Πώς τα ζώα εμφανίζονται στο θέατρο, τι αίσθηση αφήνουν, πώς χρησιμοποιούνται από τους εκάστοτε σκηνοθέτες και για να πραγματωθεί ποιο αποτέλεσμα, άραγε; H συμπόρευση ανθρώπων- ζώων στη θεατρική πράξη εντυπωσιάζει και ταυτόχρονα προβληματίζει αναφορικά με το θέμα του ανοίγματος στο Άλλο, το διαφορετικό, αυτό που δεν είμαστε. Το ζώο «ανεβαίνει» στη σκηνή για να επιτελέσει έναν ρόλο που δεν έχει επιλέξει, «ανεβαίνει» προφανώς χωρίς να μπορεί να ελέγξει κάτι τέτοιο, δεν είναι ηθοποιός, άρα είναι απρόβλεπτη οποιαδήποτε αντίδραση που ενδεχομένως έχει.«Τα ζώα εισάγουν στο θέατρο την αβεβαιότητα, κάτι το παράξενο, το απρόσμενο, το αταίριαστο, ή το ανοίκειο και αποτελούν γι αυτό το μεγάλο διακύβευμα για τον παραγωγό ή τον σκηνοθέτη, διακύβευμα που θα μπορούσε να θέσει το ζώο εκτός της «θεατρικής οικονομίας». Η όποια ανατροπή -προφανώς -είναι μέσα στο παιχνίδι. Κι αν αυτή υπάρξει, θα αποδιαρθρωθεί όλο το project, θα διασπαστεί το δομικό του στοιχείο.
Μέσα στο παιχνίδι είναι και η ηθική διάσταση των πραγμάτων σε ό,τι αφορά τη χρησιμοποίηση ζώων στη σκηνή. Αν τα ζώα μπορούσαν να μιλήσουν ή να επιλέξουν ανάμεσα στην κατάφαση και την άρνηση, το «ναι» ή «το όχι» τί θα έλεγαν; Θα παρέμεναν σιωπηλά και υποχωρητικά ή συμβιβασμένα; H θα αποχωρούσαν από τη σκηνή ή από τις πρόβες επειδή έτσι ένιωθαν; Κι αν αντιδικούσαν λεκτικά με τους σκηνοθέτες τους; Δεν έχουν αυτοδιάθεση οπότε παραμένουν μοναχικά μέσα στη γυμνότητά τους.
Η ζωικότητα -όταν συναντάται καθορίζει πολλάκις το ύφος και επιβάλει το κλίμα μιας performance ή μιας παράστασης που συχνά είναι ανοιχτή σε ερμηνείες (και παρερμηνείες) και εκτεθειμένη σε βλέμματα που ενίοτε μπορεί να είναι ενοχλημένα ή και οργισμένα ακόμα.
Εικόνες της ζωικότητας στην τέχνη λοιπόν κατακλύζουν το βιβλίο -προ ιόν ενδελεχούς μελέτης- και συναρπάζουν την σκέψη και του πιο απαιτητικού αναγνώστη.
Ο Σαίξπηρ τα χει πει όλα και έχει αγγίξει πεδία πολύ ευαίσθητα με έναν τρόπο απλό και περίτεχνο μαζί. Ο Τίμων ο Αθηναίος, ένα έργο που φέρεται να έχει γράψει μαζί με τον Μίντλετον (κατά πάσα πιθανότητα το 1606) είναι ένα έργο που καταπιάvεται με βασικές αρετές και ελαττώματα, χαρακτηριστικά και τα δύο των ανθρώπων. Συχνά ο κάθε άνθρωπος είναι μοιραίο να διαθέτει και από τα δύο. Ο Σαίξπηρ άλλωστε ποτέ-στα αμιγώς δικά του έργα- δεν χρωματίζει μονολιθικά τους χαρακτήρες του σε καλούς ή κακούς. Αυτό θα ήταν κάτι απλοϊκό. Και το καλό και το κακό υπάρχουνε στον κόσμο και βρίσκονται συγκεντρωμένα μέσα στον άνθρωπο. Η επικίνδυνη συνύπαρξή τους αυτή προάγει τον πολιτισμό, κιόλας, θα μπορούσε κάποιος να πει προεκτείνοντας. Άλλοτε υπερισχύει το καλό, άλλοτε το κακό, με αιτία ή χωρίς. Το θέμα είναι ότι ο μεγάλος δραματουργός μέσα στα έργα του εστιάζει στην ανθρώπινη τρωτότητα και ευθραυστότητα και τις σχολιάζει εμμέσως πλην σαφώς. Σε αυτό το έργο έχει ενδιαφέρον να δούμε την μεταμόρφωση, την αλλαγή, ίσως και την παραμόρφωση. Ο ήρωας διαφοροποιείται και όχι χωρίς λόγο και αιτία.
Αν μπορούσαμε να δώσουμε ένα μόττο, να χρησιμοποιήσουμε μια μόνο φράση που να αντιστοιχεί στο νόημα του έργου είναι η εξής και την ξεστομίζει ο Τίμων: «Τι σου είναι η φύση του ανθρώπου!»
Ο Νίκος Χατζόπουλος εξαιρετικά μεταφράζει το έργο που κυκλοφορεί σε μια καλαίσθητη έκδοση από τις ενημερωμένες πάντα και προσεκτικές στην παραγωγή τους Εκδόσεις Σοκόλη.
Ο Γιάννης Μαυριτσάκης, πολυμεταφρασμένος και πολυπαιγμένος σε πολλές σκηνές στην Ευρώπη και την Αμερική, διαθέτει «ένα ρηξικέλευθο πνεύμα και αυθεντική θεατρική φωνή».Συνηθίζει να «προσεγγίζει μεθοδικά τα μεγάλα ζητήματα της ζωής και του θανάτου». Με το παρόν κείμενο εξετάζουμε το έργο του με τίτλο «Η επίκληση της γοητείας» (Μωβ Σκίουρος, Αθήνα 2018). Ένα σύγχρονο έργο με θέμα τον άνθρωπο και την κοινωνία, αλλά και τις δυστοπίες αυτής. Και στο έργο του «Κωλοδουλειά» αναφέρεται επίσης «στις δυστοπίες και στις κανονικότητες της σύγχρονης βουλιμικής κοινωνίας». Γενικά τα έργα του Μαυριτσάκη παραπέμπουν σε έντονες φιλοσοφικές αναζητήσεις.
