ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ /// Για το βιβλίο «ΚΡΟΝΑΚΑ» του Κυριάκου Μαργαρίτη

Κρόνακα,Ικαρος 2017,480 σελ.

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη

 

        Είναι δηλωμένο ως« μυθιστόρημα».Μυθιστόρημα  όμως δεν είναι ,με την τρέχουσα  τουλάχιστον έννοια του  όρου. Είναι μια μεγάλη σύνθεση με ποιητικότητα στα σημεία που έχει ως κεντρικό ήρωα τον Αρσένιο Θησέα που αυτοαποκαλείται «υπαρξιακός ντεντέκτιβ» και που μας ταξιδεύει με έναν ιδιότυπο τρόπο στην ιστορία της Κύπρου, στην ιστορία του πολύπαθου αυτού τόπου ,αλλά και των ανθρώπων του. Και το ταξίδι που μας επιφυλάσσει ο συγγραφέας είναι μεγάλο και χορταστικό, όχι επιφανειακό. Ομως συνυφασμένο με τη στόφα ενός λαού ,με τα πάθη της Κύπρου, με την ιστορία ,την λαογραφία ,την μυθολογία της. Ολα αυτά τα στοιχεία τα «δένει » ο Μαργαρίτης  μαγικά σκάβοντας στο παρελθόν και έχοντας επίγνωση του πόσο όμορφο είναι να τιμά κανείς τις ρίζες του.

     «Πατρίδα είναι όπου κατούρησες τα χώματα», θα γράψει. Το χωριό Χλώρακα, της επαρχίας Πάφου στη νήσο Κύπρο .Ο χλωρός τόπος. Ο αντάρτης Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Το ταξίμ, η Διχοτόμηση. Η Αφροδίτη και η ιστορία της. Ο ποιητής Κώστας Μόντης και η αύρα του. Οι «Νόστοι». Οι  μνήμες που ανασαίνουν στα ερείπια. Ορθώνονται και δεν σε αφήνουν να ησυχάσεις. Ο Μαργαρίτης έντεχνα ζυμώνει μνήμες της παιδικής του ηλικίας με την  ιστορία. Ο παππούς Χαμπής, ο προππάπος Νικόλας. O Eκτοπισμός και ο καημός για αυτόν .Εικόνες, μύθοι, ένα σωρό τοπικές αφηγήσεις. Ο Μαργαρίτης αφουγκράζεται. Σέβεται. Μεταδίδει. Ξεδιπλώνει αισθήσεις, αισθήματα και κριτική σκέψη. Αλλωστε η Κύπρος είναι γεμάτη συνειρμούς. Το υλικό του ο τόπος του. Ατόφιο ,είναι εκεί, τον εμπνέει. Ισως είναι και χρέος, επιταγή εσωτερική να γράφεις για τον τόπο σου. Δεν γίνεται αλλιώς. Μια φωνή μέσα σου σε καλεί και σε ξεσηκώνει, κάνεις το «σωστό» εν τέλει γράφοντας για τον τόπο σου. Συντελείται κάποιου είδους μυστήριο ,η συγκυρία είναι ιερή .Η κατάρα και η ευλογία συνυπάρχουν μέσα στο βιβλίο.

      Πρόσωπα και μορφές της κυπριακής ιστορίας παρελαύνουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη.

Ο συγγραφέας σκάβει. Μοίρα του ανθρώπου είναι να σκάβει. Σκάβοντας δεν οικοδομεί ένα κρησφύγετο, αλλά μια πατρίδα. Σκάβει στην κοιτίδα του μύθου συνδιαλεγόμενος με αυτόν συνάμα.

Διαβάζω: «Να είσαι Κύπριος σημαίνει να είσαι τσιγγάνικος και εβρα ι κός. Σημαίνει επίσης να είσαι ελληνικός. Να περιπλανιέσαι, να περιφέρεσαι. Ή να περιστρέφεσαι. Αρχαιολόγος μιας μυστηριακής γνώσεως και μύστης. Να είσαι Κύπριος σημαίνει να επιστρέφεις.»(σελ:84)

Kαι παρακάτω: «Στα ελληνικά της Κύπρου, προσφυγιά σημαίνει να είσαι ξένος στον τόπο σου, κι αυτό μας οδηγεί στον ερωτικό και άκρως επικίνδυνο πυρήνα της διαπόντιας θεάς που είναι η Αφροδίτη»

Και στη σελίδα  87:«Η ξενιτιά ή η εξορία μας, λέγεται κυπριακότητα και μας κάνει οικουμενικούς. Μας νοστιμεύει και μας ιδρύει. Μας ονομάζει ανθρώπους .Και τίποτα ανθρώπινο δεν αφήνει να μας γίνεται ξένο.»

     Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου ,μεταξύ άλλων,σημειώνει:«Αναφέρομαι στο μυστήριο του Λόγου και πάω να το τελέσω στην αυλή μιας παιδικής ηλικίας.»

    Δεν είναι εύκολο να ψαχουλεύεις ,να καταθέτεις με τρόπο ανοίκειο και παιγνιώδη στα σημεία 40 χρόνια κυπριακής ιστορίας. Ο ήρωας του βιβλίου είναι ένας νέος συγγραφέας με κοφτερό βλέμμα και διάθεση αναζήτησης προσώπων και πραγμάτων που θα φωτίσουν τα γεγονότα. Καταθέτει συνδέσεις που συμβάλλουν στην ερμηνεία γεγονότων και καταστάσεων.

     Ο Μαργαρίτης είναι γενναίος. Με ένα τέτοιο εγχείρημα ίσως  να κινδυνεύει να χαρακτηριστεί  γραφικός. Δεν καταντά όμως γραφικός. Αντίθετα, σε κερδίζει .Είναι η γλώσσα που σε έλκει. Ο τρόπος που συνθέτει. Δεν είναι χλιαρός. Δεν είναι αδιάφορος. Δεν είναι άνοστος. Είναι μοντέρνος τόσο όσο...Σε βάζει μέσα στην ατμόσφαιρα του κειμένου, σε βάζει μέσα στο παιχνίδι, το κάνει να σε αφορά. Ενα σύγχρονο Χρονικό ,που ο συγγραφέας του ενδεχομένως να έχει ως πρότυπο χρονικογράφους όπως ο Λεόντιος Μαχαίρας και ο Γεώργιος Βουστρώνιος, αλλά όμως κεντά με το δικό του ιδιότυπο τρόπο την ιστορία που αφηγείται. Στην ουσία δεν αφηγείται μια ιστορία με πλοκή και χαρακτήρες. Υπάρχει ο κεντρικός ήρωας Αρσένιος Θησέας και ο περίγυρός του, αλλά όλα αυτά τα πρόσωπα είναι χωρίς «νεύρο». Δεν τον ενδιαφέρει  δηλαδή να δώσει βάση σε μυθιστορηματικά πρόσωπα και σε μια καλοστημένη πλοκή. Τον ενδιαφέρει να διερευνήσει τον μύθο ,να περιδιαβεί τα μονοπάτια της πολύπαθης ιστορίας του τόπου του. Μπλέκει το τώρα και το τότε, πρόσωπα, αισθήσεις, εικόνες, μουσικές, θεατρικά δρώμενα, εκτιμήσεις, συναισθήματα, φιλοσοφικές προεκτάσεις, κάνει διακειμενικές αναφορές απίθανες, σε πάει και σε φέρνει ,δεν σε αφήνει να ησυχάσεις, στριφογυρνάς με τη σκέψη σου άγρυπνη και αυτό σου αρέσει.

        Το υποκείμενο, η μονάδα, μπλέκεται και συμπλέει με το συλλογικό αίσθημα, με τα πάθη ενός ολόκληρου λαού. Πιάνει τα νήματα του μύθου, της θρησκείας, της παράδοσης , τα αναμειγνύει και δημιουργεί το δικό του υφαντό, ίσως το έχει ανάγκη να επιστρέφει στις ρίζες του, αυτήν την ταυτότητα δεν μπορείς να τη λησμονήσεις ,κυρίως όταν είσαι συγγραφέας.

***