονη Γ’ Τάξης Ενιαίου Λυκείου, τεύχος Γ’ (1997), Αθήνα ΟΕΔΒ, σελ. 197]
Ακόμα, οι μαρτυρίες των ανθρώπων και η γνώση της Ιστορίας είναι τα καλύτερα αντίδοτα για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης για το προσφυγικό σήμερα, αλλά και για την αντιμετώπιση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.
Αλλά κι αφού ήρθαμε στας Σέρρας, οι ντόπιοι δεν μας θέλανε. Πήγαινε ο θείος να πάρει ζάχαρη και τσάι και δεν του ’διναν. Κάρβουνα δεν δίναν σε πρόσφυγα! Να ο ρατσισμός πώς ήταν! Εγώ μέχρι που τελείωσα το σχολείο, στην Ελλάδα, βιβλία δεν είχα, εκτός από το αναγνωστικό και ένα βιβλίο φυσικής! Η ιστορία ήταν ένα τεύχος σαν κόμικς, ούτε γραμματική είχα, τα μαθηματικά μας τα ’λεγαν προφορικά και τα σημειώναμε. Κι εγώ έπαιρνα και διάβαζα από τα βιβλία των αγοριών, που τα είχαν φέρει από την πατρίδα, γιατί εκεί είχαν όλα τα βιβλία, είχαν και σάλπιγγες και κάνανε μουσική! Μόνο τις σάλπιγγες δεν μπόρεσαν να φέρουν! Όλα τα είχαμε στην πατρίδα!
[Ευάγγελος Γκάλας, από το χωριό Κόλντερε, κοντά στη Μαγνησία]
Κλείνω τούτο το κείμενο μνήμης με το γνωστό ποίημα του Σεφέρη:
[…]
Περάσαμε κάβους πολλούς πολλά νησιά τη θάλασσαπου φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες.
Δυστυχισμένες γυναίκες κάποτε με ολολυγμούς
κλαίγανε τα χαμένα τους παιδιά
κι άλλες αγριεμένες γύρευαν το Μεγαλέξαντρο
και δόξες βυθισμένες στα βάθη της Ασίας.
Αράξαμε σ’ ακρογιαλιές γεμάτες αρώματα νυχτερινά
με κελαηδίσματα πουλιών, νερά που αφήνανε στα χέρια
τη μνήμη μιας μεγάλης ευτυχίας.
Μα δεν τελειώναν τα ταξίδια.
Οι ψυχές τους έγιναν ένα με τα κουπιά και τους σκαρμούς
με το σοβαρό πρόσωπο της πλώρης
με τ’ αυλάκι του τιμονιού
με το νερό που έσπαζε τη μορφή τους.
Οι σύντροφοι τέλειωσαν με τη σειρά,
με χαμηλωμένα μάτια. Τα κουπιά τους
δείχνουν το μέρος που κοιμούνται στ’ ακρογιάλι.
Κανείς δεν τους θυμάται. Δικαιοσύνη.
[Γιώργου Σεφέρη, Μυθιστόρημα (1935), Δ’ «Αργοναύτες»]
Και να πω πως οι άνθρωποι δεν μπορούν και δεν πρέπει να ξεχνούν. Και σίγουρα όσοι βιώνουν τραύματα, μοιραία φοράνε ενδύματα της μνήμης και μαθαίνουν να πορεύονται μαζί τους. Στριφογυρνάνε γύρω από αυτά και συνειδητά ή ασυνείδητα γλείφουν τις πληγές τους.
Ασημίνα Ξηρογιάννη, ποιήτρια, θεατρολόγος και φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ– Ιστορία Νεώτερη και Σύγχρονη Γ’ Τάξης Ενιαίου Λυκείου, τεύχος Γ’ (1997), Αθήνα ΟΕΔΒ
– Η Έξοδος, Μαρτυρίες από τις επαρχίες της κεντρικής και νότιας Μικρασίας, Τόμος Δ’
– «Το δράμα των προσφύγων του 1922», άρθρο του Γιώργου Θεολογίτη στον ηλεκτρονικό Ημεροδρόμο https://www.imerodromos.gr/prosfyges-1922/ [ 22/10/2022]
– Η μεθοδολογία κριτικής προσέγγισης και επεξεργασίας των ιστορικών πηγών – Συνοδευτικό εκπαιδευτικό υποστηρικτικό υλικό για την Ιστορία κατεύθυνσης Γ’ τάξης Γενικού Λυκείου (Ο.Π.Α.Σ.) –Ιστορικά γεγονότα και σχετικά λογοτεχνικά κείμενα: Σώμα λογοτεχνικών κειμένων με βάση τα σχολικά βιβλία, τόμος ΙΙ, συγγραφή: Ειρήνη Αϊλαμάκη, φιλόλογος Γενικού Λυκείου Σητείας, και Αθανάσιος Κορνηλάκης, φιλόλογος – υποδιευθυντής Γενικού Λυκείου Νέας Αλικαρνασσού Ηρακλείου https://www.pdekritis.gr/www/wp-content/uploads/2021/12/2.-Διδακτική-της-Ιστορίας-Β΄-Τόμος.pdf
– Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος, Αθήνα 1998, 19η έκδ., σσ. 46-47
Πηγή : ΔΙΑΣΤΙΧΟ : https://diastixo.gr/epikaira/552-mikrasiatiki-katastrofi/19431-travma-zontanos-keimena
ΣΤΟ Μεγάλο αφιέρωμα: Η επίδραση της Μικρασιατικής Καταστροφής στην ελληνική λογοτεχνία του 20ού και 21ου αιώνα https://diastixo.gr/epikaira/mikrasiatiki-katastrofi
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ //// Ασημίνα Ξηρογιάννη: Χάρης Βλαβιανός: Πλατωνικοί Διάλογοι ή γιατί στο σπήλαιο κάνουν όλοι πάρτι. Εκδόσεις Πατάκη
Έχοντας ασχοληθεί επισταμένα με όλα σχεδόν τα βιβλία του Χάρη Βλαβιανού[1] και γράφοντας γι΄αυτά σε διάστημα σχεδόν μιας δεκαετίας (από το 2010 μέχρι και σήμερα) αιωρούνταν διαρκώς μέσα μου το ερώτημα: «Και μετά την Αυτοπροσωπογραφία πού θα στραφεί; Mετά από αυτήν τι θα καταθέσει; Θα ησυχάσει ποτέ από αυτές τις αφορμές για τους προσωπικούς του απολογισμούς;»
Τα «οικεία κακά», οι γονείς του και η προβληματική μαζί τους σχέση, η αδερφή του Μαρίνα, τα φοιτητικά του χpόνια, οι γυναίκες, οι έρωτες και τα παιδιά του, όλα εμφανίζονται συχνά μέσα στα ποιήματα που έχει γράψει, αλλά και στο μυθιστόρημα σε 45 πράξεις που φέρει τον τίτλο Αίμα νερό, και που δίνει την ευκαιρία και την ελευθερία στον αναγνώστη να συμπληρώσει τη φράση μέσα του με τον τρόπο που αισθάνεται. Και είναι γεγονός ότι τα δυσάρεστα ισχυρά του βιώματα αποτελούν το υλικό, την πρώτη ύλη με την οποία δημιουργεί, χτίζει την ποιητική του. Είναι επίσης αλήθεια πως αυτά τα βιώματα αποτελούν τη δεξαμενή μέσα από την οποία αντλούνται πολύτιμες προσωπικές εμπειρίες- που, με τη σειρά τους, λειτουργούν ως βασικά ερεθίσματα και δίνουν την έμπνευση για δημιουργία. Ο Χάρης Βλαβιανός γράφει ποίηση ιδιάζουσα και καταθέτει μια ποιητική με ισχυρή ιδιοπροσωπία όπως έχω υποστηρίξει παλαιότερα [2].
Το υλικό του χρησιμοποιείται ξανά και ξανά χωρίς να εξαντλείται και σαφώς χωρίς τίποτα να τελειώνει μέσα του, αφού όσα έζησε τον στιγμάτισαν και διαρκώς τον απασχολούν. Οι μνήμες και κυρίως οι εμπειρίες είναι πάντα εκεί, οπότε κάθε φορά το υποκείμενο της γραφής γεννάει νέα ποιήματα που έχουν κοινή αναφορά και αφόρμηση. Είναι εκεί παρόντα και μας θυμίζουν γιατί ο Βλαβιανός γράφει ποίηση. Άλλωστε σημαντικό φως σε όλα ρίχνει και το ομότιτλο βιβλίο του Γιατί γράφω ποίηση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα (2015). Σε σχετικό μου κείμενο για το βιβλίο[3] είχα καταθέσει τα εξής: «Απαντώντας λοιπόν σε υποθετική ερώτηση ”Γιατί γράφετε, ποίηση;’ ‘στην ουσία μονολογεί αναφορικά με τα συγγραφικά του credo, τις πηγές, και τις καταβολές του, καθώς και αναφορικά με τον πυρήνα της ποιητικής του, δίνοντας παράλληλα το στίγμα μιας τέχνης μοναχικής μέσα στο ελληνικό ποιητικό τοπίο. Αυτοπροσδιορίζεται για άλλη μια φορά με αμεσότητα, λιτότητα,τρυφερότητα και αλήθεια. Και έχει και αυτό το βιβλίο άμεση σχέση με όλα τα υπόλοιπα, μέσα στα οποία βρίσκει κάθε φορά τον τρόπο να εγγράψει τον εαυτό του ως ενεργό ποιητικό υποκείμενο, αλλά και ως το αντικείμενο της ίδιας του της γραφής και της τέχνης. Ο ποιητής είναι πάντα το Ποίημα που διαρκώς γράφεται χωρίς ποτέ να ολοκληρώνεται, αλλά και που κανένα ”τρέχον” ή ”παραδοσιακό ” πλαίσιο δεν το περιέχει. Ανένταχτο επανέρχεται στις αναγνωστικές συνειδήσεις, δοκιμάζοντας διαρκώς τις αντοχές τους και προτείνοντάς τους τη νέα εκείνη ατραπό αναφορικά με τη δόμηση και την αποδόμηση της γλώσσας άρα και της σκέψης, αλλά και την προσέγγιση και διερεύνηση που όρου λογοτεχνικότητα.
Το ΄΄Γιατί γράφω ποίηση” έρχεται ως συνέχεια της αίσθησης ενός συνόλου που μας δίνει το έργο του Βλαβιανού. Και δω συναντάμε τον Σολωμό, τον Σικελιανό, τον Πεσσόα, τον Μπέρρυμαν,τον Κάμμινγκς, τον Έλιοτ, τον Σεφέρη, τον Σαίξπηρ, τον Χέρμπερτ, τον Στήβενς, την Ντίκινσον, την Αχμάτοβα, τον Καρούζο, την Πλαθ, τον Πάουντ, και άλλους. Όλους τους Διακειμενικούς ‘Αλλους, όπως τους ονομάζω, που συναντάμε και στα Σονέτα του και στις Διακοπές του, και στις τέσσερις συλλογές που εμπεριέχονται στην Εύθραυστη Επικράτεια των Λέξεων. Ο Θίασος της Τέχνης που ξέρει να μαγεύει και να επηρεάζει έναν ποιητή που όμως δεν ζει με τους Ολύμπιους, αλλά είναι άνθρωπος με σάρκα και οστά, συνεπώς εύθραυστος μέσα στην επικράτεια που του αναλογεί.»
Ο ποιητής γλείφει τις πληγές του διά της πένας του και της πράξης της ποίησης, μέσα από κείμενα εύγλωττα, διαυγή και αποκαλυπτικά. Παράλληλα, οι πληγές του είναι η κινητήριος δύναμη και το όπλο του για να προχωρήσει στην τέχνη του. Όταν οι πληγές γίνουν στίχοι, υπάρχει ελπίδα και παρηγοριά συνάμα.
Oμως στα βιβλία του πολυδιάστατου Βλαβιανού συναντάμε και τον σαρκασμό, τον αυτοσαρκασμό, το παίγνιο και το παιχνίδι. Με το νέο πεζό βιβλίο του με τίτλο Πλατωνικοί Διάλογοι ή γιατί στο σπήλαιο κάνουν όλοι πάρτι που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη, έρχομαι να πιστέψω πως για τον Βλαβιανό η ποίηση και η φιλοσοφία είναι αρκετά για να γνωρίζει ο άνθρωπος ώστε να βιώσει την αισθητική και την διανοητική απόλαυση. Η ποίηση και η φιλοσοφία φτάνουν για τα πάντα. Για τον στοχασμό, για την δημιουργική ηδονή, για να περιδιαβεί κανείς στων ιδεών τον κόσμο. Στο νέο βιβλίο λοιπόν, πολλοί απίθανοι ιλαροτραγικοί διάλογοι απλώνονται μπροστά μας με χιούμορ, αλλά και με στύλ. Τα κείμενα αυτά αποδομούν, ξαφνιάζουν, αγγίζουν, αναστατώνουν, δίνουν το λοξό βλέμμα για τα πράγματα, περιέχουν ανατροπές και σουρεαλιστικά στοιχεία. Είναι γεγονός πως θυμίζουν τα σενάρια του απολαυστικού Γούντι Άλλεν, αναφορικά με τον τόνο και το ύφος που διαθέτουν. Διάλογοι που δυναμικά συνδιαλέγονται με το παράλογο, αλλά και με την καθημερινή πρακτική και το έξυπνο πνεύμα που ζητά να επιβληθεί στις συνειδήσεις των ανθρώπων. Μέσα από τα ευρηματικά και ευφάνταστα αυτά κείμενα αποδεικνύεται περίτρανα πόσο δύσκολο ως ακατόρθωτο είναι πολλές φορές να επικοινωνήσουν ουσιαστικά οι άνθρωποι και να συνδιαλεχθούν. Λένε κάτι, αλλά άλλο εννοούν, βάζουν τρικλοποδιές στον συνομιλητή τους -συνειδητά ή ασυνείδητα-, μιλάνε με γρίφους ή ορθά κοφτά χωρίς να εξηγούν το νόημα που διακατέχει τα πράγματα. Σε όλες τις προτάσεις, τους διαλόγους, τις λεκτικές ανταλλαγές είναι σαν ο Βλαβιανός να απαντά «Τι εννοείς;» Και για να κάνουμε και τη σύνδεση με το σήμερα, αλλά και το πάντα, ακριβώς εδώ είναι και το πρόβλημα. Πολλές σχέσεις καταρρέουν σαν χάρτινοι πύργοι αφού έχουν πέσει θύματα της κωμωδίας των παρεξηγήσεων.
Οι διάλογοι, πασπαλισμένοι με αρκετή δόση σουρεαλισμού, διαθέτουν θεατρικότητα που την αναδεικνύουν και οι ατάκες που πέφτουν σαν βροχή και που έχει σφοδρότητα και τα σαρώνει όλα στο πέρασμά της. Αν αφαιρέσει κανείς τα «είπα»-«είπες» και λογαριάσει ποιο είναι το αποτέλεσμα, θα διαπιστώσει πως οι διάλογοι που απομένουν έχουν ζωντάνια, θα μπορούσαν να είναι και μονόπρακτα πολλοί από από αυτούς. Οι ήρωες πέρα από το γεγονός ότι αδυνατούν να συλλάβουν και να αναδείξουν την ουσία και το νόημα των πραγμάτων, αποτυγχάνουν στην αλληλεπίδραση με τους άλλους και τολμώ να πω πως φέρνουν στο μυαλό κάποιους ήρωες από τα θεατρικά έργα του Μπέκετ.
Στο μεστό σημείωμα του συγγραφέα ο Βλαβιανός αναφέρει τις πηγές του για πρόσωπα, στίχους, ιδέες που συναντάμε στο βιβλίο. Μεταξύ άλλων επισημαίνει, στα πλαίσια και της αγαπημένης του -αλλά και ευρηματικής πάντα- διακειμενικότητας, την επιρροή που δέχτηκε από τα κείμενα του μεταμοντέρνου Αμερικανού ποιητή James Tate που είναι οργανωμένα στη διαλογική μορφή «είπα/είπες»[4] Ακόμα, συνδέσεις συναντάμε με κείμενα της Κάρολ Ανν Ντάφυ που έχει μεταφράσει και εμπεριέχει στο βιβλιο. Φέρνω ως παράδειγμα την Kυρία Δαρβίνου και την Κυρία Ικάρου. Πρόκειται για αστείους διαλόγους στους οποίους απευθύνονται οι γυναίκες αυτές σε ένα κοινό. Ο ίδιος δημιουργεί την κυρία Περικλή, κείμενο που αφιερώνει στην κόρη του.
Κλείνοντας να σημειωθεί πως-κι όμως- στην ενότητα με τίτλο «Χ», όπως «χάνω»….(κάνει λογοπαίγνιο με το πρώτο γράμμα του ονόματός του) επανέρχονται οι αναφορές στο βιωματικό υλικό, σε θλιβερές και κυρίως αδιέξοδες οικογενειακές συναντήσεις με τους γονείς του, που σχεδόν ήταν απόντες και δεν έσκυψαν από πάνω του ουσιαστικά σε κρίσιμα για την ψυχοπνευματική του ανάπτυξη χρόνια. Οι σκληρές αλήθειες κατακεραυνώνουν στο Καθαρτήριο, καθώς βγαίνουν στην επιφάνεια μέσα από έναν άκρως αποκαλυπτικό διάλογο με ατάκες που πυροδοτούν σκέψεις και αντιδράσεις.
Ποτέ μελοδραματικός, πάντα δεόντως αποστασιοποιημένος, με ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ πετυχαίνει να δώσει κείμενα διασκεδαστικά μεν, αλλά και με την απαιτούμενη δραματικότητα για ένα τέτοιους είδους εγχείρημα.
______________________________________
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ακολουθούν μερικά κείμενα .
Μελετώντας τα “Σονέτα της συμφοράς”,https://www.fractalart.gr/meletwntas-ta-soneta-tis-symforas/ Σπουδή στα “οικογενειακά σονέτα”: αναφορές, συσχετισμοί https://www.fractalart.gr/soneta-tis-symforas/
10/05/2017, 10:51 ΠΜ Το αίμα νερό… γίνεται! https://www.fractalart.gr/to-aima-nero/
Ένας άλλος ορισμός για την Ποίηση. Μια ατομικότητα. https://www.fractalart.gr/diakopes-stin-pragmatikotita/
Για μια ποίηση που αλλάζει, για ένα ποίημα που μετασχηματίζεται https://www.fractalart.gr/diakopes-sthn-pragmatikotita/
Στοιχεία Ποιητικής μέσα στην «Εύθραυστη επικράτεια των λέξεων» https://www.fractalart.gr/stichia-piitikis-mesa-stin-efthrafsti-epikratia-ton-lexeon/
[2]«Επειδή η ζωή μου είναι ένα ημιτελές ποίημα, γεμάτο κενά, που μάταια προσπαθώ να το ολοκληρώσω» https://www.fractalart.gr/giati–grafw–poiisi/
[ 3 ]Αναφορά σε παλαιότερό κείμενό μου, στο https://www.fractalart.gr/stichia-piitikis-mesa-stin-efthrafsti-epikratia-ton-lexeon/ Ο Βλαβιανός δραματοποιώντας την ζωή του πετυχαίνει να δραματοποιήσει και τη σκέψη του, παρασέρνοντας μας όχι σε συναισθηματικές, αλλά σε διανοητικές συγκινήσεις. Μας ταξιδεύει στην αιώνια περιπλάνηση μέσα στις ιδέες καθώς και σε πολλαπλές αναδιαρθρώσεις του κόσμου τούτου(αυτή κι αν δεν είναι πράξη απελευθέρωσης!) Αρνούμενος πολλές φορές την ποιητικότητα, την επιτυγχάνει. Το βλέμμα του ποιητή δεν εξαντλείται, ακόμα κι όταν η ομορφιά τελειώνει. Ο ποιητής είναι το βλέμμα του, οι ίδιοι του οι στίχοι εν τέλει:
«…η σιωπηλή υπεροψία/ κάθε ανθρώπου που έχει υποφέρει βαθιά/ βρίσκει όλες τις μορφές της μεταμφίεσης απαραίτητες/ για να προστατευτεί από την επαφή/με καθετί που δεν είναι όμοιό του στην οδύνη» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, ΑPOLOGIA PRO VITA MEA, σελ: 257).
Γιατί γράφω ποίηση, varelaki 2015 [6-12-2022] http://varelaki.blogspot.com/2015/11/2015.html
[4] Χάρης Βλαβιανός, Πλατωνικοί Διάλογοι, ή γιατί στο σπήλαιο κάνουν όλοι πάρτι, σελ.233
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ //// ΣΤΑΦΥΛΗ ΜΕΘΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ /// ΤΕΥΧΟΣ 3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2022
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
ΣΤΑΦΥΛΗ
ΜΕΘΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΟ ΤΗ ΣΚΗΝΗ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ
ΤΕΥΧΟΣ 3
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2022
ΕΚΔΟΣΗ:
Εκδόσεις Κουκκίδα
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:
Διώνη Δημητριάδου
Κώστας Θ. Ριζάκης
ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΚΔΟΣΗΣ:
Γιώργος Γώτης
Δημήτρης Κόκορης
Δήμητρα Μήττα
Μιχ. Γ. Μπακογιάννης
Συμεών Γρ. Σταμπουλού
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΥΛΗΣ:
Γιώργος Δελιόπουλος
Ευσταθία Δήμου
ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Μαρίζα Γαλάνη, Αναστασία Γκίτση, Έφη Ζερβού
Βέρα Κονιδάρη, Άννα Κουστινούδη, Ειρήνη Μαργαρίτη, Λίλια Τσούβα
ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Φωτεινή Χαμιδιελή
ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ ΤΕΥΧΟΥΣ: Βασίλης Βαφειάδης, Θανάσης Καραμήτας, Νικόλαος Κυριάκου και Γιάννης Μαβίδης
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ – ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Εύη Κώτσου
Στο τρίτο τεύχος της η Σταφυλή αφιερώνει σελίδες στον ποιητή Γιώργη Παυλόπουλο και στον πεζογράφο Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη. Όπως πάντα φιλοξενείται σύγχρονος ποιητικός και πεζός λόγος, δοκιμιακή, κριτική σκέψη, γόνιμος διάλογος με δημιουργούς μέσα από συνεντεύξεις, μεταφράσεις επιλεγμένων κειμένων από την παγκόσμια λογοτεχνία, και τέλος σ’ αυτό το τεύχος η συνεργασία τεσσάρων εικαστικών καλλιτεχνών. Κατά τον Μαγιακόφσκι η Τέχνη δεν ήταν καθρέφτης για να δούμε μέσα του την αποτύπωση του κόσμου αλλά ένα σφυρί για να του δώσουμε σχήμα. Ευθύνη μεγάλη, χρέος αλλιώς των δημιουργών, που μεγεθύνεται μέσα σε δύσκολες καταστάσεις, όπως οι σημερινές. Η Σταφυλή ανοίγει το τοπίο, διευρύνει τη θεματική της, επικοινωνεί με την εποχή, όχι απλώς για να την αποτυπώσει, αλλά για να συντελέσει σ’ αυτό το αργό μα σταθερό σφυροκόπημα του υπάρχοντος σκηνικού. Οι συνεργάτες του τεύχους αυτού έχουν δώσει τον καλύτερο εαυτό τους, με το δικό του σφυράκι ο καθένας. Και είμαστε αισιόδοξοι, γιατί δεν μπορεί, «κάπου θα βγάζει τούτος ο δρόμος», όπως έγραψε και ο τιμώμενος σ’ αυτό το τεύχος ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος.
Εκδόσεις Κουκκίδα
Θεμιστοκλέους 37 106 77 Αθήνα
Τηλέφωνο: 210 3802644
e-mail: koukkida.edit@yahoo.gr
Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο Θεμιστοκλέους 37
106 83 Αθήνα
Τηλ: 210 3802644
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)