Αναφερόμαστε στον εννοιολογικό άξονα που διατρέχει το έργο και συνδέει τη ζωικότητα, την ανθρωπινότητα και το κακό.
Έργο με έντονη φιλοσοφική χροιά και στοχαστικότητα, με ποικίλες προεκτάσεις και σε άλλα πεδία.
Οι όροι και τα όρια, η υφή της γοητείας, το δίπτυχο ανθρωπινότητα – ζωικότητα, η ενέργεια του Κακού, το πρόσωπο της Βίας. Όλα συμπλέκονται και συμπλέουν μέσα στο δυνατό αυτό κείμενο, θέτοντας συνεχείς προβληματισμούς και δίνοντας διαρκώς ερεθίσματα.
Χριστίνα Γεωργιάδου «Γόος», εκδ. Δωδώνη
Λυρισμό που διαχέεται και αγκαλιάζει τον αναγνώστη μας χαρίζει η Χριστίνα Γεωργιάδου στο βιβλίο της «Γόος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δωδώνη.
Γόος ίσον θρήνος, άγιο μοιρολόι και σπαρακτική κραυγή. Λέξη που τη συναντάμε ήδη από τα έπη του Ομήρου και μας παραπέμπει τόσο στις λατρευτικές τελετές για τους νεκρούς όσο και άλλα ήθη και έθιμα σχετικά με τον θάνατο.
Η συλλογή χωρίζεται σε τρία μέρη, με τίτλους τα «Σάρκινα», τα «Νέφινα», τα «Πύρινα».
Σε αυτά τα μέρη το συναίσθημα μοιάζει να καλύπτει την (δια)νόηση. Είναι μια ροή λέξεων και αισθημάτων που συμπλέκονται και συμπλέουν μέσα στα ποιήματα. Πλούσια γλώσσα που αγωνιά, που σπαράσσεται, που καθρεφτίζει ένα βλέμμα που νιώθει και παρατηρεί
Δημήτριος Δημητριάδης, «Όταν ο ψίθυρος», Εκδόσεις Μελάνι. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2019
Το βιβλίο «Όταν ο ψίθυρος» του Δημήτρη Δημητριάδη είναι η δεύτερη ποιητική του συλλογή που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι. Το βιβλίο ανοίγει με αυτόν τον στίχο: «Τους ανθρώπους που είναι μόνοι, τους ακούς να ψιθυρίζουν […][σελ.9]» Ο ψίθυρος μπορεί να είναι εξομολόγηση, διατύπωση σκέψεων, ταξίδι στα συναισθήματα, ένδειξη μοναξιάς. Μπορεί να είναι ακόμα και καταβύθιση στα άδυτα του εαυτού και ταξίδι αυτογνωσίας. Μέσω του ψιθύρου «άσε με να σου μιλήσω για επιθυμίες/και άλλα επικίνδυνα/για τη φωνή σου εκείνη τη νύχτα /που οι νύχτες χόρευαν/και η αφή έγερνε ως την άκρη του κόσμου [..]»[σελ.10] Και λίγο παρακάτω στη σελίδα 11 διαβάζω: «Απόψε ας γεράσουμε μαζί/να υποφέρει ο χρόνος αντί για εμάς/ας φλυαρίσουμε φορτωμένοι ψιθύρους/εσύ εγώ και κανείς/γύρω μας […]»
Δύσκολο από τον ψίθυρο να περάσεις στην κραυγή του ποιητικού λόγου, δύσκολο να δώσεις και ορισμό περί του τι είναι τελικά η ποίηση. Κλείνω τούτο το σημείωμα με το ποίημα (Μια μέρα ενός ποιητή) (σελ .40) που έχει μια θυμοσοφία, αλλά και τη δική του αλήθεια: «Ένα πρωί/ο ποιητής είδε τον άνθρωπο να παραπατά/σκέφτηκε ποιο φιλέσπλαχνο εμπόδιο/του σπάει την περήφανη όρθια στάση/και του μαθαίνει τη ζωή των μυρμηγκιών./Ένα μεσημέρι είδε τον άνθρωπο να ματώνει/σκέφτηκε πολέμους και αδέσποτες σφαίρες/εκείνος είχε πληγωθεί/στον φράχτη του γείτονα/… Ένα απόγεμα είδε τον άνθρωπο να κολυμπά/ σκέφτηκε πως ζηλεύει/αν είχε μάθει ο ίδιος κολύμπι/θα είχε σώσει τον ήλιο/που έβλεπε να πνίγεται τα δειλινά/…, για να δώσει τρόπον τινά και τον ορισμό, να μιλήσει για τον ρόλο του ποιητή: «…Ένα βράδυ είδε τον άνθρωπο να κλαίει/ σκέφτηκε γρήγορα να βρει ένα δοχείο/να το γεμίσει/ του είχε τελειώσει το μελάνι !»
Κουβάρι η απόγνωση, κόμπος η ρωγμή, κι όμως στο βασίλειο της δυστοπίας «ζυγίζουμε τις πιθανότητες για λίγο φως.»
Γιάννη Νταουλτζή: «Τατουάζ στον παράμεσο», εκδ. Momentum
Όπου και να την αγγίξεις τη μνήμη πονεί και ο Νταουλτζής κατορθώνει να την μεταπλάθει σε έντεχνο λόγο και ίσως κι ο ίδιος να παρηγορείται μέσω αυτού του μοιράσματος. Διαβάζω: «Η μνήμη, τυμβωρύχος, ανασκαλεύει το παρελθόν, καταγράφει το παρόν, για να διασωθεί στη σκόνη που φέρνει το μέλλον. Οστεοφύλακας φωνών, μορφών, συναισθημάτων η μνήμη κι η γραφή. Έκτη αίσθηση, που τροφοδοτεί και τροφοδοτείται από τις άλλες πέντε. Είναι αυτή που αναπλάθει σχήματα προσώπων, ανακλά είδωλα συναισθημάτων, ψηλαφεί φωνές, επιχρωματίζει εικόνες. Είναι τα ίχνη που αφήσαν οι δικοί, αποτυπώματα, άλλα αχνά – ξεθωριάζουν, άλλα βαθιά – αυλακώνουν, είναι αυτή που τη θαρρούμε χαμένη στου μυαλού τ’ αυλάκια. Και αίφνης ξυπνάει, άλλοτε σιγανό ρυάκι, που γίνεται ποτάμι, άλλοτε χείμαρρος, που κατεβάζει από τη Ντράνοβα πέτρες και ξύλα, λάσπη και πηλό, καμιά φορά και προικιά αφόρετα από γυναίκες που δε γίνανε ποτέ τους νύφες.» Με υφολογική ποικιλία, λεκτικές διακυμάνσεις, έντονη εικονοποιία, χρήση διαλόγων σε εναλλαγή με την στιβαρή αφήγηση δείχνει πως σέβεται τις μνήμες του και τις φιλτράρει δημιουργικά. Και ίσως μέσα του να επιτελείται και μια διαδικασία κάθαρσης, γιατί πολλές από τις μνήμες αυτές συνδέονται με το τραύμα ή αποτελούν τραύμα που μέσω της γραφής μπορεί και να απαλύνεται, αφού είναι δύσκολο να γιατρευτεί. Περιμένουμε τον Νταουλτζή να μας ξαφνιάσει ευχάριστα και στη συνέχεια.
Αλέξης Σολομός «Γραμμές και σχέδια», ΜΙΕΤ 2018
Το κείμενό μου αυτό για το βιβλίο του Σολομού με τίτλο «Αλέξης Σολομός, Γραμμές και σχέδια» (ΜΙΕΤ 2018), δεν μπορεί να μην είναι λίγο προσωπικό, αφού είχα ασχοληθεί με τον Σολομό ως σκηνοθέτη στην διπλωματική μου εργασία στο Θεατρικών Σπουδών με επόπτη τον αείμνηστο Σπύρο Ευαγγελάτο. Και τώρα σε εργασία μου στο μεταπτυχιακό ασχολούμαι με μια άλλη όψη του, αυτή του θεατρικού συγγραφέα. Μάλιστα μια συνέντευξη που του πήρα στην μοναδική μας συνάντηση το 2001 δημοσιεύθηκε αργότερα σε τεύχος της Οδός Πανός του ομότεχνού μου Γιώργου Χρονιά αλλά και στο ηλεκτρονικό Varelaki. Πολύπλευρος και πολυσχιδής ο Σολομός: σκηνοθέτης, σκηνογράφος, μελετητής, θεατρικός συγγραφέας, διασκευαστής, ενδυματολόγος, δάσκαλος ηθοποιών , σχεδιαστής φωτισμών και ήχων, ηθοποιός, σκιτσογράφος. Διετέλεσε πάνω από μία φορά διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου. Το βιβλίο που στα χέρια μου κρατώ είναι πολύ πλούσιο σε σκίτσα που ο ίδιος έχει φιλοτεχνήσει, αλλά και σε παραστασιογραφία αποτελούμενη από παραστάσεις στις οποίες έχει κάνει τη σκηνοθεσία. Μαθαίνουμε λεπτομερώς για τη ζωή του, όλους τους σημαντικούς της σταθμούς, την οικογένειά του, τα βιβλία που συνέγραψε, τους φίλους και τους….λιγότερο φίλους του, τις κριτικές που έλαβε.
Μάριος Μιχαηλίδης «Έρρικα», εκδ. Momentum, σελ. 144
Ο πεζογράφος και ποιητής Μάριος Μιχαηλίδης τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο της Κυπριακής Δημοκρατίας τρεις φορές ως τώρα για τα έργα του: «Σαν άλλοθι οι λέξεις», ποιητική συλλογή (Μεταίχμιο, 2003), «Ο οστεοφύλαξ », μυθιστόρημα (Μεταίχμιο, 2007) και «Ο ανακριτής», νουβέλα (Γαβριηλίδης, 2012). Και δεν είναι απλά για να αναφέρουμε τα βραβεία – που άλλωστε στις μέρες μας μεγάλη συζήτηση γίνεται περί αυτών. Είναι επειδή ο Μιχαηλίδης με τον στιβαρό του πάντα λόγο κατορθώνει να αγγίξει τις πνευματικές, διανοητικές και συναισθηματικές χορδές μας, καθώς αντιστέκεται σε κάθε προχειρότητα και ευκολία. H Έρρικα, η ηρωίδα του Μάριου Μιχαηλίδη στο ομώνυμο βιβλίο μού θυμίζει για έναν λόγο που δεν μπορώ να προσδιορίσω ακριβώς – την Μιράντα του μείζονος Λιθουανού σκηνοθέτη Όσκαρα Κορσουνόβα, περσόνα που είναι εμπνευσμένη από την Μιράντα του Σαίξπηρ στην Τρικυμία. Ίσως γιατί και τα δύο αυτά πλάσματα ενώ θα περίμενε κανείς να είναι «αδύναμα», μυστηριωδώς συγκεντρώνουν επάνω τους όλο το φως. Η Μιράντα είναι παραπληγική. Η Έρρικα παρουσιάζει κάποια υστέρηση. Πάντως και οι δυο δίνουν την αίσθηση του διαφορετικού, του μοναδικού, του σπάνιου. Η Έρρικα είναι περισσότερο αγνή, αθώα, και το θέμα είναι πώς ερμηνεύεται εν τέλει τόση ομορφιά και τόση ποιητικότητα- γιατί αυτά αποπνέει- σε ένα άτομο που εύκολα κάποιοι θα έβαζαν ταμπέλες.
Διαβάζοντας αυτά τα διηγήματα, ο στοχασμός σε βρίσκει σαν κάτι φυσικό, σαν να είναι η φυσική ροή των πραγμάτων και αυτός δεν είναι αποκομμένος από την συγκίνηση που οδηγεί στη λογοτεχνική απόλαυση. Δεν πρόκειται για μια επίπεδη αδιάφορη γραφή, αλλά μια άμεση φωνή που έχει τη δύναμη και τη θέρμη να θεωρείται συνώνυμη του γνήσιου πάθους και να διαβάζεται ως τέτοια. Και να μεταφράζεται ως αληθινή έκφραση που βάζει σε εσωτερική κίνηση τον αναγνώστη. Kαλοδουλεμένες ιστορίες, που αποτυπώνουν τη ζωή, ανθρωποκεντρικές με εμπόδια και ανατροπές που ερμηνεύουν τις πολλαπλές εκφάνσεις της ανθρώπινης φύση
Μάκης Τσίτας «Πέντε στάσεις», εκδ. Μεταίχμιο
Ο τίτλος του νέου βιβλίου του Μάκη Τσίτα οφείλεται στις Πέντε στάσεις του λεωφορείου που παίρνει η ηρωίδα για να πάει από το σπίτι στη δουλειά και να επιστρέψει. Με μια ηρωίδα εξίσου χειμαρρώδη όπως και ο Χρυβαλάντης συνεχίζει ο συγγραφέας να μας εκπλήσσει.
Αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο τη ζωή της, τις περιπέτειες της Τασούλας μέσα σε έναν αποτυχημένο γάμο. Πολλά εμπόδια, πολλές αναποδιές, πολλά προβλήματα, συνεχώς. Και όμως η Τασούλα, που έχει γεννηθεί στην ελληνική επαρχία-με ό, τι αυτό μπορεί να σημαίνει- βρίσκει πάντα τον τρόπο και διαθέτει την ευφυία που θα την κάνει να επιβιώσει και να σταθεί πλάι στα παιδιά της και να τα δει να μεγαλώνουν και να γίνονται αξιόλογοι άνθρωποι παρόλο που έχουν στερηθεί το σωστό πατρικό πρόσωπο.
Καθόλου μεταμοντέρνος, χωρίς να κάνει υφολογικές προτάσεις λεκτικών πυροτεχνημάτων ο Μάκης Τσίτας δίνει και πάλι το παρόν. Και φτιάχνει ήρωες σάρκινους και όχι μεταφυσικούς, ξένους προς κάθε τι ανθρώπινο ή παράξενους.
Έργο ρεαλιστικό, με λόγο που ρέει, με ζωντάνια και αλήθεια, που, πέρα από την απόλαυση της αφήγησης που χαρίζει, εγείρει και μια πληθώρα κοινωνικών και ψυχολογικών προβληματισμών.
Oι εκδόσεις Βακχικόν εκδίδουν πολύ θέατρο τα τελευταία χρόνια και μάλιστα σε πολύ προσεγμένες εκδόσεις. Έργα σταθμοί που έχουν διαχρονική αξία, αλλά και έργα σύγχρονων δημιουργών που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Με αφορμή την μετάφραση του Θείου Βάνια του Τσέχωφ από τη Μαρία Σκαφτούρα τώρα γράφω και στοχάζομαι. Eίναι γνωστό πως ο ευρηματικός σκηνοθέτης Πίτερ Μπρουκ θεωρεί τον Τσέχωφ τον σπουδαιότερο θεατρικό συγγραφέα μαζί με τον Σαίξπηρ. Ο Μαξίμ Γκόρκι έγραψε στον Τσέχωφ για τον Βάνια τα εξής: «είναι «ένα έργο εξαίσιο, ένα σφυρί που το χτυπάτε στο αδειανό κεφάλι του κοινού. Τα χτυπήματα σας πάνε ίσια στην καρδιά..».
Ο Αντόν Πάβλοβιτς Τσέχωφ γεννιέται το 1860 στο Ταϊγάνι, μικρό επαρχιακό λιμάνι της θάλασσας του Αζόφ στη νότια Ρωσία και πεθαίνει τo 1904 στις 15 Ιουλίου. Θάβεται στη Μόσχα, στο νεκροταφείο της Μονής Νοβοντεβίτσι.
Γιος μικρέμπορα, φοιτά αρχικά στο σχολείο της ελληνικής παροικίας και στη συνέχεια στο ρωσικό γυμνάσιο Ταϊγανίου, παραδίνοντας μαθήματα κατ’ οίκον για να συντηρεί τον εαυτό του, μια και η οικογένειά του μετακομίζει στη Μόσχα. Σπουδάζει Ιατρική, δημοσιεύει παράλληλα τα πρώτα του διηγήματα με το ψευδώνυμο Αντόσια Τσεχοντέ, ενώ στο διάστημα 1880-1884 συνεργάζεται με ευθυμογραφικά περιοδικά. Κερδίζει το Βραβείο Πούσκιν για τη συλλογή διηγημάτων Στο λυκόφως. Το 1888 το ιδιωτικό θέατρο Κορς ανεβάζει τον Ιβάνωφ, το πρώτο θεατρικό έργο του Τσέχωφ. Το 1890 ταξιδεύει στο νησί Σαχαλίνη, τόπο εξορίας και φυλάκισης, για να γνωρίσει τις συνθήκες ζωής των κρατουμένων. Το 1891 ταξιδεύει στο εξωτερικό και αγωνίζεται εναντίον της πείνας και της χολέρας, προσφέροντας από το εισόδημά του. Το 1892 αισθάνεται τα πρώτα συμπτώματα της φυματίωσης. Κάνει ταξίδια στο εξωτερικό, γνωρίζει τον Τολστόι και επηρεάζεται από αυτόν. Το 1896 Ο Γλάρος ανεβαίνει χωρίς επιτυχία στο θέατρο Αλεξαντρίσκο της Αγίας Πετρούπολης. Η κατάσταση της υγείας του χειροτερεύει. Γράφει το θεατρικό έργο Θείος Βάνιας. Παντρεύεται την Όλγα Λεονάρντοβνα Κνίππερ, ηθοποιό του Θεάτρου Τέχνης.
Η υπόθεση του έργου του εκτυλίσσεται στην επαρχιακή Ρωσία, με έμφαση σε μικρές ανθρώπινες ιστορίες καθημερινών ανθρώπων, στη συμπεριφορά και στα ψυχικά τους κίνητρα. Ο Τσέχωφ ενδιαφέρεται για το τι νιώθουν οι ήρωές του πιο πολύ από το τι σκέφτονται. Είναι το στοιχείο της ποιητικότητας και το γεγονός ότι δίνει έμφαση στην συναισθηματική νοημοσύνη των ανθρώπων που τον κάνει να είναι διακριτός .Δημιουργεί ατμόσφαιρα που πλαισιώνει τους ήρωες, οι οποίοι συνήθως βρίσκονται στο δικό τους κόσμο και ζουν την δική τους εσωτερική ζωή. Έρχονται σε αντίφαση με το περιβάλλον τους και βιώνουν την μοναξιά, τη ματαίωση, το αδιέξοδο. Ο συγγραφέας βασισμένος στη λεπτή παρατήρηση και την ειλικρίνεια πλάθει ζωντανούς χαρακτήρες με ανολοκλήρωτες ζωές και αισθήματα. Στον Τσέχωφ έχουν επίγνωση της αποτυχίας τους οι ήρωες σε αντίθεση με αυτούς του Ο Νηλ ή του Ουίλιαμς που συχνά ακροβατούν και χάνονται στις προσδοκίες και τις φρούδες ελπίδες.
Κρατώ στα χέρια μου το βιβλίο της Ξένιας Γεωργοπούλου, Επίκουρης Καθηγήτριας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, που φέρει τον εντυπωσιακό τίτλο «Ο Σαίξπηρ οριζοντίως και καθέτως». Στο θέατρο και τον κινηματογράφο! Αποτελείται ως επί το πλείστον από κείμενα που αρχικά δημοσιεύτηκαν ή παρουσιάστηκαν στα αγγλικά, κυρίως στο εξωτερικό. Στο τέλος υπάρχει και παράρτημα με θεατρικές κριτικές έργων του Σαίξπηρ που ανέβηκαν στο διάστημα 2005 έως 2019 .
Πώς παίρνουν σάρκα και οστά τα έργα του μεγάλου ελισαβετιανού δραματουργού στο οριζόντιο επίπεδο της θεατρικής σκηνής και στο κάθετο της κινηματογραφικής οθόνης; Η έρευνα της Γεωργοπούλου, γενικότερα , επικεντρώνεται κυρίως στον Σαίξπηρ, και ειδικότερα σε θέματα όπως τα φύλα και η ετερότητα, οι διασκευές σαιξπηρικών έργων και οι σαιξπηρικές αναφορές στη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα. Μάλιστα προηγούμενα βιβλίο της φέρουν τους σχετικούς με αυτά τα θέματα τίτλους: «Ζητήματα φύλου στο θέατρο του Σαίξπηρ και της Αναγέννησης» (εκδόσεις Παπαζήσης 2010) και “The Body as Text in Shakespeare’s Plays. The Fashioning of the Sexes” (Mellen, 2011)
Στο βιβλίο που εξετάζουμε στο εντυπωσιακό και συνάμα παιχνιδιάρικο εξώφυλλο παρουσιάζεται ο μεγάλος Ελισαβετιανός ως ζητούμενο σε σταυρόλεξο. Ο Σαίξπηρ είναι πολύπλευρος, πλουραλιστικός, πολυσήμαντος, οπότε πρέπει να ναι κανείς δυνατός λύτης, ούτως ή άλλως και να έχει επιμονή και υπομονή στην εξερεύνησή του που ποτέ δεν τελειώνει.
Ποια αλήθεια η σχέση του Σαίξπηρ με την πολιτική στη νεοελληνική σκηνή; Πώς μπορεί να σχετιστεί το σαιξπηρικό δράμα με την νεώτερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας ; Ακόμα, στον 21ο αιώνα ποια η θέση του σπουδαίου αυτού ανθρώπου στην ελληνική σκηνή; Ζητήματα που τίθενται, σημεία που θίγονται και ερεθίζουν τη σκέψη του υποψιασμένου αναγνώστη.
Κρατώ στα χέρια μου τον Κήπο του Γιώργου Τσιρακίδη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μomentum [Αθήνα 2020] και είναι η πρώτη του λογοτεχνική απόπειρα. Ο συγγραφέας μάς διηγείται μια ιστορία τρόμου και μάς εισάγει σε έναν κόσμο αλλόκοτο, στον οποίο το Κακό πηγαίνει να κατατροπώσει το Καλό. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας είναι ο νεαρός Μάρκος που μετά από ένα χωρισμό και μέσα στο καλοκαίρι αποφασίζει να περάσει λίγες μέρες στο σπίτι της γιαγιάς του Αλεξάνδρας που έφυγε προδομένη από την καρδιά της. Το σπίτι βρισκόταν σε ένα μικρό χωριό έξω από την Αθήνα και για πολλά χρόνια κανείς από την οικογένεια δεν γνώριζε την ύπαρξή του- άγνωστο γιατί η γυναίκα δεν το μοιραζόταν με τους δικούς της. Όταν όμως ανοίχτηκε η διαθήκη, έμαθαν πως το σπίτι τώρα ανήκε στον Μάρκο.
Παράλληλα με την δράση του Μάρκου που εκτυλίσσεται στο παρόν, ο συγγραφέας ξετυλίγει και μια ιστορία από το παρελθόν, την ιστορία της Ναυσικάς, που έζησε στο εν λόγω σπίτι και που την οικογένειά της θέρισε ο μεγάλος πόλεμος
Όταν η ιστορία και η μνήμη κατέχουν περίοπτη θέση στην δράση των λογοτεχνών, μικρά θαύματα μπορούν να συντελεστούν. Ζώντας η ίδια σε μια κατάσταση δυστοπική, η Όλγα Πατσούρα – Λένη με κάνει και αφουγκράζομαι μια δύσκολη εποχή και με βάζει στη διαδικασία συνδέσεων ανάμεσα στις χρονικές βαθμίδες και την χροιά και ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.
«Πικρά σταφύλια» είναι ο τίτλος του βιβλίου με 24 μικρές ιστορίες-αφηγήματα από μια μακρινή σε μας εποχή. Τόπος: Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα ελληνική επαρχία. Χρόνος: πριν και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. «Πέτρινα» χρόνια, φτώχεια, προλήψεις και προκαταλήψεις, συντηρητισμός, μνήμες που πονάνε ή προβληματίζουν. Ανθρώπινα στιγμιότυπα, σαν φωτογραφίες ξεθωριασμένες που μαρτυρούν ζωές ρημαγμένες, λάθη και πάθη. Ο άνθρωπος και η μοίρα του, συχνά ανίσχυρος μπροστά στο άγνωστο, πορεύεται σε συνθήκες θολές και ασαφείς, προσπαθεί να επιβιώσει και να υπάρξει εν τέλει με κάθε δυνατό τρόπο. «[…] Μετά τον πόλεμο δεν είχα τίποτε. Ξεριζωμένος και φτωχός. Ήξερα από γλυκά. Νοίκιασα ένα δωμάτιο στο παραθαλάσσιο χωριό και άρχισα να φτιάχνω. Πήγαιναν καλά οι δουλειές. Φρόντιζα γονείς και αδερφές. Τους είχα φέρει όλους μαζί μου. Αν έμεναν στο χωριό θα θυμόνταν τη φωτιά. Που μας άφησε χωρίς σπίτι. Καλοπάντρεψα τις αδερφές, αγόρασα κι ένα σπιτάκι. Και τώρα, σκεφτόμουν, μόνος μου θα μείνω; Είχαν περάσει τα χρόνια, δεν ήμουν πια νέος, αλλά είχα στρώσει καλή δουλειά.. Στο μαγαζί περνούσαν διάφοροι, έβλεπαν που ήμουν σοβαρός και εργατικός και μου έφερναν προξενιά.[…] (Χέλι, σελ.33)
Ο ι ιστορίες σκύλων μπορεί να έχουν ομοιότητες με τις ιστορίες των ανθρώπων.
Ένα πολύ ανθρώπινο βιβλίο μας χαρίζει η Λύντια Τρίχα. Ένα βιβλίο που μιλά για σκύλους που αυτοβιογραφούνται και αφηγούνται χαριτωμένα τις ιστορίες τους που επικοινωνούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία. «Το σκυλάκι σας θέλει ψυχίατρο» λοιπόν, Επτά σκύλοι αυτοβιογραφούμενοι από τις εκδόσεις Πόλις.
Μιλούν σε πρώτο πρόσωπο, αναφέρονται στα αφεντικά τους χρησιμοποιώντας με νόημα τις λέξεις Εκείνη και Εκείνος. Η αφήγησή τους απολαυστική, χειμαρρώδης, εκφραστική. Η Τρίχα τα παρουσιάζει να έχουν ανθρώπινες ιδιότητες και συναισθήματα, αλλά και ενσυναίσθηση μοναδική. Ο ένας είναι βιβλιοφάγος και κάνει όλο σκανταλιές. Ο άλλος είναι έξυπνος και αψηφά τον κίνδυνο. Η σνομπ Βlackie, η κομψή Λώρα, ο καλόκαρδος και αρχοντικός Λέων, η σιωπηλή Φαίδρα, η λαίμαργη Φοίβη, η νεαρή και ζωηρή Άλεξ, που προσπαθεί να διασκεδάσει τη θλίψη της αποδεικνύοντας πως και τα ζώα θλίβονται και έχουν ψυχή. Επίσης είναι εκείνη που ανακαλύπτει τα κρυμμένα χειρόγραφα που δίνει στη δημοσιότητα.
Μυστήριο, χιούμορ, εξιστορήσεις περιστατικών από τα τετράποδα, αλλά και οξυδερκείς παρατηρήσεις που σε κάνουν να σκέφτεσαι πόσο έξυπνα ζώα είναι. Και πως όταν έχεις σκύλο δεν μπορείς να τον αφήνεις στην μοίρα του ή να το παραμελείς. Το σκυλί νιώθει, αισθάνεται και καταλαβαίνει σαν άνθρωπος. Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον θρυλικό Αργο του Οδυσσέα που λάτρευε τον αφέντη του. Αλλά και η Λάσσυ και ο αστυνόμος Ρεξ είναι σκύλοι με παρελθόν. Διακειμενικά σκεπτόμενη δεν μπορεί να μην μου έρθει στο μυαλό «Η Αθανασία των σκύλων» του Κώστα Μαυρουδή (εκδ. Πόλις).
«Για τον έρωτα» ο λόγος σε ωραία, άκρως επικοινωνιακή και λειτουργική μετάφραση του Γιώργου Λαμπράκου, που έχει πιάσει τον σφυγμό των ποιημάτων και αναδεικνύει το ύφος τους. Σε ανθολόγηση-επιμέλεια του Αbel Debritto. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη στη σειρά «Σύγχρονοι Κλασικοί». Ας σημειωθεί ότι ο Λαμπράκος έχει γράψει και ένα εκτενές πόνημα για την ποιητική και τη φιλοσοφία του «Ντοστογέβσκι της δεκαετίας του ’70»: Τσαρλς Μπουκόβσκι, ο κυνικός Κυνικός (Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2018).Ποιητικός ο Μπουκόβσκι, ενώ είναι κυρίως πεζογράφος, με χιούμορ, ενώ μιλάει πάντα για θέματα σοβαρά. Κυνικός και ατημέλητος πιο πολύ, παρά τρυφερός και «σοβαρός» με τη συμβατική έννοια του όρου. Επειδή φαίνεται πως δεν τον ενδιαφέρουν οι τυπικότητες, οι φόρμες και οι νόρμες. Ούτε τον ενδιαφέρει να αποδείξει κάτι. Τα ποιήματά του σφύζουν από ζωντάνια, αμεσότητα, ανεπιτήδευτη απλότητα, από πλουραλισμό. Δίνουν το αίσθημα της κίνησης, του πετάγματος, του απλώματος. Σε βάζουν σε σουρεαλιστικά σκηνικά, που δείχνουν όψεις του έρωτα, σε αφοπλίζουν, σου χαρίζουν εικόνες που σχεδόν πάντα έχουν αυτοαναφορικότητα. Διότι δεν μπορεί να μην αντλεί από τις εμπειρίες του ο Μπουκόβσκι, καθώς ποτέ δεν κλείστηκε σε γυάλινο πύργο για να γράψει για την αγάπη, το σεξ και τον έρωτα. Οι λέξεις σάρκα από τη σάρκα του. Οι ανάσες του πραγματικές. Οι ατάκες του βγαλμένες από στιγμιότυπα της ζωής του. Πρωταγωνίστριες στα γραπτά του κυρίως γυναίκες. Σημαντικές ή ασήμαντες γυναίκες που πέρασαν απ’ τη ζωή του. H πουτάνα που πήρε τα ποιήματά του, η καλή γυναίκα, ο κόμματος με τον οποίο κάνει one night stand, η κοιμισμένη γυναίκα, η κόρη του, η Τζέιν, η Μαρίνα, η Σάλι, η γοργόνα, η γαμάτη κυρία, μια στριπτιζέζ και άλλες. Πάθος, ειλικρίνεια, λαγνεία, δόσιμο, ηδονή, απόλαυση, οι όψεις του ερωτευμένου ανθρώπου, αλλά και οι τρόποι του. Χωρίς καθωσπρεπισμό ή συστολή. Πηγαία έκφραση. Ιδιάζων χρωματισμός με τη χρήση της αργκό. Ποιήματα διασκεδαστικά και παιγνιώδη που σου μιλάνε και, κυρίως, σε αναστατώνουν. Εξομολογήσεις, εντυπώσεις, υπερβολές. Λόγος χειμαρρώδης – όχι ακαδημαϊκός, όχι στεγνός ή σοφιστικέ. Δημιουργεί συνήθως δυνατές εικόνες, εύγλωττες, που διαθέτουν μια δυναμική
Jean-Claude Grumberg, Η πιο πολύτιμη πραμάτεια, μετάφραση: Ρούλα Γεωργακοπούλου, Πόλις, Αθήνα 2020.
Ένα υπέροχο παραμύθι ανθρωπιάς και ουσίας από τον Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ (Jean-Claude Grumberg) κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πόλις και είναι με αίσθηση μεταφρασμένο από την Ρούλα Γεωργακοπούλου.
Ο Ζαν-Κλωντ Γκραμπέρ γεννήθηκε στο Παρίσι το 1939. Ο πατέρας του και ο παππούς του εκτοπίστηκαν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και δεν επέστρεψαν ποτέ. Είναι πολυβραβευμένος θεατρικός συγγραφέας και σεναριογράφος (έχει συνεργαστεί, μεταξύ άλλων, με τον Φρανσουά Τρυφώ και τον Κώστα Γαβρά). Έχει επίσης γράψει μελέτες, βιογραφίες καθώς και παιδικά βιβλία.
Eνα παραμύθι για μικρούς και μεγάλους, γεμάτο σοφία, που διδάσκει χωρίς να κουνάει το δάχτυλο που, που δείχνει δια της γλαφυρής του αφήγησης, που θέτει καίρια ερωτήματα για την ποιότητα και την υφή της ανθρώπινης ύπαρξης
Μελίνα Χατζηγεωργίου, Άβρα Αυδή «Όταν ο δάσκαλος μπαίνει σε ρόλο», 50 προτάσεις για θεατρικά εργαστήρια με δάσκαλο σε ρόλο, εκδ. Μεταίχμιο, 2018, σελ. 464
Τι γίνεται όταν ο δάσκαλος μπαίνει σε ρόλο; H Aβρα Αυδή και η Μελίνα Χατζηγεωργίου μας δίνουν 50 προτάσεις για θεατρικά εργαστήρια με Δάσκαλο σε ρόλο. Τρεις σημαντικούς προλόγους έχει τούτο το βιβλίο. Υπογράφουν: Βίκτωρ Aρδίτης, Καθηγητής σκηνοθεσίας Τμήμα Θεάτρου, ΑΠΘ, Έφη Σταμούλη, ηθοποιός και οι συγγραφείς του Αυδή-Χατζηγεωργίου. Σημειώνεται η ραγδαία ανάπτυξη των Τheater in Education και Drama in Εducation , κυρίως στη Μεγάλη Βρετανία.
Οι προτάσεις για θεατρικά εργαστήρια που διαβάζουμε εδώ μας παραπέμπουν στα θεατρο-παιδαγωγικά προγράμματα που σχετίζονται με το Εφαρμοσμένο Θέατρο(Αpplied Drama), το Θέατρο της Κοινότητας (Community Drama), το Θέατρο Ντοκουμέντο, το Θέατρο της Επινόησης (Devised Theater), Δημιουργική Γραφή, Ιδιοτοπικό Θέατρο (site specific). Αυτή η δουλειά του ωραίου συγγραφικού διδύμου έρχεται ως συνέχεια του βιβλίου «Η Τέχνη του Δράματος στην εκπαίδευση», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις μεταίχμιο το 2007.
Εμπνευσμένη, φωτισμένη συνεργασία που ανοίγει δρόμους για τη βιωματικότητα στο θέατρο στο σχολείο. Εμπεριέχονται καλοσχεδιασμένα θέματα Δράματος που θίγουν ποικίλα ζητήματα και έχουν πολλαπλές διαστάσεις κατά την εφαρμογή τους. Η φαντασία εξάπτεται, γίνεται ένα παιχνίδι με τα όρια, τα παιδιά και οι έφηβοι καλούνται να αντιμετωπίσουν διλήμματα, να λύσουν συγκρούσεις, να προτείνουν λύσεις, να οραματιστούν καταστάσεις, να μπουν σε άλλους κόσμους, να σκεφτούν, να προβληματιστούν.
Πρόκειται για βιβλίο-παιδαγωγικό εργαλείο για όσους ασχολούνται με τη θεατρική παιδεία και προέρχεται από την σχεδόν εικοσάχρονη διδακτική εμπειρία των διδασκόντων.
Αγγελικής Δαρλάση «Οι μεγάλοι… μικροί: Οι καλλιτέχνες», εκδ. Μεταίχμιο
Η Αγγελική Δαρλάση με της οποίας το λογοτεχνικό έργο (πεζογραφία και θέατρο ) για παιδιά και εφήβους, ασχολούμαι συστηματικά, είναι μια συγγραφέας με ανατρεπτική ματιά, με ιδιαίτερο βλέμμα πάνω στα πράγματα, με ευφάνταστες ιστορίες, με δυνατά μηνύματα που οδηγεί παιδιά και νέους σε όμορφα μονοπάτια.
«Οι μεγάλοι μικροί… καλλιτέχνες» (Μεταίχμιο 2020) (προηγήθηκε το βιβλίο για τους αγωνιστές το 21) είναι ένα βιβλίο γραμμένο με τρυφερότητα και αίσθηση.
H συγγραφέας μας γυρνάει πίσω στα παιδικά χρόνια σημαντικών Ελλήνων και Ελληνίδων δημιουργών. Ιστορίες για «εκείνους τους Μεγάλους που ως μικροί αντιμετώπισαν κάποια μικρή ή μεγαλύτερη δυσκολία που πιθανότατα έπαιξε τον δικό της ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας τους ή στην πορεία της ζωής τους», διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Υπάρχει εκφραστικός τίτλος σε κάθε κεφάλαιο, που προκύπτει από τον συνδυασμό βιογραφικών στοιχείων, αλλά και της δημιουργικής φαντασίας της Δαρλάση. Στο τέλος των κεφαλαίων συναντάμε ευσύνοπτο χρονολόγιο με τα βασικά γεγονότα της ζωής των καλλιτεχνών.
Χάρης Βλαβιανός Τώρα θα μιλήσω εγώ
Ο Χάρης Βλαβιανός, πρόσφατα βραβευμένος με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το 2019, όπως έχει δηλώσει δεν είναι πεζογράφος, αλλά ποιητής. Σε συνέχεια του βιβλίου του Το αίμα νερό (Εκδόσεις Πατάκη, 2014), παρουσιάζει το βιβλίο Tώρα θα μιλήσω εγώ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Πατάκη. Στο πρώτο ομιλεί ο ίδιος σε ένα άκρως εξομολογητικό κείμενο, στο δεύτερο ομιλεί η αδερφή του, Μαρίνα, που πέθανε πολύ νέα, ύστερα από πολυετή προσπάθεια να απεξαρτηθεί από τα ναρκωτικά. Δεν τα κατάφερε. Στο περιοδικό Χάρτης, μάλιστα, έχει δημοσιευτεί σχετικό ποίημα του Βλαβιανού για αυτό το θέμα.Το παραθέτω ολόκληρο αμέσως παρακάτω και σημειώνω πώς συνδιαλέγεται με το βιβλίο που στα χέρια μου κρατώ.Στο βιβλίο ακούμε τη φωνή της Μαρίνας σε έναν δραματικό αποσπασματικό μονόλογο, όπως σημειώνει ο συγγραφέας στη μικρή εισαγωγή που κάνει (σελ.12). Στο ποίημα ακούμε τη φωνή του αδερφού της, Χάρη. Κανείς τους δεν ωραιοποιεί τίποτα. Αποκαλύπτουν τη σκληρότητα που γνώρισε η Μαρίνα και πώς κατέληξε στον θάνατο. Εθισμένη χρόνια στα ναρκωτικά και απολύτως μόνη. Εδώ δίνονται ανάγλυφα οι συνέπειες μιας θλιβερής ζωής, δίνεται ανάγλυφα το αδιέξοδο της αδερφής του, από το οποίο ούτε ο ίδιος δεν κατάφερε να τη βγάλει.
Κλειώ Φανουράκη: «Τo θέατρο στην Εκπαίδευση με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών», Εκδόσεις Παπαζήση
Κρατώ στα χέρια μου το βιβλίο της Επίκουρης Καθηγήτριας του τμήματος Θεατρικών σπουδών Κλειώς Φανουράκη που φέρει τον τίτλο «Το θέατρο στην εκπαίδευση με τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών.» Δεδομένης της τροπής που έχουν πάρει τα πράγματα και στα πλαίσια της αλλαγής της υφής της εκπαιδευτικής διαδικασίας, πρόκειται για ένα βιβλίο εξαιρετικά επίκαιρο που οι προτάσεις και οι καίριες παρατηρήσεις του μπορούν να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς – όχι μόνο της θεατρικής αγωγής, αλλά και γενικά αυτούς που επιθυμούν να δανειστούν κάτι από τις τεχνικές του θεάτρου , καθώς και εκείνους που θα ‘θελαν ένα διαδραστικό κατά το δυνατόν ψηφιακό μάθημα.
Ο διάλογος με τις ψηφιακές τεχνολογίες είναι ένα γοητευτικό πεδίο που διευρύνει τις τεχνικές που μέχρι τώρα είχαν στη διάθεσή τους οι εκπαιδευτικοί του θεάτρου και ανοίγει νέες πολλαπλές δυνατότητες, καθώς επίσης και θέτει νέα ερωτήματα γύρω από την εν λόγω τέχνη και την πραγμάτωση και διάδοσή της. Επειδή οι εποχές αλλάζουν, δεν είναι μοιραίο να αλλάζουν και οι φιλοσοφίες αλλά και οι ανάγκες; Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας κάτι που μας προσφέρεται χωρίς όμως να «βεβηλώσουμε» την θεατρική τέχνη; Σίγουρα οι ψηφιακές τεχνολογίες είναι ένα σημαντικό όπλο, ένα σπουδαίο εργαλείο που όμως απαιτείται και ο κατάλληλος τρόπος χρήσης του ώστε να υπάρξουν και αποτελέσματα λειτουργικά.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στην μεστή και ουσιαστική εισαγωγή του ο Καθηγητής Νoell Witts , «Το βιβλίο αυτό είναι ένα επίκαιρο και φιλόδοξο βιβλίο που αφορά στη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στη διδασκαλία και στη δημιουργία του θεάτρου ή του δράματος. Ως τέτοιο είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται στις σημερινές γενιές, που μεγαλώνουν έχοντας πλήθος ψηφιακών τεχνολογιών στη διάθεσή τους, όπως για παράδειγμα τα κινητά τηλέφωνα, οι φορητές κάμερες, οι φορητοί υπολογιστές (laptops), oι λήψεις από ψηφιακή τηλεόραση κ.α., τα οποία αποτελούν μέρος της ζωής τους».
* Oι εικόνες είναι παρμένες από το px/ pixabay.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου