«Η αθέατη πλευρά των δευτερολέπτων»
Για την ποιητική συλλογή της Έλενας Πολυγένη «Τα Δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών» (εκδ. Γαβριηλίδης, 2017)
Γράφει η Νάνα Παπαδάκη//*
«Τραγούδια παρατεταμένης ακινησίας»: ο πρώτος τίτλος της ποιητικής συλλογής, ο οποίος μετατοπίστηκε θα έλεγα στον τελικό τίτλο: «Τα Δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών». Θα επιχειρήσω να φωτίσω πτυχές της γραφής της Έλενας Πολυγένη, ποιήτριας και ηθοποιού, να αναδείξω τον σωματικό, ψυχικό, βιωματικό χάρτη της ποιητικής συλλογής της μέσα απ’ το πρίσμα αυτής της μετατόπισης.
Οι τίτλοι των ποιημάτων φτιάχνουν μια μικρή ιστορία γι’ αυτή την περιπέτεια, τους παραθέτω, χωρίς στίξη: «ξαφνικό κάτι υπάκουο στις εντολές της ανησυχίας δευτερόλεπτα έξοδος κάτι σαν γραμμή που οδηγεί στο παραλίγο καλώντας τους ομοίους κύματα στοργής κάτι δύσκολο να χαραχθεί στις ευθείες του ας χαμογελάσω κάτι γονατιστό στα ηχεία μου απέραντες εκτάσεις βρέφη σονέτο παρατεταμένης ακινησίας τα περασμένα σκοτεινιάζουν κυνηγοί υπονοούμενα εξηγήσεις κάτι ασύμβατο με τα περισσότερα χέρια περισσεύματα φύλλων και κοσμημάτων άμυνες σύγχυση στο στρώμα συμπεράσματα ο καλύτερος γιατρός πέταξαν κάποιος έζησε εκεί ζωή τραγούδια ακινησίας συγγένειες σκόνη επιπτώσεις η δύναμη της δημιουργίας διάλλειμα για βαρκάδα θλιμμένη θνητότητα κάτι σαν επικήδειος πληρωμένοι καθώς θα δρέπουμε την άνοιξη με την πίκρα στα δόντια άοπλοι».
Η λέξη κάτι επανέρχεται στους τίτλους. Ένα «κάτι» που μοιάζει με περίσσευμα, με υπόλειμμα των πραγμάτων. Ένα «κάτι» σαν μήνυμα, σαν δώρο ή νόημα, το οποίο δεν μπορεί να γίνει αμέσως αντιληπτό και περιμένει να ανακαλυφθεί η εσωτερική όραση που θα το ανασύρει από ανοίκειες, σκοτεινές περιοχές της ψυχής στην περιοχή της συνείδησης. Το δώρο αυτό, το μήνυμα, φτάνει με «σκληρά παπούτσια» στο εισαγωγικό ποίημα του βιβλίου: «σκληρά παπούτσια το μήνυμα» για να γίνει στο τέλος της πρώτης ενότητας που έχει τον τίτλο «παρατεταμένη ακινησία»: «νεύματα καλέσματα που μιλούσαν στα πρόσωπα με τα φτερά». Τι είναι αυτό που μεσολαβεί; Ίσως αυτή η εσωτερική όραση. Ήδη στο δεύτερό ποίημα του βιβλίου λέει η ποιήτρια «σπασμένο κρύσταλλο το φως εισχωρεί μέσα μου». Παρατηρώ ότι το κρύσταλλο αυτό είναι σπασμένο, κάτι έχει διαμελιστεί και σαν
αυτός ο διαμελισμός να είναι απαραίτητος για να φτάσει τελικά στις «ζωντανές στιγμές».
Το μοτίβο της πτώσης διατρέχει την πρώτη ενότητα, αλλά και όλο το βιβλίο: «Ήταν η μόνη ευκαιρία μέσω της πτώσης τους να πούνε το όχι», «τότε αποφάσισα να οργανώσω πόδια που έτρεμαν μάτια που κοίταζαν την πτώση», ή κι αυτό της βαρύτητας: «μου έφευγαν πάντοτε πράγματα από τα χέρια πάντα με την ίδια φορά προς τα κάτω», «όταν αφήνεται στο πάτωμα να πέσει η ταραχή μου με μορφή αντικειμένου», «όπως σωρός από κεράσια που αντανακλούν την άνοιξη έφυγαν μια μέρα κάθετα». Mία κάθετη πτώση σε τόπο ανοίκειο, σκοτεινό, ίσως όμως και ευεργετικό εν τέλει, μιας και η συνειδητή παραμονή σε αυτόν θα μπορούσε να προσφέρει ή να ενισχύσει τα ψυχικά και νοητικά εφόδια για το πέρασμα, την μετατόπιση από το «Τραγούδι παρατεταμένης ακινησίας», που κρατάει το σώμα της ποιήτριας «μετέωρο και μόνο», στα «Δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών», τα οποία στο ποιητικό σύμπαν της παρουσιάζονται ως φωτεινά σημάδια που αναβοσβήνουν εμπρός στο ενδεχόμενο μιας αναγέννησης, μιας άγνωστης ακόμη μεταμόρφωσης, μιας άφιξης σε «χώρα» εσωτερική που σύμφωνα με τα λόγια της «δεν την ξέρουνε ή την έχουνε ξεχάσει».
Πολλές φορές η ποιήτρια μοιάζει να μας λέει γι’ αυτή την διαδικασία, την παραμονή στον ανοίκειο κόσμο ένα «αρκετά», «ως εδώ». Κι αυτό τον ρόλο παίζουν τα ομοιοκατάληκτα ποιήματά της, με περιπαικτικό ύφος, που επανέρχονται ως ιντερμέδια, «διαλείμματα για βαρκάδα», απαραίτητες ανάσες για να μην συντριβεί κανείς σε έναν διαρκή αντικατοπτρισμό που «θυμίζει διαρκώς εκείνο που χάνεται».
Η δεύτερη ενότητα ποιημάτων έχει τίτλο «θλιμμένη θνητότητα». Εδώ η ποιήτρια κατακλύζεται από ένα όραμα μυστικής ένωσης με τη φύση, με μυστικούς κήπους, με φύλλα: «είναι φύλλα μέσα τους φως, συμπτώσεις, πιθανότητες», «πράσινα φύλλα διαρκή η αποτυχία τους σταθερή εδραιώνεται στη γλώσσα», «απλώνεται νύχτα μέσα στα φύλλα που κάποτε ζητούσα να με χαϊδέψουν», «πόσο αγαπώ τα φυτά, φυλλαράκια, μίσχοι, τι σιωπηλή κατασκευή» «φυλλώματα κι από μέσα τους βλέμμα βυθού που λαμπυρίζει» και μοιάζουν αυτά τα φύλλα έτοιμα να αναρριχηθούν γύρω της, να της χαρίσουν το αίσθημα ενότητας που αποζητά, με κίνδυνο, όμως, να την μεταμορφώσουν σε υπάκουο ζώο που θα μηρυκάζει «μασουλώντας φτύνοντας την ανοιξιάτικη μέρα», γι’ αυτό ίσως λίγο αργότερα θα μας πει «άσε τα κλαδιά στην ησυχία τους». Η πόρτα εξόδου απ’ αυτό το αίσθημα
είτε απουσιάζει όπως αναφέρει στο ποίημα «Κάποιος έζησε εκεί»: «απουσία πόρτας» ή ακόμα κι αν η πόρτα είναι εκεί «το κλειδί το σπρώξαμε στα κλειστά στόματά μας».
Παγιδευμένη λοιπόν σ’ αυτό το επιτακτικό αίσθημα, στην ανάγκη για μια ένωση που να την υπερβαίνει, προβαίνει σε μια πράξη λυτρωτική, σε μια θυσία απελευθερωτική. Θυσιάζει τα πολλά ποιητικά χέρια της, αφαιρεί όλα τα ενδύματά τους, περνά από πολλές ενδιάμεσες γραφές ακολουθώντας τα στάδια της καθόδου, της πτώσης για να αναδυθεί τελικά στα «Δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών»: «δάχτυλα που γίνονται σκόνη», «χέρια που χτίζουν και χτίζουν χωρίς να προσφέρουν τίποτα σε κανέναν», «όταν το χέρι προχωρά και αγγίζει ζωντανό, κάτι που ζωντανό τρέμει και συσπάται», «σε παραμέλησα το ξέρω, το διαπιστώνω όταν κοιτάζω τα χέρια σου, ο τρόπος που ζητούσαν να κρατήσουν ένα ποτήρι νερό, ένα μολύβι, το ακουστικό του τηλεφώνου, όμως μπροστά στα μαραμένα λουλούδια, ή στο αποτύπωμα του ιδρώτα μέναν ακίνητα», «με καρδιά παιδιού στη φούχτα σαν παιδικό τρανζιστοράκι». Κι είναι αυτές οι τρυφερές θυσίες που θα μεταμορφώσουν τη σιωπή της παρατεταμένης ακινησίας και θα ανακαλύψουν μέσα της μια μουσική. «Η μουσική βαθαίνει τη μυστική μας νύχτα» θα μας πει στο ποίημα που αναφέρεται κι ο τίτλος της συλλογής «Δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών». Και κάπως έτσι η σιωπή που επέβαλλε την παρατεταμένη ακινησία -ή το αντίστροφο- θα γίνει μουσική, η παρατεταμένη ακινησία ζωή. Η εσωτερική συντριβή απ’ το αίνιγμα της ζωής και του εαυτού μας, από πράγματα που δεν μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε, απ’ το περίσσευμα των πραγμάτων, περνάει τώρα στην καλλιέργεια της εσωτερικής όρασης και στη μεταμόρφωση κι αυτό στην ποίηση της Πολυγένη δεν χρειάζεται εκκωφαντικές φωνές. Ο καλοζυγισμένος ψίθυρος τής αρκεί και θεωρώ ότι ταιριάζει στην ποιητική φωνή και στο ποιητικό στίγμα της. Ένας ψίθυρος μεστός νοήματος, τρυφερότητας, μεταμορφωτικής ικανότητας και ελπίδας παρ’ όλους τους σκοτεινούς τόνους των ποιημάτων, ίσως και εξαιτίας τους. Η «ψιθυριστή φαντασία» της Πολυγένη θα διασχίσει όλα τα στάδια της πτώσης, της συνειδητοποίησης, της μεταμόρφωσης και θα της χαρίσει την ταυτόχρονη πια παρουσία της και στους δύο τίτλους/κόσμους της συλλογής, όπως και τη δυνατότητα να μπορεί να κοιτάζει από τον έναν κόσμο/τίτλο τον άλλον.
Σ’ αυτό το σημείο θα ανατρέξω στη «Χώρα των παράδοξων πραγμάτων», την προηγούμενη ποιητική συλλογή της Πολυγένη και θα παραθέσω ένα μικρό
απόσπασμα από το ποίημα «Ο αποδιοπομπαίος τράγος αυτοεξορίζεται», το οποίο μοιάζει να στέλνει η Έλενα του τότε στον τωρινό ποιητικό εαυτό της: «Τα δάκρυα που με συνόδευαν στις περιπλανήσεις μου, αποδείχτηκαν λεπτοδείκτες. Επιστρέφοντας στις εικόνες, θέλησα να αποτυπώσω κάτι που μόνο στο μέλλον θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό. Η ιστορία μου δεν είναι διδακτική. Μαζεύω τα πράγματά μου. Η τύχη είναι με το μέρος των πολλών και δε θέλω να βρεθώ έγκλειστη. Σχεδιάζω να σας παρακολουθήσω σύντομα και χωρίς υγρά μάτια». Νιώθω ότι οι λεπτοδείκτες αυτού του ποιήματος μέτρησαν τελικά την πορεία της ως τα «Δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών» μια ποιητική εργασία με ευαισθησία και δύναμη, βαθύ βίωμα, καλοσμιλευμένους στίχους και διάφανη ομορφιά, την οποία χάρισε η ποιήτρια και ηθοποιός Έλενα Πολυγένη στην προσωπική της κατάδυση στην περιπέτεια της γραφής.
// Ακολουθεί βίντεο με απαγγελίες της Έλενας Πολυγένη σε μουσική του Βασίλη Τζαβάρα (ηλεκτρική κιθάρα, loops). Το βίντεο, το οποίο επιμεληθήκαμε με τον Γιώργο Ζορμπά, περιλαμβάνει αποσπάσματα της ταινίας του Hans Richter «Dadaist Film». Η ηχογράφηση των ποιημάτων έγινε στην κοινή μουσική παρουσίαση των ποιητικών συλλογών μας στο Jazz Point, στα πλαίσια των μουσικών βιβλιοπαρουσιάσεων που επιμελείται η Μαρία Γιαγιάννου. Ποιήματα που ακούγονται στην ηχογράφηση: «Ο αποδιοπομπαίος τράγος αυτοεξορίζεται» από τη «Χώρα των παράδοξων πραγμάτων» (εκδ. Το Κεντρί) και «Δευτερόλεπτα», «Κάτι υπάκουο στις εντολές της ανησυχίας», «Κάτι ασύμβατο με τα περισσότερα χέρια» από τα «Δευτερόλεπτα των ζωντανών στιγμών» (εκδ. Γαβριηλίδης)//
https://www.youtube.com/watch?v=AdARxIPwdf0
***
*Η Νάνα Παπαδάκη είναι ηθοποιός, σκηνοθέτις και ποιήτρια.
***
