ΓΡΑΦΕΙ Η ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ
[Αναδημοσίευση από το www.diavasame.gr]
Η Αν Κάρσον, δεινή φιλόλογος και ποιήτρια, δηλώνει για άλλη μια φορά την αγάπη της για την ελληνική αρχαιότητα. Στη χώρα μας είχε παρουσιάσει την «Αντιγόνη» της το 2010, έπειτα από πρόσκληση του ποιητή και μεταφραστή της Χάρη Βλαβιανού («Λίγα λόγια», Πατάκης, 2013) Αυτή τη φορά με το βιβλίο της «Έρως ο γλυκόπικρος», που κυκλοφορεί σε μετάφραση της Ανδρονίκης Μελετλίδου από τις εκδόσεις Δώμα, αναφέρεται στο ερωτικό παράδοξο στην κλασική παράδοση. Ένα βιβλίο που σε μεταφέρει σε αρχαίους συγγραφείς και κείμενα, ψηλαφίζοντας τον έρωτα, εκθέτοντας το μεγαλείο του. Πώς οι αρχαίοι συγγραφείς εξέλαβαν τον Έρωτα και πώς εκφράστηκαν γι΄ αυτόν;
Το θέμα της αγάπης και του μίσους το βρίσκουμε στο ελληνιστικό επίγραμμα. Για παράδειγμα, ο Νίκαρχος απευθύνεται στον αγαπημένο του ως εξής:
Αν μ΄ αγαπάς, με μισείς
κι αν με μισείς, μ’ αγαπάς.
Αν δε με μισείς, αγάπη μου,
να μη με αγαπήσεις.
(Παλ.Ανθ.11.252)
Και στο επίγραμμα του Κάτουλλου:
Μισώ και αγαπώ, κι ίσως ρωτήσετε γιατί.
Δεν ξέρω, μα έτσι αισθάνομαι και βασανίζομαι.
(Κάτουλλος 85/Λ.Τρομάρας)
Odi et amo: το μίσος και ο έρωτας διασταυρώνονται. Εδώ βρίσκεται ο πυρήνας και το σύμβολο της επιθυμίας, στον ενδιάμεσο χώρο στον οποίο ξεχύνεται η επιθυμία.
Η ερωτευμένη ψυχή διχάζεται εντός της επιθυμίας. Οι αντιφάσεις είναι μέρος του έρωτα, τον χαρακτηρίζουν. «Δεν ξέρω τι αναζητώ. Διχάζεται ο νους μου», λέει η Σαπφώ και λυγίζει. Η αγάπη συμφύρεται άνετα με το μίσος μέσα στην τρικυμισμένη καρδιά των ερωτευμένων. Η παραφορά είναι φυσιολογική συνθήκη. Κι η ηθική κρίση ραγίζει κάτω απ΄ την πίεση του ερωτικού παράδοξου, διχάζοντας την επιθυμία σε κάτι καλό και κακό ταυτόχρονα.
Ένα άλλο στοιχείο του έρωτα είναι το εξής: συνήθως οι άνθρωποι επιθυμούν ό,τι απουσιάζει. Η απουσία ανάβει τον πόθο, τον τρέφει!
Μέσα στο δοκίμιό της η Κάρσον αναφέρεται εκτενώς στο θέμα «ερωτική ζήλια». Η λέξη «ζήλια» προέρχεται από τη λέξη «ζήλος», το να επιδιώκεις κάτι με ζέση. Είναι μια πνευματική κίνηση που την ξυπνάει ο φόβος και την τρέφει το μίσος. Ο ζηλότυπος εραστής ποθεί διακαώς να έχει μια ιδιαίτερη θέση στα αισθήματα της αγαπημένης και βασανίζεται μήπως κάποιος άλλος του πάρει αυτήν τη θέση. Προεκτείνοντας, διατυπώνεται και η άποψη πως ο έρωτας συχνά γίνεται πιο γλυκός όταν είναι δύσκολος.
Σύμφωνα με τη συγγραφέα, «η επιθυμία κινείται», «ο έρωτας είναι ρήμα» (σελ. 33) και τους κάνει όλους ποιητές, όπως έχει πει και ο Πλάτωνας στο «Συμπόσιό» του (σελ. 211) Όταν επιθυμώ κάποιον, ένα μέρος μου χάνεται: «η ανάγκη μου για σένα με φθείρει, με κατατρώει». Η Κάρσον περιγράφει πώς σκέφτεται ο άνθρωπος στο όριο του έρωτα. Η παρουσία της έλλειψης ξυπνάει μέσα του μια νοσταλγία για πληρότητα. Η σκέψη του στρέφεται προς ερωτήματα προσωπικής ταυτότητας: «πρέπει να συνέλθει και να κάνει δικό του ξανά αυτό που λείπει, προκειμένου να γίνει ένας πλήρης άνθρωπος». Ο έρωτας δεν έρχεται δίχως να χαθεί η ζωτικότητα του εαυτού. Ο ερωτευμένος θεωρεί ότι έχει ηττηθεί. Ότι είναι ένας άνθρωπος χαμένος, νικημένος ολοκληρωτικά. Αισθάνεται στο πετσί του την αλλαγή που του επιφέρει η επιθυμία. Βυθίζεται μοιραία στα άδυτα του εαυτού του και ανακαλύπτει πράγματα γι’ αυτόν που δεν τα ήξερε.
Στο κεφάλαιο «Τι θέλει ο ερωτευμένος από τον έρωτα» τονίζεται ότι η φαντασία παίζει σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη επιθυμία και γίνεται προσπάθεια ερμηνείας αυτής της θέσης. «Μια επιδέξια κίνηση της φαντασίας φέρνει κοντά δύο πράγματα, βλέπει την ασυμβατότητά τους, κατόπιν βλέπει μια νέα συμβατότητα, ενώ στο μεταξύ συνεχίζει ν΄ αναγνωρίζει την πρότερη ασυμβατότητα μέσω της νέας συμβατότητας», σημειώνει η Κάρσον.
Επίσης, η φαντασία κεντρίζει την ψυχή να κινηθεί μέσω της παραστατικής της δύναμης. Η φαντασία προετοιμάζει την επιθυμία και αφηγείται στην ψυχή μια ιστορία. Διότι ο έρωτας είναι πάντα μια ιστορία στην οποία αλληλεπιδρούν ο ερωτευμένος, ο ερωμένος και η μεταξύ τους διαφορά. Η αλληλεπίδραση είναι ένα κατασκεύασμα που το έχει πλάσει η ψυχή του εραστή.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κεφάλαιο που αναφέρεται στον τρόπο που ο χρόνος μετρά για τον ερωτευμένο άνθρωπο («Το τώρα τότε»). «Οι ερωτευμένοι πάντοτε περιμένουν. Μισούν την αναμονή. Αγαπούν την αναμονή. Στριμωγμένοι μέσα σε αυτά τα δύο αισθήματα, οι ερωτευμένοι στοχάζονται πολύ τον χρόνο, και καταλήγουν να τον αντιλαμβάνονται με τον δικό τους τρόπο.» Ο χρόνος κυλά διαρκώς, ποτέ δεν σταματά, αλλά τι σημαίνει αυτό για τον έρωτα, τη διάρκεια και την υφή του;
Για τον Σωκράτη, η στιγμή που αρχίζει ο έρωτας είναι ένα κοίταγμα στην αθάνατη αρχή της ψυχής. Το «τώρα» της επιθυμίας είναι ένα κοντάρι που μπήγεται στον χρόνο για να βγει στο άχρονο. Στον έρωτα ο χρόνος είναι άχρονος με κάποιον μαγικό τρόπο. Άλλοτε πάλι είναι μια ταλάντευση ανάμεσα στο πάντα και στο ποτέ.
Ένα συναρπαστικό βιβλίο που γοητεύει τον αναγνώστη. Οξυδερκής, εύστοχη στις παρατηρήσεις της, η Κάρσον διαβάζει τα αρχαία κείμενα, διεισδύει στο θέμα της με σεβασμό, πειθαρχία, αλλά και παιγνιώδη διάθεση στα σημεία προσφέροντας στους αναγνώστες απόλαυση, αλλά και τροφή για στοχασμό
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου