notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016

                                                             

(Source: http://bit.ly/1RZtnfg.)

Aγαπητοί  αναγνώστες,

λίγο πριν φύγει το 2015 και με σημαία τη διαχρονική κατάθεση του Αξελού :
«H φωνή των ποιητών είναι η μόνη που ακόμα αξίζει να ακούγεται.»έρχονται οι  notationes (το λογοτεχνικό ένθετο του varelaki,το οποίο κλείνει 6 χρόνια ζωής).Πάντα λίγες τον αριθμό οι σημειώσεις μας,όμως πιστεύουμε ότι θα σας κρατήσουν εκλεκτή συντροφιά αυτές τις τελευταίες μέρες του χρόνου και όχι μόνο.Εδώ λοιπόν μπορείτε να διαβάσετε:




ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΒΟΛΚΩΦ /// SEXUS /// ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 



KΩΣΤΑΣ ΤΣΙΑΧΡΗΣ /// Ασημίνα Ξηρογιάννη "Λίγο ακόμα..."


ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ /// ΚΑΤΙ ΤΡΕΧΕΙ (Το βιβλίο της Ανοησίας) 


ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ /// ΦΥΣΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ [Robinson Jeffers,μετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος]



ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΑΝΕΛΗΣ /// ΕΚΤΟΣ ΕΑΥΤΟΥ /// ΠΟΙΗΜΑΤΑ 


ΜΑΡΚ ΣΤΡΑΝΤ /// ΠΟΙΗΜΑΤΑ /// ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : AΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ


  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ /// ΝΙΚΟΣ ΛΑΖΑΡΗΣ /// Η ΑΙΧΜΗ ΤΟΥ ΔΟΡΑΤΟΣ [Futura 2014]



ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ /// Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 


ΑΝΝΑ ΓΡΙΒΑ /// ΈΤΣΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ


 ΒΑΣΙΛΗΣ ΖΗΛΑΚΟΣ /// ΤΟ ΚΕΛΑΗΔΙΣΤΟ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ


ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΛΟΒΕΛΩΝΗ /// ΜΕΛΑΝΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΙΣΚΟ


 ΚΑΡΟΛ ΆΝΝ ΝΤΑΦΥ /// ΠΟΙΗΜΑΤΑ [ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :AΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ 



   HΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ /// ΤΑ ΛΙΛΙΠΟΥΤΕΙΑ



 ΑΡΙΣΤΕΑ ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ /// ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 


KΩΣΤΑΣ Θ.ΡΙΖΑΚΗΣ //// ΠΟΙΗΜΑΤΑ


ΜΑΡΙΑ ΣΚΟΥΡΟΛΙΑΚΟΥ /// ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ



ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΟΡΡΥΒΑΝΤΗ /// ΜΥΘΟΓΟΝΙΑ /// ΠΟΙΗΜΑΤΑ



ΔΗΜΟΦΙΛΕΙΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΠΟΥ ΦΕΥΓΕΙ(2015) 




ME TO KAΛΟ ΝΑ ΜΠΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΈΤΟΣ  ΚΑΙ ΝΑ ΣΑΣ ΦΕΡΕΙ Ο,ΤΙ ΠΟΘΕΙΤΕ!




                                         

(Source: http://bit.ly/1XWaifH.)

                                             

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΜΑΡΙΑ ΣΚΟΥΡΟΛΙΑΚΟΥ /// ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ

Κολάζ :A. Ξηρογιάννη

 Οι λέξεις

Οι λέξεις δεν ακούνε πια.

Σάλεψαν τα νοήματά τους

από τις κατά συρροήν ασέλγειες

τους σεισμούς των πολλαπλών ερμηνειών

και τη σφαγή ομνύοντας στ' όνομά τους.

Τις λεν σωστά μονάχα τα παιδιά

κρατώντας τες σφιχτά άπ' τα μισά τους

 γράμματα.

Κι οι ποιητές τις άγιες νύχτες

που τις φωλιάζουν στοργικά

  στα καταφύγια

σκουπίζοντας το αίμα των πληγών.

'Εξω στις σκοτεινές τις μέρες

Νέρωνες κλώνοι καίν' τον άνθρωπο. 

(Χρώμα Αύριο,Ποίηση,Λαμιακός Τύπος)

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016,ΔΗΜΟΦΙΛΕΙΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΠΟΥ ΦΕΥΓΕΙ(2015)

                                                                    

Κολάζ: A. Ξηρογιάννη

notationes /// ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ -ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2015 // ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ /// ΓΑΛΑΖΙΑ ΜΗΧΑΝΗ



VEDEM ///ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΕ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ


ΧΑΡΗΣ ΒΛΑΒΙΑΝΟΣ /// ΓΙΑΤΙ ΓΡΑΦΩ ΠΟΙΗΣΗ (ΆΓΡΑ 2015)


ΦΡΟΣΟΥΛΑ ΚΟΛΟΣΙΑΤΟΥ /// ΣΕ 'ΟΝΕΙΡΟ



ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ /// ΑΝΝ ΣΕΧΤΟΝ //// ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ (ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ : EYTYXIA ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ)


RÉACTION /// ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ της Ασημίνας Ξηρογιάννη /// ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΑ ΓΑΛΛΙΚΑ : MIΣΕΛ ΒΟΛΚΟΒΙΤΣ


AΝΑΓΝΩΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ //// ΜΟΝΟΛΟΓΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ [ΒΑΚΧΙΚΟΝ 2015]


ΜΑΡΙΑ Θ.ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗ /// ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ


notationes ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ- ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015 /// Milosz, Czeslaw, 1911-2004 /// Εξι ποιήματα
  

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ /// ΦΥΣΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ [Robinson Jeffers,μετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος]

                                                               

                                        

                                                                       

Φυσική μουσική

Πενήντα ποιήματα και ένα δοκίμιο ποιητικής

Robinson Jeffers
μετάφραση: Γιώργος Λαμπράκος

Γαβριηλίδης, 2015
175 σελ.


Συνέντευξη στην Ασημίνα Ξηρογιάννη



Ποια η προσφορά του Jeffers στην Ποίηση; Ποιο ενδιαφέρον παρουσιάζει για το σύγχρονο αναγνώστη; 


Η προσφορά του Ρόμπινσον Τζέφερς (1887-1962) στην ποίηση είναι μεγάλη: όχι μόνο υπήρξε ένας ποιητής λίαν καταξιωμένος στην εποχή του, αλλά και η λογοτεχνική αξία του αναγνωρίζεται ακόμα περισσότερο τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την έκδοση των «Απάντων» του (1988-2001) από το πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Ο σύγχρονος αναγνώστης μπορεί να απολαύσει και να θαυμάσει στον Τζέφερς μια ξεχωριστή ποιητική κοσμοεικόνα στην οποία συνδυάζεται, μεταξύ άλλων γνωρισμάτων, η αγάπη για το φυσικό περιβάλλον (και όσα μπορεί να μας προσφέρει για το ευ ζην) με την αναγνώριση των ποικίλων ανθρώπινων φαυλοτήτων τις οποίες καλούμαστε, αν δεν μπορούμε να καταπολεμούμε, αν μη τι άλλο να αποφεύγουμε. 


 Κατατάσσεται επισήμως σε κάποια σχολή;
 

Όχι. Οι κριτικοί δεν κατάφεραν να εντάξουν τον Τζέφερς σε κάποια σχολή, ενώ και ο ίδιος απέφευγε την πολλή συνάφεια με το σινάφι. Είναι μια κατηγορία μόνος του, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είχε φίλους, συγγενικά δημιουργικά πνεύματα και προφανώς τις επιρροές του. 


 Έντονα επηρεάστηκε από τον Νίτσε. Σε τι ακριβώς;
 

Δύο γνωρίσματα της σκέψης του Νίτσε τα οποία αφομοίωσε ο Τζέφερς είναι η κριτική στον χριστιανισμό, καθώς και η έμφαση στις ανθρώπινες ορμές τις οποίες ο πολιτισμός πασχίζει να χαλιναγωγήσει, συνήθως προς όφελος της κοινωνίας, μα συχνά όχι προς όφελος του ατόμου. 


 Άλλες του επιρροές; 


Η ποίηση των αρχαίων Ελλήνων (επική, λυρική και τραγική), ο Ρομαντισμός, το αμερικανικό κίνημα του Υπερβατισμού και ο δαρβινισμός είναι μερικές από τις βασικές επιρροές του. 


 Ήταν μονήρης... αγαπούσε να απομονώνεται. 


Ναι. Αφότου πέρασε ορισμένα από τα νεανικά του χρόνια στην Ευρώπη, στη συνέχεια έζησε όλη του τη ζωή στο Καρμέλ της Καλιφόρνιας, σε ένα δασικό τοπίο με θέα στον Ειρηνικό Ωκεανό, μαζί με τη γυναίκα του και τους δύο γιους τους, σε ένα σπίτι από πέτρα και γρανίτη το οποίο έχτισε ο ίδιος. Γύρω από το σπίτι του κυκλοφορούσαν πολλά άγρια ζώα. Ωστόσο πίστευε, και το κατέδειξε στην ποίησή του, πως ο άνθρωπος είναι το αγριότερο των ζώων. 


 Και αντιτάχθηκε σθεναρά στον φασισμό... 


Το 1938, σε ένα ερωτηματολόγιο που απευθυνόταν σε συγγραφείς με θέμα την άποψή τους για τον φασισμό, απάντησε ως εξής: «Θα τον
πολεμούσα σε αυτή τη χώρα, μα αν οι Ιταλοί τον θέλουν, αυτό είναι δικό τους θέμα. Το ίδιο συμβαίνει και με τον ναζισμό. Το ίδιο και με τον κομμουνισμό, από τον οποίον οι άλλοι διδάχτηκαν τις μεθόδους τους». Ήταν λοιπόν εχθρός του φασισμού, όπως και του κομμουνισμού, αλλά όχι υπέρμαχος της αμερικανικής επέμβασης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με άλλα λόγια, δεν πίστευε ιδιαίτερα στην εξαγωγή/επιβολή της δημοκρατίας με τα όπλα. 


 Ποιοι επηρεάστηκαν από αυτόν και το έργο του; 


Η επιρροή του, ιδίως στην αγγλόφωνη ποίηση, υπήρξε σημαντική. Στους θαυμαστές του ανήκαν ο Τσαρλς Μπουκόφσκι και ο Γκάρι Σνάιντερ. Ας επισημάνω ακόμα την αγάπη του Πολωνού νομπελίστα ποιητή Τσέσλαφ Μίλοζ για τον Τζέφερς, τον οποίον μετέφρασε. Με τον Τζέφερς αναμετρήθηκαν και κάποιες ποιήτριες, όπως η Έντριεν Ριτς στο ποίημά της “Yom Kippur 1984”. Ο δε Χάρολντ Μπλουμ συμπεριέλαβε ποιήματα του Τζέφερς στην ανθολογία του με τα καλύτερα ποιήματα της αγγλικής γλώσσας. 


 Έγραψε μεγάλες αφηγηματικές συνθέσεις, ''μυθιστορήματα'' τις αποκαλεί ο Edmund Wilson...
 

Ο Τζέφερς έγινε περισσότερο γνωστός για τα μεγάλα, αφηγηματικά του ποιήματα, πολλών δεκάδων σελίδων το καθένα. Στον εν λόγω τόμο, ωστόσο, έχω μεταφράσει, αποκλειστικά για λόγους χώρου, τα γνωστότερα σύντομα λυρικά του ποιήματα. 


 Ποιες δυσκολίες συνάντησες κατά τη μετάφραση του έργου του; 


Ο Τζέφερς δεν επιδίδεται σε ιδιαίτερους γλωσσικούς πειραματισμούς, όπως οι γνωστοί μοντερνιστές της εποχής του (Έλιοτ, Πάουντ, κάμμινγκς, κ.ά.), και αυτό το γεγονός διευκολύνει τον μεταφραστή του. Ωστόσο, οι ρητές και υπόρρητες αναφορές του κινούνται σε πολλά γνωστικά επίπεδα, από την ελληνορωμαϊκή ποίηση και τη νεωτερική φιλοσοφία μέχρι τη σύγχρονη επιστήμη και την ανατολίτικη σοφία. Έτσι, ο μεταφραστής του οφείλει να κατέχει ως έναν βαθμό αυτές τις αναφορές ώστε ει δυνατόν να μην του ξεφύγουν, χωρίς ωστόσο να αμβλύνει την ποιητική ομορφιά, που είναι εξάλλου το κυρίως ζητούμενο. 


 Κυκλοφορεί άλλο βιβλίο του στα Ελληνικά; 


Όχι, αυτή είναι η πρώτη έκδοση ποιημάτων του σε μορφή βιβλίου στην Ελλάδα. Και είναι πρωτίστως στο χέρι των αναγνωστών, δευτερευόντως σε εκείνο ενός εκδότη ή ενός μεταφραστή, το να μην είναι και το τελευταίο του. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω ακράδαντα πως η ποίηση του Τζέφερς μπορεί να ωθήσει ή και να εκτινάξει την ψυχή και το μυαλό του αναγνώστη πολλά βήματα παραπέρα, χωρίς αυτό φυσικά να σημαίνει πως είναι αναγκασμένος να του αρέσουν όλα τα ποιήματα του Τζέφερς ή να συμφωνήσει με όλες του τις απόψεις. 

*****


 H MEΡΑ  ΕΙΝΑΙ 'ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ
    (19 Σεπτεμβρίου 1939)


Σήμερα το πρωί μίλησε ο Χίτλερ στο Ντάντσιγκ,ακούσαμε τη φωνή του.
Ιδιοφυής άντρας,δηλαδή με θαυμαστή
Ικανότητα,τόλμη,αφοσίωση,στον πυρήνα μιας άρρωστης παιδικής ψυχής.
Ακούστηκε καθαρά σαν οργισμένο σκυλί,ένα άρρωστο παιδί που
Κραυγάζει στο Νταντσιγκ ' επικαλείται την καταστροφή και της κραυγάζει.   
Εδώ η μέρα ήταν εξαιρετικά ζεστή' το απόγευμα
Ένας νοτιάς σαν ριπή άπ' το στόμα της κόλασης έριξε μια ελαφρά βροχή
 Στον ξερότοπο,και στις πέντε ένας μικρός σεισμός
Χόρεψε το σπίτι,χωρίς ζημιές.Σήμερα το βράδυ χαιρόμουν
Κοιτώντας το αιμάτινο φεγγάρι να πέφτει αργά
Στη μαύρη θάλασσα,εν μέσω εκρήξεων από ξερές αστραπές και μακρινούς κεραυνούς.
Λοιπόν: η μέρα είναι ένα ποίημα:όμως μοιάζει υπερβολικά
Μ' ένα του Τζέφερς,με κρούστα από αίμα και βαρβαρικούς οιωνούς,
Υπέρμετρα επώδυνο,απάνθρωπο σαν τον γερακίσιο κρωγμό.     

                                  

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΑΡΙΣΤΕΑ ΠΑΠΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ /// ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

  

ΤΥΠΩΘΗΤΩ

Ζαλόγγου 11
σημαίνει τίποτα;
'H Γενναδίου 
νούμερο 3;
'Η Ασκληπιού
κάπου στο 6
μετά τη Σόλωνος;
Σημαίνει γράφω
και καθηλώνω;
Tάλαντο έχω
και δεν πληρώνω;
Σημαίνει πέρασα
τις εξετάσεις;
Δεν επιδέχομαι
άλλες προτάσεις;
Σημαίνει αρθρογραφώ
σε στήλη εφημερίδος;
Προνόμια απολαμβάνω
δεσποινίδος;
Σημαίνει νίκησα
μ' έναν μου στίχο;
Ομότεχνοί μου
Προκάτοχοί μου
Διαλέξτε επειγόντως
μύθο




ΥΠΟ ΤΟΝ ΟΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Είναι της δύσκολης ζωής
η πρώτη μέρα
Τίποτα πλέον τίποτα
να πεις ν' αλλάξεις
Ποιανής ζωής τον θάνατο να διαγράψεις
Τίποτα πλέον πουθενά
να ξαποστάσεις
Άλλαξε τέχνη να σωθείς
να μην τους βλέπεις και αρρωστήσεις
Ποιά τέχνη ψάχνεις άραγε
χρήσιμη για να δυστυχήσεις
Ποιόν ξένον ποιόν κακόν εχθρό
Ω και προς τι να τον μισήσεις
'Αλλαξε τέχνη να με βρεις
σ' όποια ζωή ξανακερδίσεις.


H ΩΡΑΙΑ ΤΙΜΩΜΕΝΗ

Ουδέν νεώτερον άπ ' την ζωή του
που μου κατάφερε την πιο καλογραμμένη 
μαχαιριά
την ώρα που φιλούσε τρυφερά
τ' αριστερό μου στήθος

Αθήνα Πάτρα Κέρκυρα Θεσσαλονίκη Αθήνα

Μια σάρκα από τη σάρκα του
ωραία τιμωμένη
Κι ούτως ειπείν προς τί λυγμός
προς τι τις νέος θρήνος

Αυτός κι η απουσία μου
Αυτή και η φωνή μου
Αυτός κι αυτή το θέμα μου

Ουδέν νεώτερον άπ' τη ζωή μου



(Υπογείως,Τυπωθήτω,Ιούνιος 2012)

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΚΑΡΟΛ ΆΝΝ ΝΤΑΦΥ /// ΠΟΙΗΜΑΤΑ [ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ :AΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Μεταφράζει η Ασημίνα Ξηρογιάννη

(Πέντε από τα έξι ποιήματα καθώς και η παρακάτω μικρή εισαγωγή έχουν δημοσιευθεί για πρώτη φορά στο περιοδικό
VAKXIKON.GR TEYXOΣ 31  )


Η Κάρολ  Άνν Ντάφυ γεννήθηκε το 1955 στη Γλασκόβη και από το 1996 ζει στο Μάντσεστερ. Aπό εργατική οικογένεια, δηλωμένη ομοφυλόφιλη και ανύπαντρη μητέρα, επικεντρώνεται στον έρωτα και στην κοινωνία, χαρίζοντας στους εραστές της ποίησης το δικό της φίλτρο για τα πράγματα. Πολλές φορές η ποιήτρια έχει αναφερθεί στην ποίηση σαν να πρόκειται για ένα καθημερινό γεγονός και όχι για μια ειδική περίπτωση. Θέλει να επιτρέπουμε στην ποίηση να είναι τόσο καθημερινή όσο η ομιλία, γιατί είναι ομιλία. Οι λέξεις έρχονται στο στόμα πριν αποτυπωθούν στην σελίδα. Ο λόγος είναι πιο παλιός από  τη γραφή και η ποίηση είναι το ίδιο παλιά με τον λόγο.Το 2009 τής απενεμήθηκε η ύψιστη λογοτεχνική διάκριση της Βρετανίας (Poet Laureate).

                                                                        
Aνν Χάθαγουεϊ 
 

                             Πραγμα που δεσμεύω για τη γυναικα μου
                             το δεύτερο καλύτερο κρεβάτι

                                    (από τη διαθηκη του Σαιξπηρ)

 Τo κρεβάτι που κάναμε έρωτα ήταν ένας περιστρεφόμενος κόσμος
από δάση,κάστρα,πυρσούς,λόφους,θάλασσες,
όπου εκείνος θα βουτούσε για μαργαριτάρια.
Οι λέξεις του εραστή μου
πυροβολούσαν τα αστέρια
που έπεφταν στην γη σαν φιλιά πάνω σε αυτά τα χείλη
το σώμα μου τώρα μια πιο ελαφριά ρίμα στο δικό του,
τώρα ηχώ,παρήχηση'
το άγγιγμά του ένα ρήμα που χορεύει  στο κέντρο ενός ουσιαστικού
Μερικές νύχτες ονειρεύτηκα πως με έγραψε,
το  κρεβάτι μια σελίδα κάτω από τα χέρια του συγγραφέα.
Ρομάντζο και δράμα παίζονταν με το άγγιγμα,με τη μυρωδιά,με τη γεύση.
Στο άλλο κρεβάτι,το καλύτερο,οι καλεσμένοι μας μισοκοιμήθηκαν
παίζοντας θέατρο
Zωντανή χαμογελαστή μου αγάπη-
Χήρα σου τώρα σε κρατώ
μέσα στο φέρετρο της μνήμης μου
όπως και συ  με κράτησες πάνω σε κείνο το επόμενο καλύτερο κρεβάτι.


Δήμητρα

Όπου έζησα -χειμώνας και άγρια γη
Kάθισα  στο κρύο πέτρινο δωμάτιό μου
και διάλεξα δυνατές λέξεις, γρανίτη, πυρόλιθο,
για να σπάσω τον πάγο.
H ραγισμένη μου καρδιά-
-προσπάθησα να το αποτρέψω-
όμως  γλίστρησε, επίπεδη,
πάνω στην παγωμένη λίμνη.
Εκείνη ήρθε από πολύ πολύ μακριά,
αλλά την είδα τελικά να περπατά,
η κόρη μου, το κορίτσι μου,
πάνω στους αγρούς,
με πόδια γυμνά,
να φέρνει όλα τα λουλούδια της άνοιξης
στο σπίτι της μητέρας της.
Ορκίζομαι πως ο αέρας μαλάκωσε
και έγινε θερμός
με την κίνησή της,
ενώ ο γαλάζιος ουρανός χαμογελούσε, την ίδια ακριβώς στιγμή,
με το μικρό ντροπαλό στόμα ενός νέου φεγγαριού.

**

'Εφεση

Αν με είχαν πετροβολήσει μέχρι θανάτου
Αν με είχαν κρεμάσει από τον λαιμό
Aν με είχαν ξυρίσει και με είχαν δέσει στην ηλεκτρική καρέκλα
Αν μια ένεση
Αν το κατάξανθο κεφάλι μου στην καρμανιόλα
Aν τα τεντωμένα  χέρια μου για  λιάνισμα
Αν η γλώσσα μου κομμένη από τη ρίζα
Αν από αυτί σε αυτί ο λαιμός μου
Αν μια σφαίρα ένα σφυρί ένα μαχαίρι
Αν η ζωή σημαίνει η ζωή σημαίνει η ζωή σημαίνει.
Αλλά τι έκανα σε όλους εμάς,στον εαυτό μου
Όταν ήμουν η γυναίκα του διαβόλου;


**

Η κυρία Δαρβίνος

 
                                  7 Απριλίου 1852

Πήγε στο ζωολογικό κήπο.
Του είπα εγώ-
Κάτι σ' αυτόν εκεί τον Χιμπατζή μου θυμίζει εσένα.

**

H  νύχτα

Στην μακρά των πενήντα ετών νύχτα
αυτές είναι οι λέξεις που σέρνονται έξω από τον τοίχο.
Υποφέρω. Τέρας. Να καείς στην κόλαση.
Όταν ξημερώνει
Λεω
Αμήν.


**

Η κ. Ίκαρος


Δεν είμαι η πρώτη ούτε η τελευταία
που κάθεται  σ' έναν λοφίσκο
και παρακολουθεί τον άνδρα που παντρεύτηκε
να αποδεικνύει στον κόσμο
πως είναι ένας τέλειος, απόλυτος, αναμφισβήτητος
πρώτου βαθμού βλάκας.

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΒΑΣΙΛΗΣ ΖΗΛΑΚΟΣ /// ΤΟ ΚΕΛΑΗΔΙΣΤΟ ΠΟΥΚΑΜΙΣΟ

                                                                                 

Το κελαηδιστό πουκάμισο, ποίηση, Βασίλης Ζηλάκος, εκδόσεις Κουκούτσι 2015

Η ΛΕΞΗ



Ψηλά το σελάγισμά της:
μοιράζει συλλαβές,λέξεις και άλλες λέξεις.

Πιο κάτω τριγυρνάμε εμείς.
Ελάχιστοι ανάμεσά μας τη βλέπουν.

Ζουν καλά.Προχωράνε παραπέρα.
'ΑΡΝΗΣΗ

Ν' αρχίσω ,λοιπόν!Αλλά όχι,
δεν θα σας μιλήσω,δεν θα σας πω τίποτε
για τον άνθρωπο που πνίγηκε από το κόκκινο αυγό του Πάσχα.
Τί δηλαδή θα θέλατε να μάθετε;
'Oτι πέθανε γιατί τού επιτέθηκε το Όλον;
'Οτι πνίγηκε από το κόκκινο αυγό του Πάσχα;

Tα δευτερόλεπτα του πνιγμού μοιάζουν αιώνια.
Το πρόσωπο χλωμιάζει προτού κιτρινίσει ξαφνικά.
Άν όμως δεν έχεις υπάρξει επαρκώς νεκρός και θέλεις
να γράψεις για το θάνατο,προτιμότερη ειν'η σιωπή.

Όχι,δε θα σας μιλήσω ,δε θα σας πω τίποτε
με τον τρόπο που εσείς θέλετε ν 'ακούτε και ν' αδιαφορείτε.


Ώρα ανησυχίας

Όπως οι παλιοί χορευτές του Αιγαίου
το πόδι τους χτυπούσαν και έσκαβαν την πέτρα
μες στη στενάχωρη πατρίδα,
έτσι και τώρα, μαζί ας σκάψουμε το νεύρο της δειλίας,
ώσπου να πούμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη -
Χορεύοντας!
Αλλά όπως εκείνοι, σε μια πρώτη πέτρα
πάντοτε να γυρνάμε
μισητή ή αγαπημένη, αν αγαπάμε την αλήθεια,
γιατί είναι επικίνδυνα στη θάλασσα τα ταξίδια
και σαν πρόσωπο χαμένο μοιάζει όποιος μονάχα αυτήν κοιτάζει.
Τα μάτια μας, όμως, γιατί είναι απόψε τόσο μεγάλα;

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// HΛΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΣ /// ΤΑ ΛΙΛΙΠΟΥΤΕΙΑ

                                                                      

ΤΙ ΑΛΛΟ ΝΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ

Τί άλλο να σημαίνει μόνος
Πέρα από το να έχεις
Όλον τον κόσμο
Μέσα στη σκέψη σου;

Eνώ η έσχατη ερημιά
Σε κυκλώνει αδυσώπητα;


***


ΜΟΝΟΒΟΛΟ

Νεκροί,είπε.Οι πιο εχέμυθοι


***

ΓΥΑΛΙ

Από γυαλί είμαι
Όχι από χώμα και νερό
Από γυαλί και κρύσταλλο θαμπό

Για να με σπάζεις

***

 ΜΟΝΟ ΟΙ ΤΡΕΛΟΙ

Μόνο οι τρελοί
Συγχωρούνται
'Οταν λένε ''εγώ''
Και φωνάζουν

***

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ

Δεν είναι γλάροι
Και μικρές αστραπές

Είναι θαμπές αναλαμπές
Της μνήμης

***

 'ΕΚΠΛΗΞΗ

Κοίτα να δεις

Από ολόκληρο ροδώνα
'Ενα ''μη με λησμόνει'' μόνο
Σκαρφάλωσε στο ποίημά μου

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΟΛΟΒΕΛΩΝΗ /// ΜΕΛΑΝΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΙΣΚΟ

ΜΕΛΑΝΙ 2015

ΠΑΡΑΔΟΧΗ

ύπαρξη αδικαίωτη
στέκεις
τομή αγεωγράφητη
δίχως πυξίδα
δεν είναι η ποίηση που επιτάσσει τη φυγή
μήτε η ζωή που κρύβεις μες  στις λέξεις
είναι που θέλεις να' σαι ποιητής
σε κόσμο ανυπεράσπιστο
που όλο το μελάνι το χρωστάει
του θανάτου

ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ

ξαπλώνει στο κρεβάτι του

αγγίζει τα οστεώδη χέρια του

το κορμί του ζεστό

το στόμα του άγραφη σελίδα

δεν τον φιλά

ανασαίνει δυο στιγμές σιωπής και φεύγει

μέσα της χιονίζει λέξεις

'ΑΝΥΔΡΟ ΤΟΠΙΟ


κάτι μέρες όπως αυτή
που η σήψη απλώνεται στην πόλη
ο αέρας μυρίζει φορμόλη
οι γάτες μαδάνε
στα πλακάκια της κουζίνας
εσύ χαμογελάς από τη λήθη
κι ο θάνατος με βγάζει στο σφυρί
για μιαν αυταπάτη βεβιασμένης ζήσης    

το μυαλό μου εκρήγνυται σε κόκκους χρώματος
από την παλέτα σου στο υπόγειο
την ξεχασμένη

κάτι μέρες τέτοιες
θέλω να κλείσω τον κόσμο όλο σε μία λέξη
να μουτζουρώσω βάναυσα το αδηφάγο λευκό

μα δεν έχω στάλα μελάνι
στον ουρανίσκο
    

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΑΝΝΑ ΓΡΙΒΑ /// ΈΤΣΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΟΥΛΙΑ

'Αννα Γρίβα,Ετσι είναι τα πουλιά,Γαβριηλίδης 2015

                                     

μνήμη

 τρελό πουλί

ερωτεύεσαι 

όλους τους απόντες

                       

 ***


ΠΟΝΗΡΗ ΑΛΕΠΟΥ


'Αφησα τα μωρά μου στους θάμνους
και ξενιτεύτηκα στα πλατάνια
από δω περνούν συχνά
σκιουράκια και κότσυφες
αν δεν έρθουν και σήμερα
θα δώσω στα μωρά να φάνε την ουρά μου

ύστερα θα στρογγυλέψω τη μουσούδα μου
και θα κινήσω για την πόλη
το σκύλο παριστάνοντας

αν βρείτε τα δόντια μου σκορπίστε τα
του δάσους φυλαχτά.


***


ΚΑΛΕΣΜΑ


Θαλασσοπούλια μέλισσες
άγρια πουλιά και νυχτερίδες
μυρμήγκια φτερωτά και ασχημόπαπα
κουρνιάστε μες στα ποιήματα

τραβήχτε ψηλά εμάς τους άπτερους
θαμμένοι είμαστε βαθιά
στα θεμέλια της ψυχής μας
έτσι στεριώσαμε το σώμα μας. 


 ***


ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΔΙΨΑΕΙ

Η ψυχή έχει ένα έρεβος
μεγάλο σαν ελέφαντα
εκατό χρόνια να το ποτίζεις
πάλι διψάει

εγώ-σου λέει-μεγάλωσα
τα τέκνα μου με ιδρώτα
σαν φίδια τα μεγάλωσα
στα κακοτράχαλα της γλώσσας
και στους γκρεμούς φιλιών
εγώ με αίμα έπλενα
όλα τα βρώμικα της μέρας
κι έγινε η πλάτη μου νεώριο
των διαλυμένων καραβιών σας
εγώ τρυγώ τη σταφυλή
ρίχνοντας δάκρυα στο κύμα
και τραγουδώ τους μεθυσμένους
μελλοθάνατους ναύτες

η ψυχή έχει ένα έρεβος
μεγάλο σαν ελέφαντα
εκατό χρόνια να το ποτίζεις
πάλι διψάει.

 ***

η  φωνή μας

φρούτο πικρό

άπ' τη σιωπή καρπίζει

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΚΩΣΤΑΣ ΑΞΕΛΟΣ /// Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

*αναδημοσίευση από το fractalart.gr

 

«Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας», Κώστας Αξελός , μετάφραση: Κατερίνα Δασκαλάκη, εκδ. Νεφέλη, 2010. 65 σελ

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη ///

       Μπορεί ένα κείμενο που γράφτηκε τη δεκαετία του ‘50 να είναι τόσο διεισδυτικό και εύστοχο ώστε να συνδιαλέγεται με τα σύγχρονα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα και να αποδεικνύεται εξαιρετικά επίκαιρο; Φυσικά και μπορεί. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο ότι μιλάμε για ένα κείμενο που έγραψε ο φιλόσοφος Κώστας Αξελός.
Τίτλος : «H μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας». Δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 1954 στο γαλλικό περιοδικό Espirit -οταν ο συγγραφέας του είχε μόλις συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του- και πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά μόλις το 1978.Η δημοσιογράφος και συγγραφέας Κατερίνα Δασκαλάκη, που ήταν και σύζυγος του Αξελού επιμελήθηκε τη νέα μετάφραση του βιβλίου που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Νεφέλη» το 2010. Διερευνά την υφή, τα όρια την ποιότητα της σύγχρονης Ελλάδας, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τις σχέσεις και τις συνδέσεις με το παρελθόν της το ίδιο. Παράλληλα, στοχάζεται αναφορικά με τις σχέσεις της χώρας μας με τον Δυτικό κόσμο και εξετάζει αν θα ήταν ορθό και λειτουργικό να της αποδοθεί το στοιχείο της νεωτερικότητας καθώς και τί θα σήμαινε κάτι τέτοιο. Mήπως ότι η νεωτερική Ελλάδα είναι νεωτερική μοιάζει ταυτολογία; Mήπως ο λόγος ύπαρξης της σύγχρονης Ελλάδας συγχέεται με το λόγο ύπαρξης του δυτικού κόσμου; Ο φιλόσοφος μιλάει για λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης μιας ένδοξης αρχαιότητας που κουβαλά ως κληρονομιά του ο Νεοέλληνας, ο οποίος όμως δεν ξέρει να δημιουργεί, να «φτιάχνει», δεν παράγει έργο.
Υποστηρίζει ότι ο όρος «ελληνοκεντρισμός» αποτελεί μια μεγάλη αυταπάτη της νεοελληνικής αυτοσυνείδησης και εξηγεί γιατί θεωρεί ότι συμβαίνει αυτό. Και επιχειρεί ταυτόχρονα μια ερμηνεία της λεγόμενης «μεγάλης ιδέας» που στιγματίζει την ελληνική ιστορία, καταλήγoντας να πει: «H “μεγάλη ιδέα” δεν οδήγησε στη “μεγάλη Ελλάδα”, επειδή δεν ήταν ούτε μεγάλη ούτε ιδέα. Ο Νεοέλληνας φτάνει σε ένα ορισμένο επίπεδο, έχει όρια. Η σύγχρονη Ελλάδα αν και διαθέτει μια αληθινή και ωραία ποίηση “δεν απέκτησε σκέψη” και ακόμη περισσότερο “λείπει μια πολύ αρθρωμένη γλώσσα”. Και αναρωτιέται αν μπορεί η Ελλάδα να πεθάνει με την έννοια ότι αυτή εκφυλίζεται και εξαντλούνται οι ζωτικές της δυνατότητες. Αν λοιπόν ήταν σήμερα εν ζωή και παρακολουθούσε τις πολιτικές εξελίξεις και βίωνε και ο ίδιος στο πετσί του την Κρίση και τα επακόλουθά της στις ζωές των Ελλήνων, καθώς και τα μνημόνια που έρχονται απανωτά, το ένα μετά το άλλο, και μας κλέβουν το οξυγόνο ,θα έκανε πολλές επισημάνσεις ,ενδεχομένως αντιφατικές μεταξύ τους, αλλά που όλες κρύβουν μέσα τους σπέρματα αλήθειας. Και το συμπεραίνουμε αυτό με βάση την κατάθεση που κάνει στο βιβλίο για το οποίο μιλούμε.
Οι νεοέλληνες δεν είναι άμοιροι ευθυνών. Αποδεικνύονται λίγοι και απερίσκεπτοι πολλάκις, κάτι που τους καθιστά εξαιρετικά ευάλωτους σε εξωτερικές επιρροές. O κόσμος πάντα θα κατακλύζεται από “μεγάλες δυνάμεις”, ή τουλάχιστον μεγαλύτερες από εμάς. Το θέμα είναι πώς μπορούμε να ισορροπήσουμε μέσα σε αυτόν, χωρίς να αφανιστούμε από ό,τι μας υπερβαίνει. Πρέπει να παραμείνουμε πιστοί στον εαυτό μας για να μην καταλήξουμε εντελώς χωρίς ουσία, προτείνει ο Αξελός και αυτοί η πρόταση αφορά και τους έλληνες πολίτες, αλλά και τους έλληνες πολιτικούς του σήμερα. Δεν είναι το θέμα η Ελλάδα να αποφύγει τον κόσμο. To θέμα είναι να εντείνει αποτελεσματικά τις δυνάμεις της έτσι όπως τεντώνεται το τόξο για να ρίξει το βέλος. Αν ήταν ακόμα εν ζωή θα μπορούσε με παρρησία να απευθύνει σε όλους την ερώτηση: “H σύγχρονη Ελλάδα πάλλεται άραγε με αρκετή ένταση, ώστε μα μπορεί να συγκριθεί με τόξο “απ” το οποίο φεύγει ένα βέλος;” Και κάπου αλλού: “Mε το να αρνείται κανείς στην Ελλάδα το δικαίωμα στη ζωή(δικαίωμα εξάλλου το οποίο κτάται), μπορεί επίσης και να θέλει να την τοποθετήσει σε πολύ υποδεέστερη θέση, κάπου στα Βαλκάνια, όπου λίγο-λίγο θα εξαφανιστεί ανάμεσα στους Σλάβους. “O προφητικός με αυτό το βιβλίο Αξελός ωθεί σε σκέψεις και δια των ερωτήσεων υποβάλλει απαντήσεις. Έχουμε ανάγκη την διαύγεια, την ακεραιότητα και το ήθος των φιλοσόφων, επειδή αυτός είναι ένας ασφαλής τρόπος να ανοίξει το βλέμμα μας και η καρδιά μας, βασική προϋπόθεση ώστε να προχωρήσουμε μπροστά κερδίζοντας το μέλλον. Kερδίζοντας το μέλλον κοιτάζοντας στα μάτια και χωρίς φόβο το απαιτητικό παρόν. Ο Αξελός γράφει πολλά χρόνια πριν κάτι που έχει την αλήθεια του μέσα στο σήμερα:

«[...] H σύγχρονη Ελλάδα έχει μια ορισμένη προτίμηση για ό,τι δεν είναι μεγαλειώδες. [...] Κρύβεται φοβισμένη πίσω από τα βράχια των ακτών της: φοβάται τα μάκρη και τα ύψη». Και παρακάτω : [...] «Oι σύγχρονοι Έλληνες μοιάζουν ανίκανοι να κατευθύνουν το δικό τους πεπερασμένο προς το άπειρο».

Απαιτείται πάντα εθνική συνείδηση, καλή εκπαίδευση των νέων, σύνθεση των αντιφάσεων και των αντιθέσεων που κατακλύζουν την ελληνική πραγματικότητα.


                                                   

Κώστας Αξελός

Το κείμενο είναι διαχρονικό επειδή το «ελληνικό ζήτημα» είναι διαχρονικό. Οι έλλειψη ουσιαστικής παιδείας και ηθικής, οι αλλεπάλληλες κακές επιλογές πολιτικών αρχηγών-που στην ουσία πάντοτε ήταν σάρκα από την σάρκα μας-καθώς και η ειρωνική και υποτιμητική στάση των »ευρωπαίων συντρόφων» μας οδηγούν σε συνεχή αδιέξοδα τέτοια που καθίσταται πλέον μετέωρο και το ίδιο μας το πεπρωμένο. Όλοι αυτοί είναι παράμετροι που αναφέρει ο Αξελός προκειμένου να δώσει ανάγλυφα την πολυπλοκότητα του θέματος. Έχουμε ευθύνη όλοι μας για όσα μας συμβαίνουν. Πάντα είχαμε. Απλά χρειάζεται σθένος και υψηλός βαθμός αυτογνωσίας για να το παραδεχτεί κανείς. «Ο σημερινός αναγνώστης, κυρίως ο Έλληνας αναγνώστης, που θα θελήσει να εντρυφήσει στις σελίδες του και να κατανοήσει το νόημά τους, θα μείνει έκπληκτος από την τραγική επικαιρότητα των παρατηρήσεων και των διαπιστώσεων του στοχαστή.» Αξίζει τον κόπο να κρίνει κανείς και να συγκρίνει. Κλείνω αυτό το κείμενο με δύο λόγια του Αξελού που δίνουν τροφή για σκέψη :

«H φωνή των ποιητών είναι η μόνη που ακόμα αξίζει να ακούγεται.»

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016/// KΩΣΤΑΣ ΤΣΙΑΧΡΗΣ /// Ασημίνα Ξηρογιάννη "Λίγο ακόμα..."

 

Πρώτη δημοσίευση στις ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΑΤΙΕΣ

Γράφει ο Κώστας Τσιαχρής,Φιλόλογος,Κριτικός

Είναι  αληθινά  θλιβερό    να   καταντά   η    ποίηση ένα  ταριχευμένο  πτώμα  που  φυλακίζεται  σε  σκοτεινά  μουσεία  λόγου   ή  να επιδεικνύεται  θριαμβευτικά  ως  τρόπαιο  σε     φιλολογικές  βραδιές  για  τους  εκλεκτούς  του  πνεύματος. Και   η   αμεσότητα  ;  Το  ρίγος   ;  Η  ικανότητά  της  να   μένει  στο   στόμα   και  στις  αισθήσεις ;  Το  ζητούμενο    είναι  να  συνυπάρχουν   στον ποιητικό  λόγο  το  απλό   και  το  κορυφαίο . Και  ο  εσωτερικός  πλούτος  φυσικά  . Ποίηση  χωρίς  συναισθηματικά  αποθέματα  είναι  στην  πραγματικότητα  σκιά  ποίησης .   Όσοι  καλλιεργούν  με  αγάπη    τον ποιητικό  λόγο   το  γνωρίζουν καλά   και  γι’ αυτό αγωνιούν . Και φυσικά  η  αγωνία   αυτή  είναι  τόσο   πανάρχαια  όσο  και  σύγχρονη . Έτσι , μέσα  στο συρφετό  των  επίδοξων  ποιητών –μαζί  σ’ αυτούς  και ο  γράφων -  συναντά  κανείς  μερικούς  αυθεντικούς  υπηρέτες  του   λόγου ,  οι  οποίοι   εγκαταλείπουν   την  αποστεωμένη  έκφραση  και  αφήνουν  την ποίηση  να  φανερώσει  την  συν-κινητική  της  δύναμη ,  αυτή  που  ενεργοποιεί   ταυτόχρονα  , κατά  το  σολωμικό   αισθητικό  ιδεώδες , την  καρδιά  και το  νου  .  Ένα  τέτοιο παράδειγμα  σύγχρονης   ποιήτριας  είναι   η  Ασημίνα   Ξηρογιάννη   , για  την  οποία  έχω  μιλήσει  και  θα  μιλήσω  ξανά  στο μέλλον , γιατί   ανήκει   σε εκείνες   τις  περιπτώσεις   δημιουργών  που  εξελίσσονται   και  δεν επαναπαύονται   στις  κατακτήσεις  τους  . Διαβάζοντας  και  πάλι   τα  ποιήματά  της  ,  το   ενδιαφέρον  μου  τράβηξε    ένα  μικρό  ποίημα   που  εκτείνεται    σε   έναν  μόνο   στίχο!   

    Λίγο ακόμα… και οι γραμμούλες  μας θα συμπέσουν *

Αυτό   το    φαινομενικά   ταπεινό    ποιηματάκι  –στίχος   είναι    κατ’ αρχάς  καμωμένο  με  απλά  υλικά  . Αφήνει   δε  το  περιθώριο  για  μία  προσέγγισή  του  τόσο  αισιόδοξη  όσο και  απαισιόδοξη  . Μία  επιρρηματική   έκφραση  στην    αφετηρία του     δημιουργεί    το  συναισθηματικό  πλαίσιο  μέσα  στο  οποίο   θα  ενταχθεί  ομαλά  η  φράση   που ακολουθεί  μετά  τα αποσιωπητικά . Δεν  ξέρω  κατά  πόσο  η  ποιήτρια  χρησιμοποίησε  ενσυνείδητα   τον  σεφερικό   στίχο  «Λίγο  ακόμα»  στην  αρχή  του  ποιήματος , για να  συνδέσει   την παράδοση  του  παρελθόντος  με  το  δικό  της  ποιητικό   σύμπαν . Αυτό το «Λίγο ακόμα» πάντως  δημιουργεί   το  ίδιο  συναίσθημα  αναμονής   και   μπορεί  να  εκληφθεί  είτε  ως ένας  ψίθυρος  εις  εαυτόν  και  μήνυμα  αισιοδοξίας   είτε  ως  προειδοποίηση   , και   γιατί  όχι  , και  ως  απειλή . Τα  αποσιωπητικά   επιτείνουν  την  αγωνία . Μαρτυρούν   τη διάθεση  της  ποιητικής  φωνής  να   παραμείνει  απρόβλεπτη . Ώσπου   ξεδιαλύνεται  (;)  το  μυστήριο  με  μία φράση  που  ηχεί  περισσότερο  ως   επιβεβαίωση  και λιγότερο  ως πρόβλεψη .  Οι  γραμμούλες   - χεριών  ίσως  , άρα  γραμμές  ζωής  ή γραμμές  της  μοίρας  - είναι  έτοιμες  να συμπέσουν. Δυο  γραμμές  απομονωμένες  , δυο  πεπερασμένα  σύνολα σημείων , το  καθένα   εντεταλμένο   στην  ικανοποίηση  της  δικής  του  πορείας  , είναι  πια  έτοιμα  να σπάσουν το  πεπερασμένο , να  εκταθούν  προς  το  άπειρο  , το  άπειρο  του  έρωτα . Και  ύστερα  ; Η  ολοκλήρωση  ή  η συντριβή ; Ευτύχημα  ή  ατύχημα  ; 

*Από τις Πληγές [ Γαβριηλίδης 2011 ]


                                                   

notationes XEIMΩΝΑΣ 2015-2016 /// ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ /// ΝΙΚΟΣ ΛΑΖΑΡΗΣ /// Η ΑΙΧΜΗ ΤΟΥ ΔΟΡΑΤΟΣ [Futura 2014]

                                                            

Εκδότης	FUTURA
Χρονολογία Έκδοσης	Φεβρουάριος 2014

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ 



Κύριε Λάζαρη, σας καλωσορίζω στο Λογοτεχνικό Αρχείο. Η συνομιλία μας αυτή, γίνεται με αφορμή το βιβλίο σας Η Αιχμή τού δόρατος που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις FUTURA. Πώς δημιουργήθηκε αυτό το βιβλίο; 

 Η Αιχμή τού δόρατος περιλαμβάνει κριτικά κείμενα για την ελληνική ποίηση που δημοσιεύτηκαν στο χρονικό διάστημα σχεδόν ενός τετάρτου τού αιώνα (από το 1987 μέχρι το 2011), στα λογοτεχνικά περιοδικά Νέα Εστία, Πλανόδιον και Γράμματα και Τέχνες. Επειδή ορισμένα από αυτά τα κείμενα προκάλεσαν την εποχή που δημοσιεύτηκαν έντονες αντιδράσεις, συζητήσεις και σχόλια, αλλά και επειδή ήθελα να δοκιμάσω την αντοχή των κειμένων μου στον χρόνο, αποφάσισα να τα συγκεντρώσω σε ένα τόμο και να τα εκδώσω. Μάλιστα για να διευκολύνω τον αναγνώστη, κατέταξα τα κείμενα όχι με βάση τον χρόνο δημοσίευσής τους, αλλά με βάση τη γραμματολογική θέση των κρινόμενων ποιητών: πρώτα δηλαδή παρουσιάζονται οι ποιητές τής πρώτης και τής δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς, έπειτα οι ποιητές που πρωτοεμφανίστηκαν στα Γράμματα τις δεκαετίες τού ’70 και τού ’80 και τέλος οι νεότεροι και οι πολλοί νεότεροι ποιητές. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται, νομίζω, η δυνατότητα σε όποιον πάρει το βιβλίο στα χέρια του να σχηματίσει μιαν ικανοποιητική εικόνα τής ποίησης που γράφτηκε στον τόπο μας από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. 

Ποιος είναι ο ρόλος τού κριτικού; 

Σε μια χώρα όπως η δική μας, στην οποία η κριτική εξοβελίζεται βίαια στο περιθώριο τής πνευματικής ζωής, υπονομεύεται παντοιοτρόπως και αντικαθίσταται, κατά κανόνα, με δελτία τύπου των εκδοτών, φληναφήματα, αλληλολιβανίσματα και πράξεις ανέντιμης συναλλαγής, ο ρόλος τού κριτικού είναι σύνθετος και εξόχως σημαντικός. Ο κριτικός είναι, κατά τη γνώμη μου, εκείνος που θα διαχωρίσει την ήρα από το στάρι. Εκείνος, δηλαδή, ο οποίος μέσα στον μεταμοντέρνο χυλό που μας κατακλύζει, θα μας υποδείξει ποια λογοτεχνικά έργα αξίζει να διαβάσουμε και για ποιους συγκεκριμένους λόγους. Είναι, επίσης, εκείνος που με τη γνώση, την εμπειρία, το γούστο και το αισθητήριό του θα μας δείξει τη διαφορά ανάμεσα στο γνήσιο και το κίβδηλο, στο υψηλό και το χαμηλό, στην ποιότητα και την ευτέλεια στην τέχνη. Από τον άξιο τού ονόματός του κριτικό περιμένουμε ακόμη: Να αναδείξει νέες φωνές στην ποίηση, στην πεζογραφία, στη μελέτη, στο δοκίμιο. Να φέρει στο φως τις κρυμμένες πτυχές ενός λογοτεχνικού έργου τις οποίες ο απλός αναγνώστης δεν μπορεί να διακρίνει. «Να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά» στηλιτεύοντας (με αδιάσειστα επιχειρήματα) τα
κακώς  κείμενα τής λογοτεχνίας, αλλά και να επανορθώσει εξόφθαλμες αδικίες. Να προσπαθήσει με τις απόψεις του να βελτιώσει την πνευματική 
καλλιέργεια του αναγνωστικού κοινού. Να συμβάλλει με τις θέσεις του στη διαμόρφωση (ή στην τροποποίηση) τού λογοτεχνικού κανόνα. Εν κατακλείδι: Ο ρόλος τού κριτικού είναι να ξεδιαλύνει τη λογοτεχνική σύγχυση και να βάλει μια τάξη στο χάος που επικρατεί γύρω μας. 

 Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να συγκεντρώνει ο κριτικός;
 
 Αν όπως έχει γράψει κάπου ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, ο κριτικός είναι ένας στρατηγός στη μάχη τής λογοτεχνίας, τότε είναι φυσικό να κατέρχεται πάνοπλος σε αυτό το ιδιότυπο πεδίο μάχης. Τα «όπλα» του (ή αν θέλετε τα βασικά εφόδιά του ) είναι αρκετά. Είναι, πρώτα απ’όλα, η βαθιά και ουσιαστική πνευματική του καλλιέργεια που δεν περιορίζεται μόνο στη λογοτεχνία, αλλά εκτείνεται σε όλους τους τομείς τής ανθρώπινης γνώσης. Είναι, επίσης, το οξύ κριτικό του αισθητήριο (δίχως το οποίο οι γνώσεις του είναι άχρηστες), η αναλυτική του σκέψη και η δύναμή του να πηγαίνει ενάντια στο ρεύμα, να αντιστέκεται στις κατεστημένες αντιλήψεις, στον στείρο ακαδημαϊσμό και στις εκάστοτε λογοτεχνικές μόδες. Είναι ακόμη: το θάρρος του να διατυπώνει μη δημοφιλείς αλήθειες, η τόλμη του να βάλλει με ευθείες βολές εναντίον ποιητών, πεζογράφων ή δοκιμιογράφων που έχουν καταλάβει περίοπτες θέσεις στο πάνθεον τής λογοτεχνίας χωρίς να το αξίζουν, το αίσθημα δικαιοσύνης που τον διέπει, η γενναιοδωρία του απέναντι στους νέους, η φιλαλήθεια, αλλά και η ευκρίνεια των απόψεών του. Όμως η μεγαλύτερη αρετή που πρέπει να διαθέτει ο άξιος τού ονόματός του κριτικός είναι η εντιμότητα ή αν θέλετε το ήθος του. Χάρη στην εντιμότητα (και βέβαια χάρη στην κριτική του οξύνοια), ο κριτικός-στρατηγός εξέρχεται νικητής από το πεδίο τής λογοτεχνικής μάχης, αποκτά κύρος και κερδίζει τη γενική αναγνώριση. 

Ποια είναι τα κριτήρια για την καλή ποίηση; 

 Δεν υπάρχει (ευτυχώς) μια συνταγή η οποία να μας υποδεικνύει με ποιο τρόπο γράφονται τα καλά ποιήματα. Αν υπήρχε, τότε με το πάτημα ενός κουμπιού θα μπορούσαμε να έχουμε ποιητικά αριστουργήματα. Ωστόσο, η κριτική χρησιμοποιεί συγκεκριμένα αισθητικά (κατά κύριο λόγο) κριτήρια, με τα οποία κρίνει τα ποιητικά έργα (αλλιώς δεν θα ήταν κριτική). Τα κριτήρια αυτά είναι, μεταξύ άλλων, η αυθεντικότητα, η εκφραστική οικονομία, η πρωτοτυπία, η ενάργεια, η καθαρότητα τού βλέμματος, η εκφραστική διαύγεια, η πνευματικότητα, ο ρυθμός, ο τρόπος με τον οποίο ο ποιητής χειρίζεται τη γλώσσα, ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζει τα θέματά του και οικοδομεί τον ετερόκοσμό του. Χρειάζεται όμως στο σημείο αυτό να διευκρινίσω ότι τα παραπάνω κριτήρια δεν είναι οριστικά. Αλλάζουν και διαμορφώνονται ανάλογα με την εποχή. Το μόνο που παραμένει οριστικό είναι η ποίηση.

Παρατηρούμε συχνά το εξής φαινόμενο: ένας ποιητής τον οποίο οι κριτικοί θεωρούν σπουδαίο, να μη βρίσκει την ανάλογη ανταπόκριση στο αναγνωστικό κοινό. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; 

 Μερικές φορές οι πραγματικά σπουδαίοι ποιητές (αυτοί δηλαδή που ανοίγουν νέους δρόμους στη λογοτεχνία),βρίσκονται πολλά χρόνια μπροστά από την εποχή τους, με αποτέλεσμα η κριτική, οι ομότεχνοί τους και βέβαια το αναγνωστικό κοινό να μη μπορούν να τους παρακολουθήσουν. Για παράδειγμα, πόσοι μπόρεσαν να καταλάβουν την αξία τού Κάλβου, τού Καβάφη ή των διόσκουρων τού ελληνικού υπερρεαλισμού Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου στην εποχή τους; Ακόμη κι ένας ποιητής, όχι ιδιαίτερα δύσκολος, όπως ο Σαχτούρης λοιδωρήθηκε από ορισμένους κύκλους (ανάμεσά τους και ο Ελύτης!)όταν δημοσίευσε τις πρώτες του ποιητικές συλλογές, με την κατηγορία ότι τα ποιήματά του είναι γκραν γκινιόλ! Ενώ είναι γνωστό ότι το έργο του Παπατσώνη (ενός πρωτοποριακού για την εποχή του ποιητή), δεν έχει βρει μέχρι σήμερα τη θέση που τού αξίζει στα Γράμματά μας. Από την άλλη πλευρά, ενίοτε κάποιοι κριτικοί υπερεκτιμούν ορισμένους ποιητές παρουσιάζοντάς τους ως μεγάλους, σπουδαίους, κορυφαίους κ.λπ. με συνέπεια οι υποψιασμένοι αναγνώστες(αυτοί, δηλαδή, που δεν είναι μέλη μιας αγέλης) να αντιδρούν και να μην αποδέχονται την ορατή δια γυμνού οφθαλμού κριτική αστοχία. Ωστόσο, έρχεται πάντα η στιγμή κατά την οποία ο Χρόνος (που είναι ο μέγας κριτής), αλλά και ορισμένοι οξυδερκείς κριτικοί που βρίσκονται συνεχώς σε εγρήγορση («στην αγορά υπάρχουν νομοθέτες που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης»),βάζουν τα πράγματα στη θέση τους. 

 Είναι η ποίηση μια κατασκευή;

 Η ποίηση (όπως άλλωστε και κάθε μορφή τέχνης) είναι το αποτέλεσμα μιας εξαιρετικά σύνθετης δημιουργικής διαδικασίας. Σε αυτή τη διαδικασία, ασφαλώς η έμπνευση παίζει έναν πολύ ουσιαστικό ρόλο (αφού είναι η κινητήρια δύναμη τής τέχνης), αλλά από μόνη της δεν αρκεί. Όπως προσφυώς έχουν πει: «Η ιδιοφυΐα είναι είκοσι τοις εκατό έμπνευση και ογδόντα τοις εκατό ιδρώτας». Τούτο σημαίνει ότι ο ποιητής αφού πρώτα συλλάβει την ποιητική ιδέα, πρέπει μετά να την επεξεργαστεί επίμονα και εξαντλητικά, προκειμένου να οδηγηθεί σε ένα άρτιο αισθητικά αποτέλεσμα. Το κατορθωμένο ποιητικό έργο (το έργο δηλαδή που προκαλεί τον θαυμασμό τού απαιτητικού αναγνώστη και τής κριτικής) συνδυάζει με έναν ιδανικό τρόπο την έμπνευση με την τεχνική επεξεργασία. Κατ’ αυτήν την έννοια, δεν θα έλεγα ότι η ποίηση είναι μια κατασκευή, γιατί η λέξη κατασκευή(που υποδηλώνει ένα έντονο εγκεφαλικό στοιχείο) έχει ένα αρνητικό πρόσημο. 
Κατά τη  γνώμη μου η ποίηση είναι ένας επιτυχημένος συνδυασμός τέχνης και τεχνικής. 


 Αισθάνεστε περισσότερο ποιητής ή κριτικός; 

 Είμαι ένας ποιητής που ασχολείται συγχρόνως με την κριτική, και όχι ένας κριτικός που γράφει και ποιήματα. Η διαφορά είναι ουσιώδης για όποιον μπορεί να την καταλάβει… Άλλωστε, τα πρώτα μου ποιήματα τα δημοσίευσα το 1974, ενώ το πρώτο κριτικό μου κείμενο το 1987. Πέρα από αυτό το γεγονός, (που νομίζω λέει πολλά, αν όχι όλα), στον πρόλογο τής Αιχμής τού δόρατος, αναφέρω ρητά πως αν δεν έγραφα ποιήματα, δεν θα με ενδιέφερε να ασχοληθώ συστηματικά με την κριτική. Η κριτική δεν είναι για μένα ένα πάρεργο (όπως ήταν, δείγματος χάριν, για τον Αναγνωστάκη) ή ένα φτωχό υποκατάστατο τής ποιητικής πράξης, αλλά μια φυσική προέκτασή της. Ή για να το πω διαφορετικά: είναι η άλλη όψη τού ιδίου νομίσματος. Γράφοντας ποιήματα και ασκώντας ταυτόχρονα το λειτούργημα τής κριτικής, επιδιώκω να κατανοήσω καλύτερα το βαθύτερο νόημα τής καλλιτεχνικής δημιουργίας και να φέρω πιο κοντά στο οπτικό μου πεδίο το αίνιγμα τής ποίησης. Όχι βέβαια (όπως έχω πει και άλλη φορά) για να το επιλύσω, αλλά για να εκφράσω με πιο αποτελεσματικό τρόπο τα ερωτήματα και τις αμφιβολίες μου. 

 Πόσο εύκολο είναι να είστε ακέραιος κριτής τού δικού σας έργου; 

 Δεν είναι καθόλου εύκολο να κρίνει κανείς αμερόληπτα το δικό του έργο. Όταν μάλιστα συμβαίνει να ασχολείται συγχρόνως και με την κριτική, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο δύσκολα. Στην προκειμένη περίπτωση, χρειάζεται επειγόντως ένα τρίτο μάτι. Αυτό το τρίτο (αντικειμενικό) μάτι το είχε σίγουρα ο Καβάφης (που ήταν χωρίς αμφιβολία, ο καλύτερος κριτικός τού δικού του έργου), αλλά δεν το είχε ο Παλαμάς ή ο Ρίτσος (για να σταθώ μόνο στο παράδειγμα δύο πληθωρικών ποιητών που άφησαν πίσω τους ένα ογκώδες, αλλά άνισο έργο). Ακόμη όμως και ένας από τους κορυφαίους ποιητές τού εικοστού αιώνα, ο Τ.Σ. Έλιοτ, (που ήταν συγχρόνως και ένας ιδιοφυής κριτικός), όταν έδωσε τα χειρόγραφα τής Έρημης χώρας στον φίλο του Έζρα Πάουντ, ο τελευταίος τού τα επέστρεψε έχοντας διαγράψει τα μισά ποιήματα! Από την άλλη πλευρά, έχω την εντύπωση, ότι η υπερβολική αυστηρότητα απέναντι στο ίδιο μας το έργο δεν ωφελεί. Αντιθέτως, μπορεί και να μας βλάψει, αφού μας οδηγεί στη στειρότητα και τελικά στη σιωπή.(Η περίπτωση τού Κάφκα που είχε δώσει εντολή στον φίλο του Μαξ Μπροντ να κάψει τα χειρόγραφα τού έργου του, μετά τον θάνατό του, είναι αρκετά χαρακτηριστική). Η αναζήτηση μιας μέσης οδού είναι, και εδώ, η καλύτερη λύση. Εξάλλου, όπως έχει πει ο Μπόρχες σε ένα σύντομο κείμενό του (αναπαράγοντας μια σκέψη τού Καρλάιλ) «αυτό που δημιουργείται δεν μπορεί να έχει μεγάλη αξία: είναι ένα έργο ανθρώπινο με όλες τις ατέλειες τού ανθρώπου. Αλλά το γεγονός τής ολοκλήρωσης είναι αυτό που το κάνει σημαντικό». 

Μέσα στο βιβλίο σας γράφετε για ποιητές που  έχουν  διαφορετικές αφετηρίες, ύφος και ποιητική. Αυτό το γεγονός δεν δυσκόλεψε την κριτική σας προσέγγιση; 

  Αυτό το διακριτικό γνώρισμα τής κριτικής μου εργασίας που εσείς επισημαίνετε στην ερώτησή σας, ένας κριτικός το χαρακτήρισε ως ένα δείγμα αντιδογματισμού εκ μέρους μου. Αφού πρώτα ευχαριστήσω τον εν λόγω κριτικό για τον έπαινό του, πρέπει να σας πω, ότι πράγματι πιστεύω πως το μόνο δόγμα στην τέχνη τής ποιήσεως, είναι ότι δεν υπάρχει κανένα δόγμα! Κατ’αυτήν την έννοια, με ενδιαφέρει ιδιαίτερα (παρ’όλο που είναι δύσκολο) να προσεγγίζω μέσα από τα κριτικά μου κείμενα ποιητές οι οποίοι διαφέρουν ριζικά μεταξύ τους, ως προς την ιδιοσυγκρασία, το ύφος, την τεχνοτροπία, την ποιητική εν γένει. Με αυτόν τον τρόπο, αισθάνομαι ότι συλλέγω ουσιαστικές αναγνωστικές εμπειρίες, οι οποίες αφ’ενός με βοηθούν να ξεκλειδώνω με μεγαλύτερη ευχέρεια τα υπό κρίσιν ποιητικά κείμενα, και αφ’ετέρου να κατανοώ καλύτερα το μυστήριο τής καλλιτεχνικής δημιουργίας. 

 Νιώσατε καμιά φορά ότι αξιολογήσατε λάθος ένα ποιητικό βιβλίο; Ή έστω ότι υπήρξατε υπερβολικός και άδικος με έναν ποιητή ή μια ποιήτρια; 

 Με τα κριτικά κείμενα που δημοσιεύω δεν διεκδικώ κανένα θέσφατο ή το Παπικό αλάθητο. Απλώς εκφράζω την άποψή μου για ορισμένα ποιητικά βιβλία που προσελκύουν κατά καιρούς την προσοχή και το ενδιαφέρον μου και προσπαθώ να την τεκμηριώσω με, όσο γίνεται, πιο πειστικά επιχειρήματα. Αυτό δεν είναι άλλωστε η κριτική; Όσον αφορά, τώρα, το ερώτημά σας, αν δηλαδή ήμουν υπερβολικός ή άδικος με κάποιον ποιητή ή ποιήτρια, απαντώ: δεν γράφω ποτέ τις κριτικές μου εν θερμώ. Διαβάζω πολύ προσεκτικά τα υπό κρίσιν βιβλία, δίνω τη δυνατότητα στα κείμενα να «απολογηθούν» και ζυγίζω χίλιες φορές την άποψή μου, με στόχο να μην αδικήσω τον κρινόμενο ποιητή. Ως εκ τούτου, δεν πιστεύω ότι έχω αξιολογήσει λανθασμένα ένα βιβλίο ή ότι έχω αδικήσει ποιητές. Απεναντίας, αν διαβάσετε με τη δέουσα προσοχή τα κείμενά μου θα διαπιστώσετε ότι προσπαθώ πάντα, ακόμη και σε ένα εξόφθαλμα αδύναμο βιβλίο, να ανακαλύψω τις όποιες αρετές του και να τις παρουσιάσω. 

 Στο βιβλίο σας είστε ιδιαίτερα αρνητικός με την ποιητική ανθολογία υπό τον τίτλο Η ελληνική ποίηση τού εικοστού αιώνα που επιμελήθηκε ο πανεπιστημιακός Ευριπίδης Γαραντούδης. Ποιο είναι το στοιχείο που κυρίως σας ενόχλησε σε αυτή την ανθολογία; 

 Την άποψή μου για την ποιητική ανθολογία που επιμελήθηκε ο Ευριπίδης Γαραντούδης, την εξέφρασα αναλυτικά και, ελπίζω, με σαφήνεια, τόσο στην κριτική μου γι αυτήν, όσο και στον διάλογο που αναπτύχθηκε μεταξύ μας (βλ. τώρα σ.343-355 τής Αιχμής τού δόρατος). Δεν θέλω να την επαναλάβω 
εδώ. Θα προσθέσω μόνο τούτο: ο Γαραντούδης ήταν το πλέον ακατάλληλο πρόσωπο για να επιμεληθεί αυτήν την ιδιαίτερα φιλόδοξη ποιητική ανθολογία. 

 Τις προάλλες διάβασα ένα κριτικό κείμενο που έγραψε ο Αλέξης Ζήρας για την Αιχμή τού δόρατος.(Η Αντιρρητική κριτική, Αυγή,27.07.2014). Μεταξύ άλλων γράφει: «Συχνότερα οι βιβλιοκρισίες τού Λάζαρη έχουν ως στόχο τους σφάλματα, ατεχνίες ή αβλεψίες των ποιητών με γνώμονα το περί ορθότητας προσωπικό αναγνωστικό κριτήριό του». Συμφωνείτε με την άποψη αυτή τού Ζήρα; 

 Έχω μια αρχή: δεν κρίνω ποτέ τις απόψεις άλλων κριτικών για την ποιητική ή την κριτική μου εργασία. Όλοι είναι ελεύθεροι να εκφράσουν τη γνώμη τους-δημοκρατία έχουμε. Άλλωστε δεν έχει καμία σημασία αν εγώ συμφωνώ ή διαφωνώ με τη συγκεκριμένη θέση ή άλλες θέσεις ενός κριτικού, όπως είναι ο Αλέξης Ζήρας. Τα κείμενα υπάρχουν, τόσο τα δικά μου όσο και τού Ζήρα. Ο καθένας μπορεί να τα δει, να τα ελέγξει και να τα κρίνει. 

 Τι συμβουλές θα δίνατε σε ένα νέο ποιητή; 

Απάντηση: Εν πρώτοις, θα τον συμβούλευα να σπεύδει βραδέως και να μη βιάζεται να δημοσιεύσει στίχους του. Ο καιρός στην τέχνη (όπως έχει πει ο Ρίλκε) δεν μετράει. Ένας χρόνος δεν υπολογίζεται, δέκα χρόνια δεν είναι τίποτα. Το μεγάλο μυστικό τής τέχνης είναι η υπομονή. Έπειτα, θα τού ζητούσα να συνειδητοποιήσει ότι είναι ένας ιδιαίτερα τυχερός κληρονόμος μιας εξαιρετικά πλούσιας γλώσσας που ομιλείται αδιαλείπτως εδώ και σαράντα αιώνες, αλλά και μιας πολύ μεγάλης ποιητικής παράδοσης που έχει να επιδείξει αξιοθαύμαστα (από αισθητικής απόψεως) επιτεύγματα. Αυτή τη γλώσσα και αυτή την παράδοση οφείλει να τις διδαχθεί με άκρα ταπεινότητα, να τις αφομοιώσει πλήρως και να τις κάνει κτήμα του. Θα τον συμβούλευα επίσης:
-Να είναι ανοιχτός σε νέες ιδέες, νέες ρηξικέλευθες προτάσεις, νέες απόψεις ,νέα ερεθίσματα.
-Να σκέφτεται με την καρδιά και να αισθάνεται με τον νου.
-Να αμφιβάλλει, ενίοτε, για το ταλέντο και τις δυνατότητές του.
-Να ασκεί καθημερινά τη γραφή, τη σκέψη, τη φαντασία και την όρασή του.
-Να μην εμπιστεύεται τα σεμινάρια δημιουργικής γραφής. Κανείς δεν μπορεί να τον μάθει πώς να γράφει ποιήματα. Ο ποιητής γεννιέται. Δεν γίνεται.
-Να θυμάται ότι για να πετύχει κανείς κάτι σημαντικό στην ιδιαίτερα δύσκολη τέχνη τής ποιήσεως, πρέπει να έχει προσωπική, κατασταλαγμένη άποψη και όχι έτοιμες, δανεικές ιδέες. Η προσωπική άποψη όμως χρειάζεται επίμοχθο αγώνα, συνέπεια, επιμονή και πολύ χρόνο για να αποκτηθεί. 

 Έχοντας η ίδια αδυναμία στην Ιστορία και τη θεωρία τής Λογοτεχνίας δεν μπορώ να μη ρωτήσω. Οφείλουν οι ποιητές να τα 
διαβάζουν αυτά, να ενημερώνονται γύρω από αυτά; Σας ερωτώ γιατί από διάφορες συζητήσεις που κάνω δεν θεωρείται αυτονόητο να γίνεται. 

 Στο θέμα αυτό υπάρχει μια παρεξήγηση. Πολλοί ποιητές και πεζογράφοι πιστεύουν ότι αν διαβάσουν βιβλία που σχετίζονται με την ιστορία ή τη θεωρία τής λογοτεχνίας, τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την ψυχανάλυση, τη γλωσσολογία, την ανθρωπολογία, τη σημειωτική κ.ά. θα στομώσει η έμπνευσή τους και δεν θα μπορούν μετά να γράψουν! Νομίζω ότι αυτό είναι μεγάλο λάθος. Η κατάκτηση μιας ευρείας παιδείας, όχι μόνο δεν σκοτώνει την έμπνευση, αλλά αντιθέτως διευρύνει σε μεγάλο βαθμό τους εκφραστικούς ορίζοντες ενός ποιητή ή ενός πεζογράφου. Φυσικά δεν μπορούμε να υποχρεώσουμε κανέναν να διαβάζει εμβριθώς ή να ενημερώνεται γύρω από αυτά τα θέματα. Μπορούμε όμως να τού υπενθυμίσουμε ότι πολλοί σπουδαίοι ποιητές και πεζογράφοι ανά τους αιώνες (Έλληνες και ξένοι), ήταν συγχρόνως σπουδαίοι κριτικοί και δοκιμιογράφοι. 


 Αν έπρεπε να μου πείτε ένα μόνο στίχο που σας αντιπροσωπεύει, ποιος θα ήταν αυτός; 

 Αν ήμουν υποχρεωμένος να διαλέξω ένα στίχο από την ποιητική μου εργασία, αυτός θα ήταν ο εξής: Θα λάμψουμε μια μέρα σαν σπάνια μέταλλα, που περιέχεται στην πρώτη ποιητική μου συλλογή Ο βυθός τής γκαζόζας, η οποία εκδόθηκε το 1975.