http://fractalart.gr/jeremy-hawthorn/
«Ξεκλειδώνοντας το κείμενο» του Τζέρεμυ Χώθορν. Μετάφραση: Μαρία Αθανασοπούλου. Επιμέλεια σειράς: Νάσος Βαγενάς. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 266
Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη
Ξεκλειδώνοντας το κείμενο. Μια εισαγωγή στην έννοια της θεωρίας της λογοτεχνίας.
Γιατί είναι δύσκολο να οριστεί τί είναι «θεωρία της λογοτεχνίας». Πώς ορίζει κανείς τί είναι ποίηση (Ο Σάμιουελ Τζόνσον απαντά πώς είναι πιο εύκολα να πει κανείς «τί δεν είναι ποίηση». Για ποιούς λόγους είναι ανάγκη να μας δείξει κάποιος πώς να διαβάζουμε. Η λογοτεχνική κριτική, της οποίας την ιστορία μπορεί να δει κανείς ως την «ιστορία μιας σειράς από απόπειρες κατανόησης της λογοτεχνίας». Αυτά και πολλά άλλα πραγματεύεται στο βιβλίο. Και δεν μπορεί κανείς να μην λάβει ύπ’ όψιν τον διαχωρισμό που γίνεται ανάμεσα στη «λογοτεχνική θεωρία», την «Κριτική Θεωρία» και τη «Λογοτεχνική Κριτική». Η τελευταία καταπιάνεται «με την εμπειρική κριτική συγκεκριμένων κειμένων», η λογοτεχνική θεωρία ασχολείται με τη γενική γνώση της φύσης της λογοτεχνίας και η «Κριτική θεωρία» με τη μελέτη της ίδιας της λογοτεχνικής κριτικής. Είναι ωστόσο, εξαιρετικά δύσκολο να ορίσει κανείς τον όρο «κριτική» σε ό,τι αφορά τη «λογοτεχνία»-άλλος όρος γύρω από τον οποίο υπάρχει τεράστια συζήτηση. Πάντως συχνά, σχολές ή τύποι κριτικής αναφέρονται σε «προσεγγίσεις» απλά- έτσι, σε πολλά βιβλία συναντάμε αναφορές στη «μαρξιστική προσέγγιση» η την «ψυχολογική προσέγγιση». Ένα άλλο θέμα που διερευνά το βιβλίο είναι αυτό της «ανάγνωσης», όρος κλειδί στη λογοτεχνία. Ο ρόλος του κριτικού, οι κατηγορίες κριτικών(εσωτερικοί/ εξωτερικοί ή διακειμενικοί),η λεγόμενη «πρόθεση» του συγγραφέα, η σχέση μορφής- περιεχομένου, η θεωρία του Σωσσύρ για το γλωσσικό σημείο, η διαφορά γραπτού και προφορικού λόγου, η σημασία της στίξης, κυρίως στην ποίηση, η υφή της μυθοπλασίας, οι θεωρίες της πρόσληψης είναι ακόμα μερικά ζητήματα που φωτίζονται από τον Jeremy Hawthorn κεντρίζοντας τον αναγνώστη, προκαλώντας του παράλληλα νέα ερωτήματα που μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για περαιτέρω επεξεργασία. Στο κεφάλαιο 7,που είναι και το τελευταίο ,ο συγγραφέας αναφέρεται στο φλέγον ζήτημα της αξιολόγησης. Υπάρχουν κριτήρια για την ποίηση και τη λογοτεχνία γενικότερα; Aν ναι, ποιά είναι αυτά; Αλήθεια, τί είναι αυτό που αξιολογούμε, αν αξιολογούμε κάτι; O Ρενέ Ουέλλεκ υποστηρίζει ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε και να αναλύσουμε ένα έργο τέχνης, χωρίς αναφορά σε ένα σύστημα αξιών. Ο Ε.Ντ. Χιρσς παρατηρεί ότι η λογοτεχνική αξία «πρέπει να βρίσκεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ενός έργου και των αναγνωστών του». Οι αξιολογικοί πλουραλιστές θεωρούν ότι το κάθε έργο (ή το κάθε είδος) πρέπει να κριθεί με τους δικούς του ειδικούς όρους. Οι αξιολογικοί μονιστές πιστεύουν ότι καλό θα ήταν να ταξινομηθούν όλα τα λογοτεχνικά έργα σε μια μόνο κλίμακα .Το βάθος, η πιστότητα, το πόσο διασκεδαστικό είναι ένα έργο τέχνης, καθώς και το πόση ευχαρίστηση προκαλεί αποτελούν κάποια από τα κριτήρια αξιολόγησης που είναι κοινώς αποδεκτά. Ένα άλλο είναι το εξής: αυτή που θέλει να λογαριάζεται ως μεγάλη τέχνη ασχολείται με το καθολικό και σε αυτό στοχεύει.
Γενικά πρόκειται για ένα εγχειρίδιο κατατοπιστικό αναφορικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κριτικοί της λογοτεχνίας από πολύ παλιά μέχρι σήμερα. Ο ρόλος, η ουσία και οι προεκτάσεις της κριτικής ,το κείμενο ως κλειδί και εργαλείο, ως, ίσως, η αρχή των πάντων. Ένα εγχειρίδιο απαραίτητο σε φοιτητές φιλολογίας, καθηγητές μέσης εκπαίδευσης, λογοτέχνες, εραστές της λογοτεχνίας και της θεωρίας της, αλλά και υποψιασμένους ή απαιτητικούς αναγνώστες.
«Ξεκλειδώνοντας το κείμενο» του Τζέρεμυ Χώθορν. Μετάφραση: Μαρία Αθανασοπούλου. Επιμέλεια σειράς: Νάσος Βαγενάς. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 266
Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη
Ξεκλειδώνοντας το κείμενο. Μια εισαγωγή στην έννοια της θεωρίας της λογοτεχνίας.
Γιατί είναι δύσκολο να οριστεί τί είναι «θεωρία της λογοτεχνίας». Πώς ορίζει κανείς τί είναι ποίηση (Ο Σάμιουελ Τζόνσον απαντά πώς είναι πιο εύκολα να πει κανείς «τί δεν είναι ποίηση». Για ποιούς λόγους είναι ανάγκη να μας δείξει κάποιος πώς να διαβάζουμε. Η λογοτεχνική κριτική, της οποίας την ιστορία μπορεί να δει κανείς ως την «ιστορία μιας σειράς από απόπειρες κατανόησης της λογοτεχνίας». Αυτά και πολλά άλλα πραγματεύεται στο βιβλίο. Και δεν μπορεί κανείς να μην λάβει ύπ’ όψιν τον διαχωρισμό που γίνεται ανάμεσα στη «λογοτεχνική θεωρία», την «Κριτική Θεωρία» και τη «Λογοτεχνική Κριτική». Η τελευταία καταπιάνεται «με την εμπειρική κριτική συγκεκριμένων κειμένων», η λογοτεχνική θεωρία ασχολείται με τη γενική γνώση της φύσης της λογοτεχνίας και η «Κριτική θεωρία» με τη μελέτη της ίδιας της λογοτεχνικής κριτικής. Είναι ωστόσο, εξαιρετικά δύσκολο να ορίσει κανείς τον όρο «κριτική» σε ό,τι αφορά τη «λογοτεχνία»-άλλος όρος γύρω από τον οποίο υπάρχει τεράστια συζήτηση. Πάντως συχνά, σχολές ή τύποι κριτικής αναφέρονται σε «προσεγγίσεις» απλά- έτσι, σε πολλά βιβλία συναντάμε αναφορές στη «μαρξιστική προσέγγιση» η την «ψυχολογική προσέγγιση». Ένα άλλο θέμα που διερευνά το βιβλίο είναι αυτό της «ανάγνωσης», όρος κλειδί στη λογοτεχνία. Ο ρόλος του κριτικού, οι κατηγορίες κριτικών(εσωτερικοί/ εξωτερικοί ή διακειμενικοί),η λεγόμενη «πρόθεση» του συγγραφέα, η σχέση μορφής- περιεχομένου, η θεωρία του Σωσσύρ για το γλωσσικό σημείο, η διαφορά γραπτού και προφορικού λόγου, η σημασία της στίξης, κυρίως στην ποίηση, η υφή της μυθοπλασίας, οι θεωρίες της πρόσληψης είναι ακόμα μερικά ζητήματα που φωτίζονται από τον Jeremy Hawthorn κεντρίζοντας τον αναγνώστη, προκαλώντας του παράλληλα νέα ερωτήματα που μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για περαιτέρω επεξεργασία. Στο κεφάλαιο 7,που είναι και το τελευταίο ,ο συγγραφέας αναφέρεται στο φλέγον ζήτημα της αξιολόγησης. Υπάρχουν κριτήρια για την ποίηση και τη λογοτεχνία γενικότερα; Aν ναι, ποιά είναι αυτά; Αλήθεια, τί είναι αυτό που αξιολογούμε, αν αξιολογούμε κάτι; O Ρενέ Ουέλλεκ υποστηρίζει ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε και να αναλύσουμε ένα έργο τέχνης, χωρίς αναφορά σε ένα σύστημα αξιών. Ο Ε.Ντ. Χιρσς παρατηρεί ότι η λογοτεχνική αξία «πρέπει να βρίσκεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ενός έργου και των αναγνωστών του». Οι αξιολογικοί πλουραλιστές θεωρούν ότι το κάθε έργο (ή το κάθε είδος) πρέπει να κριθεί με τους δικούς του ειδικούς όρους. Οι αξιολογικοί μονιστές πιστεύουν ότι καλό θα ήταν να ταξινομηθούν όλα τα λογοτεχνικά έργα σε μια μόνο κλίμακα .Το βάθος, η πιστότητα, το πόσο διασκεδαστικό είναι ένα έργο τέχνης, καθώς και το πόση ευχαρίστηση προκαλεί αποτελούν κάποια από τα κριτήρια αξιολόγησης που είναι κοινώς αποδεκτά. Ένα άλλο είναι το εξής: αυτή που θέλει να λογαριάζεται ως μεγάλη τέχνη ασχολείται με το καθολικό και σε αυτό στοχεύει.
Γενικά πρόκειται για ένα εγχειρίδιο κατατοπιστικό αναφορικά με τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κριτικοί της λογοτεχνίας από πολύ παλιά μέχρι σήμερα. Ο ρόλος, η ουσία και οι προεκτάσεις της κριτικής ,το κείμενο ως κλειδί και εργαλείο, ως, ίσως, η αρχή των πάντων. Ένα εγχειρίδιο απαραίτητο σε φοιτητές φιλολογίας, καθηγητές μέσης εκπαίδευσης, λογοτέχνες, εραστές της λογοτεχνίας και της θεωρίας της, αλλά και υποψιασμένους ή απαιτητικούς αναγνώστες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου