ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ/ Fredy Yezzed: «Το αλάτι της τρέλας»

 

[Πρώτη δημοσίευση στο https://diastixo.gr/kritikes/poihsh/25202-to-alati-ths-trelas]

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη

Κρατώ στα χέρια μου το βιβλίο του Φρέδυ Γεσσέδ Το αλάτι της τρέλας, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη και αποτελείται από μια σειρά πεζών ποιημάτων, την εκφραστική μετάφραση των οποίων έχει κάνει η έμπειρη Αγαθή Δημητρούκα. Ο επίλογος είναι του Xόρχε Μποκανέρα, ο οποίος σημειώνει: «Η καλλιγραφία της τρέλας έχει όψη από νυχιές στον τοίχο, γρατζουνιές από σκουριασμένες γλώσσες και στραβά καρφιά, ιστορίες συγκεντρωμένες στην κόψη ενός γυαλιού. Έτσι πρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε το βιβλίο του Φρέδυ Γεσσέδ, σαν να περνάμε τα μάτια από μια τομή που πότε αρνείται και πότε μας δίνεται με μορφή προσωπικού ημερολογίου, πεζού ποιήματος, μικρομυθοπλασίας, απλής σημείωσης και μαρτυρίας ωμής ενός αβυσσαλέου εσωτερικού μονολόγου μέσα σ’ αυτό το κενό που σκάβουμε όλοι μας» (σελ. 55). Είναι ένα ιδιαίτερο βιβλίο με «ένταση που δεν κάνει ανακωχή» (σελ. 57), το οποίο προκαλεί δυνατή αίσθηση. Με γύρισε πολλά πολλά χρόνια πίσω και με έκανε να ανακαλέσω ένα προσωπικό μου βίωμα.

H αδερφή μου είναι ψυχολόγος και όταν ήταν φοιτήτρια, έτυχε να παρακολουθήσω μαζί της κάποιες διαλέξεις περί ψυχιατρικής. Σε μια διάλεξη, λοιπόν, του καθηγητή Τζαβάρα είδαμε ένα βίντεο με περιπτώσεις σχιζοφρενών. Μου είχε κάνει εντύπωση ο Μιχάλης, ένας μεσόκοπος συμπαθητικός άντρας που μιλούσε ακατάπαυστα, αλλά δεν έλεγε ασυναρτησίες. Τα λόγια του ακούγονταν σοφά. Μέσα σε αυτό το χάος των σκέψεών του είχε ποιητικές εκλάμψεις και ήταν πραγματικά συγκινητικός σε κάποια σημεία. Από τότε, ποτέ δεν τον ξέχασα. Μέχρι σήμερα τον διατηρώ ζωντανό στη μνήμη μου, γιατί με είχε συγκλονίσει. Έχουν περάσει πολλά χρόνια, πιθανότατα δεν βρίσκεται πια στη ζωή. Αλλά η αίσθηση που μου είχε αφήσει είναι έντονη. Αυτόν σκέφτηκα αμέσως διαβάζοντας το βιβλίο.

Αναρωτιέσαι πώς μπορεί κάποιος να σκέφτεται έτσι και την ίδια στιγμή βρίσκεις μέσα σε αυτά τον εαυτό σου.

O Αριέλ Μύλλερ (ετερώνυμο του Φρέδυ Γεσσέδ) εξηγεί στον πρόλογο του βιβλίου πώς αυτό προέκυψε. Καταθέτει την ιστορία του: πώς ξεκίνησαν όλα με τη διάγνωση της ψυχικής διαταραχής, τη ζωή του στο ψυχιατρικό νοσοκομείο, τη σύνδεσή του με την ευεργετική γι’ αυτόν ψυχίατρο Νταλσόττο, στην οποία αφιερώνει και το βιβλίο. Εκείνη σε συνεργασία με έναν γνωστό ποιητή ασχολήθηκαν με τα κείμενά του, που γεννήθηκαν ίσως στο πλαίσιο της ασυναρτησίας και της τρέλας που τον βασάνιζε, όμως εξελίχθηκαν σε κάτι λογοτεχνικό και κατέληξαν σε έκδοση. Και όχι απλά σε έκδοση. Το βιβλίο πήρε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης Macedonio Fernández.

Δυνατή η χρήση του α’ προσώπου, εσωτερικός μονόλογος με ένταση. Ασυναρτησία και λογική μαζί. Σουρεαλισμός σε συνύπαρξη με ψήγματα ρεαλισμού. Νιώθεις τη δύναμη της γλώσσας, που ξεπερνά τα ίδια της τα όρια. Αναρωτιέσαι πώς μπορεί κάποιος να σκέφτεται έτσι και την ίδια στιγμή βρίσκεις μέσα σε αυτά τον εαυτό σου. Συναντάς σκέψεις, συναισθήματα που δεν έχεις τολμήσει να εκφράσεις. Μου θυμίζει τους ατελείωτους και σοκαριστικούς μονολόγους του τρόφιμου Μιχάλη που προανέφερα, ο οποίος σε έκανε να αναρωτιέσαι αν μπορεί ένας σχιζοφρενής να εκφράζεται τόσο απίστευτα γλαφυρά, σοφά, ουσιαστικά, συγκροτημένα. Και την επόμενη στιγμή να αποδομεί τα πάντα και να σε οδηγεί σε κόσμους θραυσματικούς, αλλά και ατελείωτα μοναχικούς. Ίσως, αν κάποιος είχε σκύψει με στοργή πάνω στους μονολόγους του Μιχάλη, αυτοί να είχαν γίνει κείμενα και να είχαν εκδοθεί, όπως συνέβη και με τον Μύλλερ.

Παραθέτω ενδεικτικά κάποιες πρώτες προτάσεις από τα πεζοποιήματα του βιβλίου, οι οποίες δίνουν μια γεύση από την ατμόσφαιρα που αυτό δημιουργεί. Να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν τίτλοι για τα κείμενα, αλλά όλες οι πρώτες προτάσεις είναι γραμμένες με κεφαλαία και έχουν μια ιδιαίτερη δυναμική. Για παράδειγμα: «ΞΑΝΑ ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ», «ΕΙΝΑΙ ΦΑΝΕΡΟ ΠΩΣ Ο ΘΕΟΣ ΔΡΑΠΕΤΕΥΣΕ ΑΠ’ ΤΟ ΚΡΑΝΙΟ ΜΟΥ», «Η ΝΥΧΤΑ ΕΙΝΑΙ ΜΕΣΑ ΜΟΥ», «ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΒΡΗΚΑ ΜΙΑ ΦΟΒΙΑ».

Είναι ένα σπουδαίο βιβλίο αυτό. Είναι ένα βιβλίο που μας κάνει να σκεφτούμε πάνω στα ανθρώπινα όρια. Μοιραία, μας θέτει ποικίλα ερωτήματα που έχουν χροιά φιλοσοφική. Πού τελειώνει η τρέλα και πού αρχίζει η λογική; Πώς ορίζεται το λογικό, εν τέλει; Τι συνιστά λογοτεχνία; Πώς η λογοτεχνία είναι δραστική;

Κλείνω τούτο το σημείωμα με ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο (σελ. 31):

ΞΑΝΑ ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ. Στο κέντρο ακριβώς της εγκατάλειψης. Με τα μάτια ορθάνοιχτα προς τον άσπρο τοίχο. Με τη μυρωδιά καμένων χόρτων μέσα μου. Μεθυσμένος κάτω από μια γέφυρα ενώ χιονίζει. Πνιγμένος από μια χούφτα ζωντανής σκόνης. Χήρος που κατεβάζει το παντελόνι του μοναχικά. Με όλη την ερημιά στον λαιμό. Με όλους τους θορύβους να τσιμπολογούν τη γλώσσα. Με όλο το χαλάζι να συσσωρεύεται στη μνήμη./ Οι λέξεις, οι λέξεις, οι λέξεις./ Οι λέξεις δεν με βοηθάνε να μην θέλω να πεθάνω.