ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ [ΕΚΔ.ΒΑΚΧΙΚΟΝ] /// ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

 

Μαρκ Στραντ

Προσωρινή αιωνιότητα

Επιλογή-Μετάφραση: Ασημίνα Ξηρογιάννη

Πρόλογος: Αναστάσης Βιστωνίτης

Εκδόσεις Βακχικόν, 2020

Γράφει ο Γιώργος Βέης

 

         Πρόκειται για ένα χρηστικό ανθολόγιο ποιημάτων. Έστω ένα δείγμα χαρακτηριστικό από τις εισαγωγικές σελίδες. Τίτλος ενδεικτικός της ειδικότερης χαρμολύπης, η οποία κυριαρχεί εδώ: «Νοσταλγία». Την παραθέτω αυτούσια: «Οι δάσκαλοι των αγγλικών έχουν πάει τα ρούχα τους στο πλυντήριο / κι οι ίδιοι πήγαν στους αγρούς. /Όνειρα κίνησης κυκλώνουν το Περσικό χαλί σε ένα δωμάτιο  / που είχατε βρεθεί. Στην παραλία η λύπη των γραμμοφώνων /βαθαίνει την αναδίπλωση και την πτώση του ωκεανού. /Είναι χθες. Είναι ακόμα χθες». Ο Αμερικανός, που γεννήθηκε στον Καναδά, Μαρκ Στραντ (1934-2014) γράφει ποίηση όπως -περίπου- ομιλεί. Δηλαδή ουσιαστικά. Γι’  αυτό ακριβώς και η καθαρά επιτελεστική (perlocutionary) λειτουργία της συγκεκριμένης γλώσσας είναι ιδιαζόντως εμφανής από τους πρώτους κιόλας στίχους. Η πραγματικότητα κατά συνέπεια δεσμεύεται να συν-υπάρχει κι αυτή ως απείκασμα της δημιουργικής στιχουργίας. Σε απόλυτο μάλιστα βαθμό. Η δε ρηματική δράση και η όλη εξέλιξη της αναπαράστασης του ένδον συμβάντος, της καθαρά συγκινησιακής δηλαδή ύλης, τελείται με σύνεση και προσήλωση στους κανόνες που έχει ήδη θεσπίσει η πρόνοια του δημιουργικού καθεστώτος.

      Το ποίημα εν τέλει πραγματοποιεί κειμενικό σύμπαν, ήτοι ποιεί αλήθεια. Απτή. Είναι εν τέλει ο κατ΄ ουσίαν χωρόχρονος. Έστω για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής το εξής παράδειγμα, που φέρει ως τίτλο την τυπική διακήρυξη ενός συντελεστή ψυχοπνευματικής δόμησης: «Διατηρώντας τα πράγματα ως ολότητα». Ήτοι: «Μέσα σε ένα πεδίο είμαι η απουσία του πεδίου. /Αυτό είναι πάντα το θέμα./ Όπου κι αν βρίσκομαι, /είμαι αυτό που λείπει./ Όταν περπατώ χωρίζω τον αέρα /και πάντα ο αέρας επανέρχεται/ για να γεμίσει τα κενά εκεί /όπου το σώμα μου έχει υπάρξει./ Όλοι έχουμε λόγους που κινούμαστε /Εγώ κινούμαι για να διατηρώ τα πράγματα ως ολότητα». Η φιλοδοξία εν προκειμένω της ύπαρξης είναι συγγνωστή: με εύληπτα σχήματα μιας ήπιας σημασιακής έντασης και ελαφράς υπερρεαλιστικής χροιάς σπεύδει να αποκαταστήσει την τάξη των μηνυμάτων. Η αποτελεσματική, η πρόσφορος επικοινωνιακή οδός είναι λοιπόν ανοικτή. Εννοείται ότι το ποίημα δεν την αντιλαμβάνεται απλώς τη ζωή, αλλά την υποστασιοποιεί από την πλευρά του. Και μάλιστα σε οριακό επίπεδο.

     Αξιοποιώντας τα ποικίλα διδάγματα του δράματος της εποχής του, σε εθνικό αλλά και διεθνές πλαίσιο,  ο Μαρκ Στραντ υπήρξε ασφαλώς  συνειδητοποιημένος ως γράφων. Ένας δηλαδή ικανός και αναγκαίος κληρωτός  της εποχής του, όπως θα μπορούσε ενδεχομένως να επισημάνει ο σπουδαίος, κατά μια ολόκληρη γενιά νεότερός του, ένας από τους δασκάλους του, ο  διάσημος δηλαδή Αγγλοαμερικανός Ουίσταν  Ώντεν (1907-1973). Εξ ου και η κοινωνική ακρόαση, η κοινωνική -πολιτική-πολιτισμική εμπλοκή. Κατά τα άλλα η χαρτογράφηση της λυρικής αγοράς λογίζεται πλήρης. Η συγκεκριμένη προοπτική του ποιήματος καθίσταται κοντολογίς προοπτική της ύπαρξης. Βεβαίως ο ποιητής φαίνεται να  έχει διαβάσει στη γλώσσα του, εκτός των άλλων, και το περιώνυμο Ελένης εγκώμιον του γκουρού όλων των λυσιτελών ποιητών. Εννοώ τον Γοργία. Έτσι, όσο ο «λόγος, δυνάστης μέγας ἐστίν, ὃς σμικροτάτῳ σώματι καὶ ἀφανεστάτῳ  θειότατα έργα ἀποτελεῖ», άλλο τόσο αποδεικνύεται χρησιμότατος στην διάρθρωση της πολύσημης, της πάλλουσας από νόημα ποιητικής εικόνας.

      Ο Μαρκ Στραντ δεν διαθέτει, ως γνωστόν, την ορμητική ευγλωττία του συγχρόνου του, πολυφωνικού ηγέτη της γενιάς των beat,  Άλλεν Γκίνσμπεργκ (1926-1997) ούτε τη λεκτική έπαρση ή την τόλμη του υπερ- φωνήματος του επίσης συγχρόνου του  Γκρέγκορι Κόρσο(1930-2001). Βρίσκεται πλησιέστερα μάλλον στην αναλυτική θυμοσοφία του αιωνόβιου ευρηματικού Λόρενς Φερλινγκέτι (1901-2021). Πάντως ο Μαρκ Στραντ επιτυγχάνει να αποτυπώσει κειμενικό ήθος σε αποδοτικούς τόνους: η λέξη διερευνά και αποκαθιστά ένα μέρος του περιβάλλοντος ιδεοψυχαναγκαστικού ύφους. Ο ποιητής ομολογουμένως εισηγείται ίαση, συναίνεση, καταλλαγή.  Όπως συμβαίνει φέρ’  ειπείν κι εδώ. Τίτλος «Τα μωρά». Παρατίθεται αυτούσιο για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής: «Ας σώσουμε τα μωρά. /Ας τρέξουμε στο κέντρο της πόλης./ Τα μωρά ουρλιάζουν. /Θα φοράς γούνα /και τα μαλλιά σου θα ’ναι φτιαγμένα. /Θα φορώ φράκο. / Ας σώσουμε τα μωρά /ακόμα κι αν τρέχουμε μέσα σε κουρέλια /στην καρδιά της πόλης. / Ας μην περιμένουμε το αύριο./ Ας οδηγήσουμε στην πόλη/ να σώσουμε τα μωρά./ Ας βιαστούμε./ Κείτονται μέσα σε μια αποθήκη/ με σιδερένια παράθυρα και σιδερένιες πόρτες./ Το ηλιοβασίλεμα ροζ από το δέρμα τους/ αρχίζει να λάμπει./ Τα δόντια τους /τρέμουν μέσα στα ούλα τους /σαν ταφόπλακες. /Ας βιαστούμε». Ο εαυτός συγκροτείται άλλη μια φορά από τα πολύτιμα ποιητικά σύμβολά του, για να παραφράσουμε τον Ζακ Λακάν. Πρόκειται για έναν εαυτό, ο οποίος διαβιώνει στο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου. Αντιλαμβανόμενος, μεταξύ των άλλων,  την ασίγαστη υστερία και τα συμφραζόμενα της, όπως ακριβώς παράγονται από την εμπέδωση του ενστίκτου του  θανάτου στη Χερσόνησο του Βιετνάμ, ο εαυτός εμμένει στην εφαρμοσμένη Αρετή. Η ανθρωπολογική πτυχή της ποιητικής γραφής πιστοποιείται άλλωστε σε πλείστες περιπτώσεις.  Από το γενικό ο Μαρκ Σταντ προσδιορίζει το ειδικό: από τα ιδεολογήματα των συγκυριών του ζέοντος καπιταλισμού κατευθύνεται προς το θαμμένο, αλλά όχι αποτεφρωμένο ευ ζην. Το οραματικό ευ ζην, πλην όμως εναργές ως ύλη των στίχων.

      Παραθέτω, ολοκληρώνοντας τις αποτιμήσεις μου, το ποίημα, το οποίο έδωσε τον τίτλο του στην παρούσα συλλογή: « Ένας άντρας και μια γυναίκα ξαπλωμένοι στο κρεβάτι./ «Μόνο μια φορά», είπε ο άντρας, «μόνο μια φορά ακόμα». /»Γιατί το επαναλαμβάνεις;» είπε η γυναίκα./ «Γιατί δεν θέλω να τελειώσει ποτέ» είπε ο άντρας./ «Τι δεν θέλεις να τελειώσει;» είπε η γυναίκα. /«Αυτό», είπε ο άντρας, /«αυτό δεν θέλω ποτέ να τελειώσει». Η παράταση του ονείρου της ζωής στο διηνεκές. Η εξομοίωση με το θείο. Η τελετή της συγκλήρωσης των βίων, όπως την υπόσχεται ο Έρως. Όλα αυτά σε ένα αρχετυπικό επίγραμμα. Προέρχεται δομικά από τους αλεξανδρινούς ποιητές ή τους Ινδιάνους σαμάνους. Η μινιμαλιστική εκδοχή του ποιητικού λόγου αποδίδει και πάλι καρπούς. Η δε εγκυρότητα του δια-λόγου ανάγεται στην κλίμακα του μυθικού, του φαντασιακού επίσης. Το δεύτερο μάλιστα αποτελεί με τη σειρά του μέρος κατ΄ ανάγκην της δομής του αναστοχαστικού  υποκειμένου. Η φαντασία της αιωνιότητας συνιστά άλλη μια φορά κατ΄ εξοχήν μοτίβο του βίου. Ο Μαρκ Στραντ αντιπαραθέτει συνειδητά στην εγγενή, αυτοκαταστροφική ταχυγλωσσία της χώρας του την αρμονική, ισορροπημένη έκφανση. Η στάση του επισημαίνει δυνατότητες επανεμφάνισης του αγαθού. Το ποίημα, θαρρώ, αντανακλά αμιγή κριτική στάση. Όπως πράττει συστηματικά ο διαλεκτικός σωκρατικός τονισμός της φράσης.  Η άμυνα, την οποία επικαλείται το ποίημα, ενώπιον του πολυπρόσωπου Κακού, μας αφορά. Και μάλιστα εξ ορισμού.

     Η μετάφραση περιποιήθηκε αρκούντως το πρωτότυπο. Η εισαγωγή, από έναν αντιπροσωπευτικό ποιητή της γενιάς του ΄70,  είναι όντως λίαν διαφωτιστική.

Πρώτη δημοσίευση στο Περιοδικό «Καρυοθραύστις»