συνέντευξη στην Ασημίνα Ξηρογιάννη
Είναι πράγμα θαυμαστό,γι ' αυτό ξεκινώ με αυτό.Πόσα περίπου βιβλία έχεις γράψει .Με ποιά λογοτεχνικά είδη έχεις καταπιαστεί;
Έχουν εκδοθεί 79 βιβλία μου. Μερικά σε πολλές εκδόσεις, εντός κι εκτός Ελλάδας, μα μετρώ τίτλους, όχι εκδόσεις. Επειδή η ερώτηση αφορά πόσα έγραψα κι όχι πόσα έχουν εκδοθεί, πρέπει να πω ότι έχω γράψει και πολλά που δεν εκδόθηκαν. «Τα Παιδιά του κόσμου» ήταν οκτώ ιστορίες. Ο Φυτράκης έβγαλε τέσσερεις, μετά την έκδοση του πρώτου στην Τουρκία (εκδ. KÖK 1998, κι επανεκδόσεις ως 2014). Τα άλλα τέσσερα, μαζί με μια δεκαπενταριά βιβλία (κι σχεδόν όλες τις μεταφράσεις) μένουν στα συρτάρια μου. Δηλαδή περίπου 20 ανέκδοτα βιβλία. Εδώ ταιριάζει το «περίπου» της ερώτησης, αφού κάθε συγγραφέας ξέρει πόσα βιβλία του εκδόθηκαν
Έχεις λογοτεχνικά πρότυπα;
Συνειδητά δεν έχω λογοτεχνικά πρότυπα. Μα είμαι σίγουρη ότι τα διαβάσματά μου ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, κι οι κλασσικές σπουδές μου 1965-1970 έχουν βάλει τη σφραγίδα τους στα εντελώς προσωπικά μου βιώματα, από τα οποία αντλώ.
Aν σου έλεγα να μου πείς 3 μόνο βιβλία που σου άλλαξαν το βλέμμα για τα πράγματα,ποιά θα μου αναφέρεις;
Το βλέμμα μου για τα πράγματα διαμορφώθηκε με τα χρόνια, δύσκολα χρόνια, με δίπλα μου φωτισμένο πατέρα. Δεν αλλάζει. Εμπλουτίζεται από βιβλία όπως «Ο φόβος της ελευθερίας» του Erich Fromm. Ορισμένα διαβάσματα, όπως «The Catcher in the Rye» του Salinger, παραμένουν αγάπες ζωής. Αντίθετα από το ρεύμα, απεχθάνομαι συγγραφείς που έχουν τεράστια επιτυχία, έως και λατρεύονται. Δε λέω ονόματα, και προτιμώ να σωπαίνω, μήπως κάποιος σκεφτεί ότι ζηλεύω διάσημους, άσημη εγώ.
Mίλησέ μου για το τελευταίο βιβλίο...
Το τελευταίο βιβλίο μου έχει τίτλο «Ταξίδια με το άρμα του Θέσπη», Bilateral, Οκτ. 2014. Αφορά κυρίως τη διαδρομή μου στο Θέατρο ήδη από την εφηβεία μου, σαν ηθοποιός, συγγραφέας θεατρικών έργων, διδάσκουσα Θέατρο, από το 1984 και στα δημόσια σχολειά της Νέας Σμύρνης όπου γεννήθηκα, μεταφράστρια θεατρικών έργων από το 1960 για το Θέατρο Κατερίνας (έκδ. ΘΕΑΤΡΟ, 1961), σκηνοθέτης. Κι αφού ανέφερα το Bilateral, ας πω ότι τα τριάντα θεατρικά μου έργα δε θα εκδίδονταν ποτέ, ασφαλώς όχι δίγλωσσα για να περνούν κάποτε τα σύνορά μας, αν δεν είχα ιδρύσει τις εκδόσεις Bilateral, χωρίς δίκτυο κυκλοφορίας, εκτός εμπορίου, σημαντικές για μένα και για το Θεατρικό Εργαστήρι μου. Χάρη σε αυτές είδα το έργο μου «Φυλακή» στον Αρκτικό Κύκλο (Εθν. Θέατρο Σάμι Μπέαϊβάς, Β. Νορβηγία, και Κατμαντού, Ντάκα), το έργο «Ο μακαρίτης» (Le Poquelin Théâtre, Bordeaux, κι έκδοση εκεί), μεταφρασμένο σε γλώσσες που δε ξέρω (αρμενικά, πολωνικά, μπεγκάλι Ινδίας) κτλ.
Ποιά άλλη μορφή τέχνης αγαπάς;
Η τέχνη που αγαπώ, που μελετώ χωρίς ποτέ να την ασκήσω, που με συντροφεύει διαρκώς ακόμα κι όταν είμαι ολομόναχη είναι η ζωγραφική. Δεν είμαι καταναλωτική. Μόνος πειρασμός μου είναι πίνακες ή αντίγραφά τους ή ακόμα και πόστερ τους. Ξυπνώ και κοιμάμαι με αντίκρυ στο κρεβάτι μου το ζευγάρι που ο Escher ένωσε με αδιάσπαστη κορδέλα, στα κενά της οποίας υπάρχουν άπειροι κόσμοι, το σύμπαν.
Λογοτεχνία και διαδίκτυο.
Θεωρώ κοινό κτήμα ό,τι γεννά το μυαλό μου, κι απορώ με τη στάση κτήτορα άλλων συγγραφέων που ανησυχούν για το διαδίκτυο μη χάσουν πνευματικά τους, δικαιώματα. Πριν το διαδίκτυο, φίλη θεατρική συγγραφέας δεν εξέδιδε τα έργα της μην της τα πάρουν χωρίς περιορισμούς. Ομολογώ ότι όσο ζω θα ήθελα να ξέρω πού παίζονται έργα μου, πράγμα που κάποτε μαθαίνω τυχαία, κάποτε χρόνια αργότερα, ή δε μαθαίνω ποτέ. Ξέφραγο αμπέλι. Στεναχωριέμαι, μα το προτιμώ από τη στάση φιλάργυρου συγγραφέα (γνωρίζω τουλάχιστον έναν) ή απλά κτητικού. Ας πω πάντως ότι εγώ διαβάζω πιο ευχάριστα τυπωμένο παρά ηλεκτρονικό κείμενο.
Τι θα έλεγες σε έναν νέο συγγραφέα;
Να γράφει μόνο την αλήθεια του. Θα προσέθετα το επίθετο «γυμνή». Τη γυμνή αλήθεια του, αποφεύγοντας εκφράσεις που έχει ξανακούσει και κάθε βερμπαλισμό.
Συνάντησα δασκάλα δημοτικού σε καράβι, ρώτησα για το βιβλίο που διάβαζε κι απάντησε σηκώνοντας τους ώμους «Λέξεις, λέξεις, λέξεις». Πνιγήκαμε στις λέξεις!
Ποιό/α από τα βιβλία σου αγαπάς περισσότερο;
Να αποφύγω τα στερεότυπα: «όλα τα δάχτυλα του χεριού είναι ίσα», ή «είναι όλα τους παιδιά μου». Ωστόσο, αν σε καταστροφή θα χάνονταν όλα εκτός από ένα βιβλίο μου, με δικαίωμα να διαλέξω, αυτό θα ήταν «Τα παιδιά της Εστρέδα Νάδα», και δη τη 2η σκληρόδετη έκδοση, με σχέδια Πάνου Βαλσαμάκη. Είναι το πιο γενναιόδωρο βιβλίο μου, ένα συνθετικό ποίημα. Το βιβλίο δεν κυκλοφορεί πια. Έχω 5-6 αντίτυπα.
Ποιούς σύγχρονους έλληνες / ξένους συγγραφείς και ποιητές αγαπάς;
Ασχέτως εποχών, ασχέτων εθνικοτήτων, εντελώς ασχέτως μοδών, υπάρχουν συγγραφείς και ποιητές που νιώθω σαν συντρόφους μου. Υπάρχουν κι άλλοι για τους οποίους αδιαφορώ ή και με οργίζουν. Δεν είναι αποδεικτικά αξίας ή απαξίας αυτά. Δε θα ήθελα να γράφω κριτική, γιατί ξέρω ότι εγώ έχω ανάγκη τούτα, κι άλλοι εκείνα.
Πώς δουλεύεις ένα βιβλίο;Bάλε μας μέσα στο λογοτεχνικό σου εργαστήρι.
Αν το βιβλίο είναι έτοιμο μέσα μου, κάθομαι και το γράφω εύκολα. Αν χρειάζεται έρευνα, χαίρομαι να ψάχνω, να μαθαίνω. Αν ανακαλύψω απροσδόκητη ετυμολογία, εκστασιάζομαι σαν παιδί μπρος σε θαύμα της φύσης. Αν το βιβλίο δεν είναι έτοιμο μέσα μου μα πρέπει να το γράψω για να επιζήσω, το εκκολάπτω. Έτυχε να επιζήσω χωρίς να τελειώσω κάποιο που σχεδίαζα (Ο θάνατος του Βασίλη Βασίλιεβιτς), και τα παράτησα. Το εργαστήρι μου είναι το στήριγμά μου. Είμαι ευγνώμων που το έχω.
Πολιτικοί και πολιτική.
Η πολιτική σαν κοινωνικό συμβόλαιο (Rousseau, 1762) με ενδιαφέρει έντονα. Οι πολιτικοί συνήθως έχουν τόση σχέση με την πολιτική όσο οι εκκλησίες με τη θρησκεία. Η θρησκεία δεν προσφέρει αξιώματα, δε γνωρίζει χρώμα δέρματος ή παντιέρας, σημαίνει αγάπη στον άνθρωπο. Οι εκκλησίες χωρίζουν. Ακόμα και στην ίδια θρησκεία, οι μεν θεωρούν τους δε αιρετικούς, ή και πολύ χειρότερα. Οι πολιτικοί χωρίζουν, ακόμα και κάτω από την ίδια ιδεολογία. Με εξαιρέσεις μήπως; Μακάρι.
Θεός;
Όπως κι αν λέγεται, ό,τι κι αν σημαίνει σε μείζονες κι ελάσσονες θρησκείες, έχω απόλυτη σιγουριά ότι δεν μπορεί να απειλεί με τιμωρίες ή να υπόσχεται αμοιβές. Αν πράττω σύμφωνα με κάποιες εντολές (όχι αυτή που λέει να μη δουλεύουμε την Κυριακή) είναι για την ψυχούλα μου (χωρίς να μπορώ να δώσω ορισμό στη λέξη). Για να κοιμάμαι καλά τη νύχτα και να μην ξυπνώ με πικρό στόμα το πρωί. Λίγο είναι;
Aγαπημένος σου στίχος.
«Ζευς γαρ μεγάλης γλώσσας κόμπους υπερεχθαίρει», στ.127, Αντιγόνη, Σοφοκλή. Σε μετάφρασή μου, στο συνθετικό ποίημά μου «Προς Αντιγόνην», 1975: «Γιατί ο Θεός υπερεχθρεύεται του κομπασμούς». Χρειάζεται να πω γιατί είναι αγαπημένος μου στίχος; Ο κομπασμός, ακόμα κι αν έρχεται από πολύ νέο άνθρωπο, με τρομάζει. Αν δε σημαίνει μικρόνοια, σημαίνει άγνοια της δημιουργίας «ποιητών» μέσα στους αιώνες, σε κάθε γεωγραφικό μήκος και πλάτος. Αντιγράφω την προμετωπίδα από το σύγγραμμα «Το Μυθιστόρημα» του Άγγελου Φουριώτη. «Ας είχα στη διάθεσή μου λέξεις άγνωστες. Ας μπορούσα να εκφράσω νέες ιδέες, που να μην έχουν παλιώσει, που να μην έχουν χιλιοειπωθεί. Κάτι που να μην το έχουν αναφέρει ως τώρα, που να μην το έχουν αναμασήσει οι πρόγονοί μας». Χεχεπέρε Σιμπού, 2150 π. Χ. Κάθε εποχή και τόπος, φυσικά, δικαιούνται να εκφραστούν. Αλλά σεμνά, φίλοι, χωρίς κομπασμούς.
Αν ήσουν χρώμα ,τι χρώμα θα ήσουν και γιατί.
Χαρούμενη, θα ήμουν πορτοκαλί. Όταν η χαρά τελειώνει, είμαι μαύρο.
Σχέδια για το μέλλον και όνειρα.
Ίσως ακόμα μερικά ταξίδια, ακόμα μια ποιητική συλλογή. Αν δε συμβούν αυτά, σημασία έχει ότι συνέβησαν. Αν κάνεις τον κύκλο ζωή σου, έστω και με άπειρα εμπόδια, όπου κι αν σταματήσει ο κύκλος, ξέρεις ότι και τα εμπόδια σε πλούτυναν.
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%B5%CE%AF%CE%B1_%CE%A7%CE%B1%CF%84%CE%B6%CE%BF%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%BF%CF%85-%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%B2%CE%AF%CE%B1
