πρώτη δημοσίευση : http://fractalart.gr/stichia-piitikis-mesa-stin-efthrafsti-epikratia-ton-lexeon/
«Η εύθραυστη επικράτεια των λέξεων» του Χάρη Βλαβιανού, Εκδ. «Νεφέλη», σελ. 281
Γράφει η ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ
Τέσσερις συλλογές περιλαμβάνονται μέσα στο γαλάζιο βιβλίο που ακούει στο όνομα «Η Εύθραυστη Επικράτεια των λέξεων». Και στις τέσσερις εισπράττω πως υπάρχει η ίδια ασίγαστη και συνάμα «ακατανόμαστη ανάγκη για τάξη, ρυθμό, μορφή’/τρεις λέξεις που εναντιώνονται στο χάος και την ανυπαρξία.»(Αdieu,H Aντοχή των Ποιητών,CZESLAW MILOSZ,σελ 96). Είναι ένας αγώνας να δαμάσει το χάος, μια δίψα για μορφές περισσότερο διαυγείς ,μια αποκήρυξη της άκρατης αισθηματολογίας και άσκοπης μοιρολατρίας που καταρρακώνουν και υπονομεύουν το αληθινό συναίσθημα και την γνήσια έκφρασή του. «Η αισθηματολογία είναι η αποτυχία του αισθήματος», μας έλεγες. (Αdieu, Λεύκωμα, Μια φορά κι έναν καιρό… σελ:63). Προτείνει λοιπόν την δική του προσωπική ποιητική γραμματική για να διαχειριστεί ευαίσθητα ζητήματα, όπως αυτό της Oμορφιάς, η οποία αποτελεί στημονική ιδέα μέσα στο συνολικό του έργο: «Η ομορφιά υπάρχει/ Δεν μπορείς να την αποκρυσταλλώσεις/ Μπορείς όμως να την κάνεις ορατή./ Με γενναιοφροσύνη/και λίγη τέφρα εκλεκτή/αποσκοπώντας σε μια διαύγεια θαμβωτική.»/ (Η Νοσταλγία των Ουρανών, O Θράμβος του Τέλους, ΙΙΙ, σελ :15-16).
Προχωρώντας την ανάγνωση, όχι μόνο δεν ενοχλούμαι από το γεγονός ότι όλα πηγάζουν από τις ιστορίες της ζωής του ποιητή, αλλά αφήνομαι να γοητευθώ από τον ευφυή και ανοίκειο τρόπο που διαχειρίζεται το υλικό που έχει στη διάθεση του και από τον τρόπο που το μεταπλάθει και το αποδομεί για να το χτίσει πάλι κάτω από συνθήκες άλλες, με όρους ποιητικούς πια. Η δύναμη του έργου του έγκειται ακριβώς στην ήρεμη δική του δύναμη να αναδομεί τα ερείπιά του: «Κάθε ποίημα που διεκδικεί μια θέση στην ιστορία μου/οφείλει να την αφηγηθεί εκ νέου/με τρόπους όμως που δεν είναι εκ των υστέρων γνωστοί.» (Μετά το τέλος της ομορφιάς, Νέος Ρεαλισμός, Ποιός; σελ:270).
Ποικίλα στιγμιότυπα αληθινής ζωής διατρέχουν τα ποιήματα, αλλά δεν τα στοιχειώνουν, ευτυχώς! Κρατιούνται σωστά οι ισορροπίες, δεν βουλιάζουμε μαζί με τον άνθρωπο Βλαβιανό και τις σκοτεινές μέρες της ζωής του. Αντίθετα, βιώνουμε ως αναγνώστες στην κάθαρση που μας προσφέρει ο ποιητής Βλαβιανός. Πατώντας στο κοντινό ή μακρινό του παρελθόν οικοδομεί ένα νέο παρόν ,ένα ποιητικό παρόν στο οποίο μας κάνει όλους κοινωνούς .
Ένα διαρκές περιφερόμενο «εγώ» από ποίημα σε ποίημα, εμφανώς φλερτάρει με έναν ιδιότυπο ναρκισσισμό, που έχει αθωωθεί όμως αυτόματα από την έντεχνη τάση του ποιητή να «έρχεται στο φως τη στιγμή που αυτο προσδιορίζεται ως ερώτημα». (Μετά το τέλος της ομορφιάς, Νέος Ρεαλισμός, Ποιός; σελ:269). Επίσης στην Νοσταλγία των Ουρανών συναντάμε τους παρακάτω στίχους: «O καθένας μας εξαργυρώνει το τέλος του/ με τις λέξεις που σκορπάει γύρω του./ Στην ποίηση τίποτα δεν είναι αληθινό/ εκτός από τις υπερβολές του εγώ./ (Η Νοσταλγία των Ουρανών, Ο θρίαμβος του Τέλους,VI,σελ:19) και στο επόμενο ποίημα: «Η ποίηση ή θα οικοδομήσει ένα παρόν τελειούμενο/ή θα σωπάσει.» ((Η Νοσταλγία των Ουρανών, Ο θρίαμβος του Τέλους, VII, σελ:20). Χαράζει λοιπόν εδώ το δρόμο του, δίνοντας ένα στίγμα διαφορετικό από τα άλλα , με μια γραφή ιδιόρρυθμη ,που ίσως ξαφνιάζει όσους δεν έχουν δεχτεί ανάλογες με κείνον επιρροές. Επιρροές που γίνονται αντιληπτές ή έστω αισθητές μέσα στο έργο του, πολύ απλά γιατί-στα πλαίσια της διακειμενικότητας, θεμιτής και αναγκαίας για έναν ποιητή πιστεύω-ο Βλαβιανός συνδιαλέγεται μαζί τους. Ένας διάλογος ατελείωτος και σπινθηροβόλος που σε ταξιδεύει σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, ρεύματα, σχολές, δημιουργούς. Μετά από κάποια χρόνια θα μας πάρει και πάλι από το χέρι και θα μας οδηγήσει στα Σονέτα της συμφοράς .Ας προσέξουμε όλοι το εξής: Το γαλάζιο βιβλίο τελειώνει με το ποίημα Ποιός; μέσα στο οποίο συναντάμε πολλά στοιχεία ποιητικής ,που αποτελούν κλειδιά για την ερμηνεία του έργου του. Bασικά, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, είναι ολόκληρο ένα ποίημα ποιητικής, ένας διαφωτιστικός και εξομολογητικός μονόλογος, ένα μικρό δοκίμιο σχετικά με την τέχνη του και ασφαλώς δεν είναι το μόνο. Τα περισσότερα ποιήματά του,παλαιότερα και νεώτερα έχουν δοκιμιακό χαρακτήρα. Εξαιτίας αυτού κατατάσσεται εύλογα σε μια ειδική κατηγορία ποιητή μέσα στην ελληνικό λογοτεχνικό τοπίο.
Όμως, πιάνω πάλι το νήμα της σκέψης από εκεί που το άφησα. Μέσα στο ποίημα «Ποιός;» το τελευταίο της συλλογής «Μετά το τέλος της ομορφιάς» υπάρχουν οι εξής στίχοι: «H προσήλωση που δείχνω στον εαυτό μου/ μπορεί να θεωρηθεί νοσηρός ναρκισσισμός./ Ωστόσο υπερασπίζομαι την τιμή μου/ θέτοντάς την διαρκώς υπό αίρεση/ Επιβεβαιώνομαι μέσω μιας ανάκρισης/ που πολλές φορές οδηγεί στον διασυρμό μου./ H ιστορία μου δεν είναι παρά το χρονικό αυτής της ανάκρισης. Το ερώτημα λοιπόν δεν μπορεί ν” απαντηθεί/ γιατί μόλις τεθεί/ μετατρέπεται αυτόματα σε κατηγορητήριο/ ενάντια στα μέσα και τους σκοπούς μου./»
Για να κάνω το συσχετισμό, σημειώνω πως στο τελευταίο από «ΤΑ ΣΟΝΕΤΑ ΤΗΣ ΣΥΜΦΟΡΑΣ» (σονέτο 75, σελ:85) συναντάμε τους εξής στίχους να το ανοίγουν : «Όλες οι προτάσεις στο βιβλίο της ζωής/ αν διαβαστούν μέχρι το τέλος,/ καταλήγουν σ’ ένα ερωτηματικό»/ Σωστά. Κι εσύ τώρα έχεις μείνει με εβδομήντα τόσα σονέτα, δηλαδή εβδομήντα τόσα ερωτηματικά/να σε κοιτούν στα μάτια και ν” αναρωτιούνται/ ως πότε θ” αντέξεις να ζεις μέσα σ” αυτή τη συνθήκη./ Και το κλείνουν οι εξής στίχοι: «Πέντε συλλαβές για αρχή/ πού να συμπυκνώνουν το φλέγον θέμα:/ «O Bλαβιανός. Ποιός;»
Nα το πάλι το φλέγον θέμα, το αιώνιο Εγώ, πάντα εκεί, πάντα προσκλητικό .Να τες πάλι οι ερωτήσεις που λειτουργούν και ως ειρωνικά ή μη ειρωνικά αυτο-σχόλια. Στα Σονέτα της Συμφοράς και μετά από κάποια χρόνια ξαναπιάνει λοιπόν το νήμα της τέχνης των πρότερων συλλογών του. Η μορφή τώρα πιο πειθαρχημένη και συνοπτική, όμως το ύφος, αν και εμπλουτισμένο, γεμάτο ειρωνεία, χιούμορ και (αυτο)σαρκασμό στα Σονέτα, είναι γενικά οικείο πάντα και αναγνωρίσιμο. Ξέρεις πάλι ότι διαβάζεις Βλαβιανό και αν χρειαζόταν να κάνεις ένα σχόλιο τώρα για το Σονέτο 67 για παράδειγμα θα μπορούσες άνετα να το συνδέσεις με τους εξής στίχους από τη ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ: «Το ρήμα είναι »πεθαίνω », όχι »παθαίνω». /Διαβάστε με όπως διαβάζετε ένα εφιάλτη/ Υπάρχει μια βαθιά πίκρα σαν τάφος./ Oι θλιμμένοι τόνοι των Σονέτων έχουν τις καταβολές τους στα προηγούμενα αυτά έργα που εμπεριέχονται στο βιβλίο που σχολιάζουμε. Yπάρχει μια συνέχεια, σαν το ένα βιβλίο να εμπεριέχεται ή να συμπληρώνει το άλλο, ή αλλιώς σαν το βιβλίο να είναι Ένα στην ουσία και να συνεχίζει να γράφεται και θα γράφεται όσο θα ζει ο συγγραφέας του και θα αντλεί τη θεματολογία του από τα γεγονότα της ζωής του. Από αυτά τα γεγονότα επινοεί και κατασκευάζει και τη μυθολογία του ποιητικού του σύμπαντος. Η ζωή και οι μύθοι του ποιητή αξεδιάλυτα δεμένοι. Ο ποιητής, η persona του εαυτού του! Όμως μπορεί κανείς να εξιλεωθεί από αμαρτίες γράφοντας ποίηση; H μπορεί η ποίηση να πάρει όλον τον πόνο μακριά; Στις ΜΙΚΡΕΣ CYCLADES (Ο Άγγελος της Ιστορίας, σελ:166) γράφει: «Και η ποίηση/ (la poesia cara)/ όσες πολύφλοισβες θάλασσες κι αν επινοήσει/ όσους Αντίνοους (n” est pas?) κι αν εξοντώσει/ δεν έχει τη δύναμη να συμφιλιώσει τους ανθρώπους με το παρελθόν τους.» Δείτε και τούτο: «H ποίηση βέβαια ξέρει ακόμη πώς να συγκινεί “Όμως η κρίσιμη μάχη, λένε, εκεί που διακυβεύεται η ζωή,/ δεν δίνεται με στίχους./» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, TRISTIA).
Συνεχίζω ν” αναζητώ στοιχεία ποιητικής που μιλάνε και λένε την ιστορία της γραφής τους ή δίνουν το στίγμα της τουλάχιστον. Διαβάζω στην Νοσταλγία των Ουρανών και στο ποίημα ΠΥΡΟΤΕΧΝΗΜΑ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΟΣ, σελ:27: «Τo ποίημα της ιδέας μέσα στο ποίημα της γλώσσας». Αναλογίζομαι πόσο μέσα στην ποίηση του δεσπόζουν οι φιλοσοφικές ιδέες και οι ουσιαστικοί και γόνιμοι στοχασμοί γύρω από θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, που όλα όμορφα τα ενορχηστρώνει σε ένα λιγότερο ή περισσότερο φανερό παιχνίδι διακειμενικότητας κάθε φορά .Αφού είναι, άλλωστε, στοχαστικός ποιητής . («Ο άνθρωπος που στοχάζεται…/ Για τον αετό που λάμνει στους αιθέρες/ οι κορυφές της Πίνδου δεν είναι παρά μια φωλιά./» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, Connoisseur του Χάους,σελ:208). Ποιητικά στοχάζεται και στοχαστικά ποιεί, προσφέροντάς μας ένα είδος διανοητικής συγκίνησης και διανοητικής ηδονής συνάμα που ενίοτε περιστοιχίζονται όμως από έναν συγκρατημένο λυρισμό ,καθώς και «τη θεατρικότητα της χειρονομίας» (Αdieu,La Madre Greca, σελ:54). Στο τέλος του ίδιου ποιήματος χορεύει μπροστά στα μάτια μου ο στίχος: «Σήμερα με παρηγορεί το περίγραμμα ενός ποιήματος ανοιχτού». Γιατί σε αυτήν την ποίηση η φόρμα είναι ανοιχτή στο έπακρο, είναι τόσο ανοιχτή, σχεδόν έχει ξεχειλώσει, ώστε να υπάρχει πολύς χώρος, ελεύθερο πεδίο για ζυμώσεις ιδεών και αναζητήσεις στοχαστικές, για μεταγραφές, παρωδίες, διασκευές, διακειμενικές αναφορές και άλλα.
«Συντροφιά με τις χίμαιρές του», ο ποιητής μάς αφηγείται πολύ προσωπικά πράγματα. Το ενδιαφέρον είναι, όπως ακριβώς είχα γράψει και για τα Σονέτα, να βλέπουμε κάθε φορά πώς πετυχαίνει να προσδίδει καθολικότητα στο ατομικό του βίωμα, ώστε αυτό να αφορά τον αναγνώστη.
Σκεφτόμουν ότι και μόνο η παρατήρηση περί επινόησης του ποιητικού δρώντος υποκειμένου αποτελεί στοιχείο ποιητικής «Αρχίζεις να γράφεις:… o ποιητής είναι μικρό πλάσμα της φαντασίας/ επινοημένο εκ των υστέρων’/ στον κόσμο του βλέμματος/ κυριαρχεί η παραχάραξη…» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, APOLOGIA PRO VITA MEA, σελ 56 )
Το ανολοκλήρωτο ποίημα, το ρήγμα, η απουσία, το χάλασμα, το σκηνικό, η υποβλητική σκηνοθεσία, η ποιητικότητα, η μεταφυσική λάμψη είναι λέξεις-έννοιες κλειδιά που όχι μόνο απλώς υπάρχουν, αλλά χαρακτηρίζουν -μαζί με όσα προαναφέρθησαν- το ποιητικό σύμπαν του Χάρη Βλαβιανού. Το φθινοπωρινό ρεφρέν (Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, σελ:119-120) αποτελεί ένα αυτοαναφορικό ποίημα, ένα ισχυρό ποίημα ποιητικής. Διαβάζω τους τελευταίους στίχους : «O φθινοπωρινός άνεμος/ που έδωσε υπόσταση σ” αυτές τις λέξεις/ σβήνοντας βίαια τη μεταφυσική τους λάμψη,/ γνωρίζει καλά το μυστικό που κρύβουν./ Και συ άλλωστε/που σκύβεις να μαζέψεις ένα ξερό φύλλο από το κεφαλόσκαλο/ Το φύλλο της πραγματικότητας/ Το εξαίσιο ποίημα του αληθινού./»
Άλλες δύο λέξεις κλειδιά που περιδιαβαίνουν συχνά τους στίχους του είναι οι λέξεις Φως και Σιωπή. Μέσα στα συμφραζόμενά τους φορτίζονται ακόμα περισσότερο και αποκτούν μια ιερότητα μοναδική. Για τον Βλαβιανό το ποίημα πρέπει κάθε φορά «να εστιάζει στο φως». Η ποίηση είναι ζήτημα φωτός, λοιπόν. «Και κάθε ποίημα/είναι πάντοτε ένα φως./ Υψώνεται μπροστά μας και οργανώνεται σαν σιωπηλή δύναμη/ που μέσα από τη σιωπή/δίνει σχήμα και μορφή στη σιωπή./ (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ,ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, Μετά το Τέλος της Ομορφιάς, VIIΙ). Ακόμα, η αληθινή ποίηση ζει και δημιουργεί μέσα στη σιωπή! Ναι, κάθε ποίημα συλλαμβάνεται, γεννιέται και δρα μέσα στη σιωπή. «Η σιωπή των λέξεων./ Η μόνη δυνατότητα σιωπής./ Ρήγμα/ στον αφύσικο καλλωπισμό της φύσης./ Το ποίημα ως άρνηση της ποιητικότητας, ως εναγκαλισμός της δηλαδή.» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, Μετά το Τέλος της Ομορφιάς VΙΙ). Και παρακάτω στο ίδιο έργο, στο ΧΙ: «Αλλά σε κάθε ποίημα/υπάρχει ένα άλλο ποίημα/ ένας πυρήνας σιωπής/ στον οποίο καραδοκεί / η αναχαιτισμένη ενέργεια/ της ομολογίας που δεν είναι ομολογία/ -η απατηλή ανάσα/ της αέναης ανακεφαλαίωσης.»
Υπάρχει βέβαια -πώς να το παραλείψει κανείς!-και το Εγχειρίδιο Ποιητικής, αυτούσια σύνθεση δοκιμιακής υφής μέσα στη συλλογή Ο Άγγελος της Ιστορίας, που περιλαμβάνει 10 αφορισμούς-διαπιστώσεις- νόμους αναφορικά με την τέχνη της ποίησης. Το Εγχειρίδιο διαθέτει έναν σπινθηροβόλο και ειρωνικό συνάμα χαρακτήρα, με αποκορύφωμα το υστερόγραφο ΥΓ. «Αν απαρνηθείς τα ποιήματά σου για την πεζογραφία,/ θα βγεις σίγουρα κερδισμένος./ Η ποίηση θα αντέξει και χωρίς εσένα.»
Είναι ένα ακόμα κλείσιμο του ματιού και όσους γράφουν, αλλά και σε όσους διαβάζουν ποίηση.
Ο ποιητής αναζητεί τις αληθινές του απώλειες ανάμεσα σε ποιήματα ανάγκης και επιθυμίας, κυνηγώντας διαρκώς ένα θέμα που όλο του διαφεύγει και ζητώντας να κρατηθεί από την απόλυτη Ιδέα, για να αποδείξει ακριβώς την ανυπαρξία της, σε έναν κόσμο όπου όλα είναι σχετικά και ως τέτοια πρέπει να εκλαμβάνονται. Είναι μια ποίηση που σου «δείχνει» (κρατώντας πάντοτε τις αποστάσεις της από σένα) πως όλα τα ενδεχόμενα είναι πιθανά. Πως όταν το μυαλό αντέχει σε κάθε μικρό ή μεγάλο όραμα, σε κάθε μικρή ή μεγάλη ΑΝΑΤΡΟΠΗ, πως όταν η γραφή είναι τόσο ευέλικτη που να χωρά μέσα της και να παντρεύει διάφορες σχολές, τάσεις, στίχους, δημιουργούς, τότε τίποτα δεν έχει τελειώσει, αντίθετα, όλα μπορούν να ξεκινούν από την αρχή κάθε φορά. Τα πεδία είναι όλα διευρυμένα και είναι «ποικίλη η δράση των στοχαστικών προσαρμογών», για να μεταφέρω και να δανειστώ τα λόγια του Καβάφη. Ο Βλαβιανός δραματοποιώντας την ζωή του πετυχαίνει να δραματοποιήσει και τη σκέψη του ,παρασέρνοντας μας όχι σε συναισθηματικές, αλλά σε διανοητικές συγκινήσεις. Μας ταξιδεύει στην αιώνια περιπλάνηση μέσα στις ιδέες καθώς και σε πολλαπλές αναδιαρθρώσεις του κόσμου τούτου(αυτή κι αν δεν είναι πράξη απελευθέρωσης!) Αρνούμενος πολλές φορές την ποιητικότητα, την επιτυγχάνει. Το βλέμμα του ποιητή δεν εξαντλείται, ακόμα κι όταν η ομορφιά τελειώνει .Ο ποιητής είναι το βλέμμα του ,οι ίδιοι του οι στίχοι εν τέλει: «…η σιωπηλή υπεροψία/ κάθε ανθρώπου που έχει υποφέρει βαθιά/ βρίσκει όλες τις μορφές της μεταμφίεσης απαραίτητες/ για να προστατευτεί από την επαφή/με καθετί που δεν είναι όμοιό του στην οδύνη…» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, ΑPOLOGIA PRO VITA MEA, σελ:257).
«Η εύθραυστη επικράτεια των λέξεων» του Χάρη Βλαβιανού, Εκδ. «Νεφέλη», σελ. 281
Γράφει η ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ
Τέσσερις συλλογές περιλαμβάνονται μέσα στο γαλάζιο βιβλίο που ακούει στο όνομα «Η Εύθραυστη Επικράτεια των λέξεων». Και στις τέσσερις εισπράττω πως υπάρχει η ίδια ασίγαστη και συνάμα «ακατανόμαστη ανάγκη για τάξη, ρυθμό, μορφή’/τρεις λέξεις που εναντιώνονται στο χάος και την ανυπαρξία.»(Αdieu,H Aντοχή των Ποιητών,CZESLAW MILOSZ,σελ 96). Είναι ένας αγώνας να δαμάσει το χάος, μια δίψα για μορφές περισσότερο διαυγείς ,μια αποκήρυξη της άκρατης αισθηματολογίας και άσκοπης μοιρολατρίας που καταρρακώνουν και υπονομεύουν το αληθινό συναίσθημα και την γνήσια έκφρασή του. «Η αισθηματολογία είναι η αποτυχία του αισθήματος», μας έλεγες. (Αdieu, Λεύκωμα, Μια φορά κι έναν καιρό… σελ:63). Προτείνει λοιπόν την δική του προσωπική ποιητική γραμματική για να διαχειριστεί ευαίσθητα ζητήματα, όπως αυτό της Oμορφιάς, η οποία αποτελεί στημονική ιδέα μέσα στο συνολικό του έργο: «Η ομορφιά υπάρχει/ Δεν μπορείς να την αποκρυσταλλώσεις/ Μπορείς όμως να την κάνεις ορατή./ Με γενναιοφροσύνη/και λίγη τέφρα εκλεκτή/αποσκοπώντας σε μια διαύγεια θαμβωτική.»/ (Η Νοσταλγία των Ουρανών, O Θράμβος του Τέλους, ΙΙΙ, σελ :15-16).
Προχωρώντας την ανάγνωση, όχι μόνο δεν ενοχλούμαι από το γεγονός ότι όλα πηγάζουν από τις ιστορίες της ζωής του ποιητή, αλλά αφήνομαι να γοητευθώ από τον ευφυή και ανοίκειο τρόπο που διαχειρίζεται το υλικό που έχει στη διάθεση του και από τον τρόπο που το μεταπλάθει και το αποδομεί για να το χτίσει πάλι κάτω από συνθήκες άλλες, με όρους ποιητικούς πια. Η δύναμη του έργου του έγκειται ακριβώς στην ήρεμη δική του δύναμη να αναδομεί τα ερείπιά του: «Κάθε ποίημα που διεκδικεί μια θέση στην ιστορία μου/οφείλει να την αφηγηθεί εκ νέου/με τρόπους όμως που δεν είναι εκ των υστέρων γνωστοί.» (Μετά το τέλος της ομορφιάς, Νέος Ρεαλισμός, Ποιός; σελ:270).
Ποικίλα στιγμιότυπα αληθινής ζωής διατρέχουν τα ποιήματα, αλλά δεν τα στοιχειώνουν, ευτυχώς! Κρατιούνται σωστά οι ισορροπίες, δεν βουλιάζουμε μαζί με τον άνθρωπο Βλαβιανό και τις σκοτεινές μέρες της ζωής του. Αντίθετα, βιώνουμε ως αναγνώστες στην κάθαρση που μας προσφέρει ο ποιητής Βλαβιανός. Πατώντας στο κοντινό ή μακρινό του παρελθόν οικοδομεί ένα νέο παρόν ,ένα ποιητικό παρόν στο οποίο μας κάνει όλους κοινωνούς .
Ένα διαρκές περιφερόμενο «εγώ» από ποίημα σε ποίημα, εμφανώς φλερτάρει με έναν ιδιότυπο ναρκισσισμό, που έχει αθωωθεί όμως αυτόματα από την έντεχνη τάση του ποιητή να «έρχεται στο φως τη στιγμή που αυτο προσδιορίζεται ως ερώτημα». (Μετά το τέλος της ομορφιάς, Νέος Ρεαλισμός, Ποιός; σελ:269). Επίσης στην Νοσταλγία των Ουρανών συναντάμε τους παρακάτω στίχους: «O καθένας μας εξαργυρώνει το τέλος του/ με τις λέξεις που σκορπάει γύρω του./ Στην ποίηση τίποτα δεν είναι αληθινό/ εκτός από τις υπερβολές του εγώ./ (Η Νοσταλγία των Ουρανών, Ο θρίαμβος του Τέλους,VI,σελ:19) και στο επόμενο ποίημα: «Η ποίηση ή θα οικοδομήσει ένα παρόν τελειούμενο/ή θα σωπάσει.» ((Η Νοσταλγία των Ουρανών, Ο θρίαμβος του Τέλους, VII, σελ:20). Χαράζει λοιπόν εδώ το δρόμο του, δίνοντας ένα στίγμα διαφορετικό από τα άλλα , με μια γραφή ιδιόρρυθμη ,που ίσως ξαφνιάζει όσους δεν έχουν δεχτεί ανάλογες με κείνον επιρροές. Επιρροές που γίνονται αντιληπτές ή έστω αισθητές μέσα στο έργο του, πολύ απλά γιατί-στα πλαίσια της διακειμενικότητας, θεμιτής και αναγκαίας για έναν ποιητή πιστεύω-ο Βλαβιανός συνδιαλέγεται μαζί τους. Ένας διάλογος ατελείωτος και σπινθηροβόλος που σε ταξιδεύει σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, ρεύματα, σχολές, δημιουργούς. Μετά από κάποια χρόνια θα μας πάρει και πάλι από το χέρι και θα μας οδηγήσει στα Σονέτα της συμφοράς .Ας προσέξουμε όλοι το εξής: Το γαλάζιο βιβλίο τελειώνει με το ποίημα Ποιός; μέσα στο οποίο συναντάμε πολλά στοιχεία ποιητικής ,που αποτελούν κλειδιά για την ερμηνεία του έργου του. Bασικά, γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, είναι ολόκληρο ένα ποίημα ποιητικής, ένας διαφωτιστικός και εξομολογητικός μονόλογος, ένα μικρό δοκίμιο σχετικά με την τέχνη του και ασφαλώς δεν είναι το μόνο. Τα περισσότερα ποιήματά του,παλαιότερα και νεώτερα έχουν δοκιμιακό χαρακτήρα. Εξαιτίας αυτού κατατάσσεται εύλογα σε μια ειδική κατηγορία ποιητή μέσα στην ελληνικό λογοτεχνικό τοπίο.
Όμως, πιάνω πάλι το νήμα της σκέψης από εκεί που το άφησα. Μέσα στο ποίημα «Ποιός;» το τελευταίο της συλλογής «Μετά το τέλος της ομορφιάς» υπάρχουν οι εξής στίχοι: «H προσήλωση που δείχνω στον εαυτό μου/ μπορεί να θεωρηθεί νοσηρός ναρκισσισμός./ Ωστόσο υπερασπίζομαι την τιμή μου/ θέτοντάς την διαρκώς υπό αίρεση/ Επιβεβαιώνομαι μέσω μιας ανάκρισης/ που πολλές φορές οδηγεί στον διασυρμό μου./ H ιστορία μου δεν είναι παρά το χρονικό αυτής της ανάκρισης. Το ερώτημα λοιπόν δεν μπορεί ν” απαντηθεί/ γιατί μόλις τεθεί/ μετατρέπεται αυτόματα σε κατηγορητήριο/ ενάντια στα μέσα και τους σκοπούς μου./»
Για να κάνω το συσχετισμό, σημειώνω πως στο τελευταίο από «ΤΑ ΣΟΝΕΤΑ ΤΗΣ ΣΥΜΦΟΡΑΣ» (σονέτο 75, σελ:85) συναντάμε τους εξής στίχους να το ανοίγουν : «Όλες οι προτάσεις στο βιβλίο της ζωής/ αν διαβαστούν μέχρι το τέλος,/ καταλήγουν σ’ ένα ερωτηματικό»/ Σωστά. Κι εσύ τώρα έχεις μείνει με εβδομήντα τόσα σονέτα, δηλαδή εβδομήντα τόσα ερωτηματικά/να σε κοιτούν στα μάτια και ν” αναρωτιούνται/ ως πότε θ” αντέξεις να ζεις μέσα σ” αυτή τη συνθήκη./ Και το κλείνουν οι εξής στίχοι: «Πέντε συλλαβές για αρχή/ πού να συμπυκνώνουν το φλέγον θέμα:/ «O Bλαβιανός. Ποιός;»
Nα το πάλι το φλέγον θέμα, το αιώνιο Εγώ, πάντα εκεί, πάντα προσκλητικό .Να τες πάλι οι ερωτήσεις που λειτουργούν και ως ειρωνικά ή μη ειρωνικά αυτο-σχόλια. Στα Σονέτα της Συμφοράς και μετά από κάποια χρόνια ξαναπιάνει λοιπόν το νήμα της τέχνης των πρότερων συλλογών του. Η μορφή τώρα πιο πειθαρχημένη και συνοπτική, όμως το ύφος, αν και εμπλουτισμένο, γεμάτο ειρωνεία, χιούμορ και (αυτο)σαρκασμό στα Σονέτα, είναι γενικά οικείο πάντα και αναγνωρίσιμο. Ξέρεις πάλι ότι διαβάζεις Βλαβιανό και αν χρειαζόταν να κάνεις ένα σχόλιο τώρα για το Σονέτο 67 για παράδειγμα θα μπορούσες άνετα να το συνδέσεις με τους εξής στίχους από τη ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ: «Το ρήμα είναι »πεθαίνω », όχι »παθαίνω». /Διαβάστε με όπως διαβάζετε ένα εφιάλτη/ Υπάρχει μια βαθιά πίκρα σαν τάφος./ Oι θλιμμένοι τόνοι των Σονέτων έχουν τις καταβολές τους στα προηγούμενα αυτά έργα που εμπεριέχονται στο βιβλίο που σχολιάζουμε. Yπάρχει μια συνέχεια, σαν το ένα βιβλίο να εμπεριέχεται ή να συμπληρώνει το άλλο, ή αλλιώς σαν το βιβλίο να είναι Ένα στην ουσία και να συνεχίζει να γράφεται και θα γράφεται όσο θα ζει ο συγγραφέας του και θα αντλεί τη θεματολογία του από τα γεγονότα της ζωής του. Από αυτά τα γεγονότα επινοεί και κατασκευάζει και τη μυθολογία του ποιητικού του σύμπαντος. Η ζωή και οι μύθοι του ποιητή αξεδιάλυτα δεμένοι. Ο ποιητής, η persona του εαυτού του! Όμως μπορεί κανείς να εξιλεωθεί από αμαρτίες γράφοντας ποίηση; H μπορεί η ποίηση να πάρει όλον τον πόνο μακριά; Στις ΜΙΚΡΕΣ CYCLADES (Ο Άγγελος της Ιστορίας, σελ:166) γράφει: «Και η ποίηση/ (la poesia cara)/ όσες πολύφλοισβες θάλασσες κι αν επινοήσει/ όσους Αντίνοους (n” est pas?) κι αν εξοντώσει/ δεν έχει τη δύναμη να συμφιλιώσει τους ανθρώπους με το παρελθόν τους.» Δείτε και τούτο: «H ποίηση βέβαια ξέρει ακόμη πώς να συγκινεί “Όμως η κρίσιμη μάχη, λένε, εκεί που διακυβεύεται η ζωή,/ δεν δίνεται με στίχους./» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, TRISTIA).
Συνεχίζω ν” αναζητώ στοιχεία ποιητικής που μιλάνε και λένε την ιστορία της γραφής τους ή δίνουν το στίγμα της τουλάχιστον. Διαβάζω στην Νοσταλγία των Ουρανών και στο ποίημα ΠΥΡΟΤΕΧΝΗΜΑ ΣΤΗ ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΟΣ, σελ:27: «Τo ποίημα της ιδέας μέσα στο ποίημα της γλώσσας». Αναλογίζομαι πόσο μέσα στην ποίηση του δεσπόζουν οι φιλοσοφικές ιδέες και οι ουσιαστικοί και γόνιμοι στοχασμοί γύρω από θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, που όλα όμορφα τα ενορχηστρώνει σε ένα λιγότερο ή περισσότερο φανερό παιχνίδι διακειμενικότητας κάθε φορά .Αφού είναι, άλλωστε, στοχαστικός ποιητής . («Ο άνθρωπος που στοχάζεται…/ Για τον αετό που λάμνει στους αιθέρες/ οι κορυφές της Πίνδου δεν είναι παρά μια φωλιά./» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, Connoisseur του Χάους,σελ:208). Ποιητικά στοχάζεται και στοχαστικά ποιεί, προσφέροντάς μας ένα είδος διανοητικής συγκίνησης και διανοητικής ηδονής συνάμα που ενίοτε περιστοιχίζονται όμως από έναν συγκρατημένο λυρισμό ,καθώς και «τη θεατρικότητα της χειρονομίας» (Αdieu,La Madre Greca, σελ:54). Στο τέλος του ίδιου ποιήματος χορεύει μπροστά στα μάτια μου ο στίχος: «Σήμερα με παρηγορεί το περίγραμμα ενός ποιήματος ανοιχτού». Γιατί σε αυτήν την ποίηση η φόρμα είναι ανοιχτή στο έπακρο, είναι τόσο ανοιχτή, σχεδόν έχει ξεχειλώσει, ώστε να υπάρχει πολύς χώρος, ελεύθερο πεδίο για ζυμώσεις ιδεών και αναζητήσεις στοχαστικές, για μεταγραφές, παρωδίες, διασκευές, διακειμενικές αναφορές και άλλα.
«Συντροφιά με τις χίμαιρές του», ο ποιητής μάς αφηγείται πολύ προσωπικά πράγματα. Το ενδιαφέρον είναι, όπως ακριβώς είχα γράψει και για τα Σονέτα, να βλέπουμε κάθε φορά πώς πετυχαίνει να προσδίδει καθολικότητα στο ατομικό του βίωμα, ώστε αυτό να αφορά τον αναγνώστη.
Σκεφτόμουν ότι και μόνο η παρατήρηση περί επινόησης του ποιητικού δρώντος υποκειμένου αποτελεί στοιχείο ποιητικής «Αρχίζεις να γράφεις:… o ποιητής είναι μικρό πλάσμα της φαντασίας/ επινοημένο εκ των υστέρων’/ στον κόσμο του βλέμματος/ κυριαρχεί η παραχάραξη…» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, APOLOGIA PRO VITA MEA, σελ 56 )
Το ανολοκλήρωτο ποίημα, το ρήγμα, η απουσία, το χάλασμα, το σκηνικό, η υποβλητική σκηνοθεσία, η ποιητικότητα, η μεταφυσική λάμψη είναι λέξεις-έννοιες κλειδιά που όχι μόνο απλώς υπάρχουν, αλλά χαρακτηρίζουν -μαζί με όσα προαναφέρθησαν- το ποιητικό σύμπαν του Χάρη Βλαβιανού. Το φθινοπωρινό ρεφρέν (Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, σελ:119-120) αποτελεί ένα αυτοαναφορικό ποίημα, ένα ισχυρό ποίημα ποιητικής. Διαβάζω τους τελευταίους στίχους : «O φθινοπωρινός άνεμος/ που έδωσε υπόσταση σ” αυτές τις λέξεις/ σβήνοντας βίαια τη μεταφυσική τους λάμψη,/ γνωρίζει καλά το μυστικό που κρύβουν./ Και συ άλλωστε/που σκύβεις να μαζέψεις ένα ξερό φύλλο από το κεφαλόσκαλο/ Το φύλλο της πραγματικότητας/ Το εξαίσιο ποίημα του αληθινού./»
Άλλες δύο λέξεις κλειδιά που περιδιαβαίνουν συχνά τους στίχους του είναι οι λέξεις Φως και Σιωπή. Μέσα στα συμφραζόμενά τους φορτίζονται ακόμα περισσότερο και αποκτούν μια ιερότητα μοναδική. Για τον Βλαβιανό το ποίημα πρέπει κάθε φορά «να εστιάζει στο φως». Η ποίηση είναι ζήτημα φωτός, λοιπόν. «Και κάθε ποίημα/είναι πάντοτε ένα φως./ Υψώνεται μπροστά μας και οργανώνεται σαν σιωπηλή δύναμη/ που μέσα από τη σιωπή/δίνει σχήμα και μορφή στη σιωπή./ (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ,ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, Μετά το Τέλος της Ομορφιάς, VIIΙ). Ακόμα, η αληθινή ποίηση ζει και δημιουργεί μέσα στη σιωπή! Ναι, κάθε ποίημα συλλαμβάνεται, γεννιέται και δρα μέσα στη σιωπή. «Η σιωπή των λέξεων./ Η μόνη δυνατότητα σιωπής./ Ρήγμα/ στον αφύσικο καλλωπισμό της φύσης./ Το ποίημα ως άρνηση της ποιητικότητας, ως εναγκαλισμός της δηλαδή.» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, Μετά το Τέλος της Ομορφιάς VΙΙ). Και παρακάτω στο ίδιο έργο, στο ΧΙ: «Αλλά σε κάθε ποίημα/υπάρχει ένα άλλο ποίημα/ ένας πυρήνας σιωπής/ στον οποίο καραδοκεί / η αναχαιτισμένη ενέργεια/ της ομολογίας που δεν είναι ομολογία/ -η απατηλή ανάσα/ της αέναης ανακεφαλαίωσης.»
Υπάρχει βέβαια -πώς να το παραλείψει κανείς!-και το Εγχειρίδιο Ποιητικής, αυτούσια σύνθεση δοκιμιακής υφής μέσα στη συλλογή Ο Άγγελος της Ιστορίας, που περιλαμβάνει 10 αφορισμούς-διαπιστώσεις- νόμους αναφορικά με την τέχνη της ποίησης. Το Εγχειρίδιο διαθέτει έναν σπινθηροβόλο και ειρωνικό συνάμα χαρακτήρα, με αποκορύφωμα το υστερόγραφο ΥΓ. «Αν απαρνηθείς τα ποιήματά σου για την πεζογραφία,/ θα βγεις σίγουρα κερδισμένος./ Η ποίηση θα αντέξει και χωρίς εσένα.»
Είναι ένα ακόμα κλείσιμο του ματιού και όσους γράφουν, αλλά και σε όσους διαβάζουν ποίηση.
Ο ποιητής αναζητεί τις αληθινές του απώλειες ανάμεσα σε ποιήματα ανάγκης και επιθυμίας, κυνηγώντας διαρκώς ένα θέμα που όλο του διαφεύγει και ζητώντας να κρατηθεί από την απόλυτη Ιδέα, για να αποδείξει ακριβώς την ανυπαρξία της, σε έναν κόσμο όπου όλα είναι σχετικά και ως τέτοια πρέπει να εκλαμβάνονται. Είναι μια ποίηση που σου «δείχνει» (κρατώντας πάντοτε τις αποστάσεις της από σένα) πως όλα τα ενδεχόμενα είναι πιθανά. Πως όταν το μυαλό αντέχει σε κάθε μικρό ή μεγάλο όραμα, σε κάθε μικρή ή μεγάλη ΑΝΑΤΡΟΠΗ, πως όταν η γραφή είναι τόσο ευέλικτη που να χωρά μέσα της και να παντρεύει διάφορες σχολές, τάσεις, στίχους, δημιουργούς, τότε τίποτα δεν έχει τελειώσει, αντίθετα, όλα μπορούν να ξεκινούν από την αρχή κάθε φορά. Τα πεδία είναι όλα διευρυμένα και είναι «ποικίλη η δράση των στοχαστικών προσαρμογών», για να μεταφέρω και να δανειστώ τα λόγια του Καβάφη. Ο Βλαβιανός δραματοποιώντας την ζωή του πετυχαίνει να δραματοποιήσει και τη σκέψη του ,παρασέρνοντας μας όχι σε συναισθηματικές, αλλά σε διανοητικές συγκινήσεις. Μας ταξιδεύει στην αιώνια περιπλάνηση μέσα στις ιδέες καθώς και σε πολλαπλές αναδιαρθρώσεις του κόσμου τούτου(αυτή κι αν δεν είναι πράξη απελευθέρωσης!) Αρνούμενος πολλές φορές την ποιητικότητα, την επιτυγχάνει. Το βλέμμα του ποιητή δεν εξαντλείται, ακόμα κι όταν η ομορφιά τελειώνει .Ο ποιητής είναι το βλέμμα του ,οι ίδιοι του οι στίχοι εν τέλει: «…η σιωπηλή υπεροψία/ κάθε ανθρώπου που έχει υποφέρει βαθιά/ βρίσκει όλες τις μορφές της μεταμφίεσης απαραίτητες/ για να προστατευτεί από την επαφή/με καθετί που δεν είναι όμοιό του στην οδύνη…» (ΜΕΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ, ΝΕΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, ΑPOLOGIA PRO VITA MEA, σελ:257).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου