“Σωματικό θέατρο”: Έννοιες και παρανοήσεις

Της Κατερίνας Διακουμοπούλου*

Ο όρος «σωματικό θέατρο» συχνά εμφανίζεται στο ελληνικό θεατρικό γίγνεσθαι ως εισαγόμενο είδος μεταμοντέρνας έκφρασης. Στην πραγματικότητα μάλλον δεν έχουμε προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά αυτού του θεατρικού είδους και τείνουμε να επαναλαμβάνουμε έναν «εύηχο» όρο που απλώς αντιλαμβανόμαστε ότι σχετίζεται με τις παραστατικές τέχνες.

 

Η σύγχυση οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι θίασοι που έχουν υιοθετήσει το «σωματικό θέατρο» πολύ συχνά δεν έχουν κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ τους, αλλά και κάποιοι δεν διαφέρουν από τις θεατρικές ομάδες που δεν φέρουν τον τίτλο «σωματικό θέατρο». Εξετάζοντας τις ομάδες του physical theater των ΗΠΑ και της Αγγλίας, των χωρών όπου συστηματοποιήθηκε το είδος, θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως σωματικό θέατρο κάθε παράσταση που το κύριο εκφραστικό της μέσο είναι η κίνηση του ανθρώπινου σώματος, πλαισιωμένη από μουσική και περιορισμένη «λεκτική συνεισφορά».

Αυτομάτως, η περιγραφή αυτή σαφώς περιλαμβάνει δεκάδες παραδόσεις του παγκοσμίου θεάτρου: το θέατρο της σκληρότητας του Αρτώ, την αποστασιοποίηση του Μπρεχτ, το βιο-μηχανικό ηθοποιό του Μέγιερχολντ, την παρισινή μιμική του Jean-Louis Barrault, τη σωματική παντομίμα, τα ακροβατικά, την Commedia dell’arte, το ιαπωνικό θέατρο Νο αλλά και τεχνικές των Στανισλάβσκι, Γκροτόφσκι, ακόμα και του Πήτερ Μπρουκ.

Στην ελληνική πραγματικότητα τείνουμε να ονομάζουμε «σωματικό θέατρο» ό,τι δεν συνάδει με το ακαδημαϊκό θέατρο της Δύσης ή τον οικείο σε εμάς σύγχρονο χορό. Παραστάσεις είτε μεταμοντέρνες, είτε «οπτικές», είτε «μετα-κειμενικές» ή «μετα-δραματικές», είτε «επινοημένες» ή «συνεργατική δημιουργία» (οι Άγγλοι τις ονομάζουν devised theatre, ενώ οι Αμερικανοί collaborative creation), είτε «θέατρο δρόμου» (Street performance ή «busking») μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι που φέρει την ετικέτα «σωματικό θέατρο», ενώ στην πραγματικότητα το κάθε είδος έχει το δικό του ξεχωριστό ορισμό.

Η προβληματική σε σχέση με το «σωματικό θέατρο» εντείνεται όταν εμπλέκεται και ο χορός. Πότε μία παράσταση παύει να είναι προϊόν χορογραφικό και γίνεται σκηνοθετικό ή και τα δύο; Η Pina Bausch υπήρξε χορογράφος αλλά και σκηνοθέτης; Για ορισμένους η χορευτική κίνηση είναι «μη φυσική», μη θεατρική έκφραση, αλλά ταυτόχρονα η συμβολή των αφηγηματικών μερών και των λεκτικών στοιχείων ανάγουν το χορό σε θεατροχορευτικό είδος. Κάποιες ομάδες σωματικού θεάτρου δίνουν έμφαση κυρίως στο χορό, όπως οι DV8, οι οποίοι μάλιστα πρόσφατα (Δεκέμβριος 2011) επισκέφθηκαν για πρώτη φορά την Ελλάδα και εμφανίστηκαν με την παραγωγή τους Can we talk about this?

Στις παραγωγές σωματικού θεάτρου: α) συνήθως συναντάμε δράσεις που δεν στηρίζονται σε κείμενο αλλά ξεκινούν από μία ιδέα που λειτουργεί ως ευέλικτη πλατφόρμα, β) συνδυάζονται στοιχεία θεατρικά και παραθεατρικά, όπως η μουσική, ο χορός, οι κινηματογραφικές προβολές, ακόμα και πραγματικά ντοκουμέντα, που παραπέμπουν σε ντοκιμαντέρ, γ) το κοινό είναι συμμετοχικό όχι μόνο σε επίπεδο αλληλεπίδρασης αλλά ανταποκρίνεται με δράση, δ) έχουν καταργηθεί οι παραδοσιακές θέσεις κοινού, σκηνής, ηθοποιών, με αποτέλεσμα όλα να επιτρέπονται και να ανατρέπονται. Οι παραστάσεις σωματικού θεάτρου είναι μάλλον αποτέλεσμα αισθητηριακών διεργασιών παρά νοητικών.

Εξερευνώντας αυτήν την προβληματική, η ομάδα Πλεύσις διοργανώνει από σήμερα το “5ο Φεστιβάλ, Σώματα και Αντικείμενα σε κίνηση» με έμφαση στη μιμική, στο θέατρο «σιωπής» και στη σχέση του ηθοποιού-performer με τα αντικείμενα. Στις 11-12 και 18-19/5 η ομάδα Ora Pro Nobis παρουσιάζει το Η τάρτα ανήκει στις μύγες και η Μαρία Μάμαλη το σόλο Ήχοι δωματίου. Στις 25-26.5 η ομάδα Eekuipoiz – Object 0 (Χρήστος Καούκης – Marion Renard) παρουσιάζουν τη νέα τους παραγωγή.

* Η Κ. Διακουμοπούλου είναι θεατρολόγος

Η ΑΥΓΗ: 11/05/2012

Περφόρμανς στην αυλή του Εθνικού Θεάτρου

Της Ιφιγενειας Διαμαντη, Η Καθημερινή, 11/5/2012

Τμήματα από σκηνικά παραστάσεων του Εθνικού Θεάτρου της τελευταίας δεκαετίας ανασύρθηκαν από τις αποθήκες και αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο σε μια εναλλακτική… «αυλή των θαυμάτων». Για πρώτη φορά στην εκατονταετή και πλέον ιστορία του, ο υπαίθριος χώρος του κτιρίου Τσίλλερ στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου υποδέχεται το κοινό σε μια σειρά περφόρμανς, προβολών, παραστάσεων, και μουσικής -όλες με ελεύθερη είσοδο- που εντάσσονται στο πλαίσιο του κύκλου δράσεων του Εθνικού, «Εκλεκτικές Συγγένειες – Κοινή Θέα».

Ο σχεδιασμός

Σήμερα, αύριο καθώς και την ερχόμενη Πέμπτη 17/5, Παρασκευή 18/9 και Σάββατο 19/9, από τις 20.30 έως τις 23.00, η αυλή της Κεντρικής Σκηνής του Εθνικού «αγκαλιάζει» όσους προσέλθουν και… θέσουν και εαυτούς σε κοινή θέα των γύρω πολυκατοικιών. Περφόρμανς με ιστορικά κοστούμια, έργο που διερευνά τη σχέση του Ιψεν με την Ελλάδα, συζητήσεις για τον ακάλυπτο, δείπνο από τον Αλέξανδρο Ψυχούλη με «άρωμα» μεταναστευτικής κουζίνας λόγω περιοχής, αλλά και περφόρμανς από τους Χρήστο Λούλη, Μανώλη Μαυροματάκη, Νίκο Ψαρρά, Λένα Παπαληγούρα και Βασίλη Παπαγεωργίου, πρόσωπα από τα πέντε φετινά έργα της Κεντρικής Σκηνής, περιλαμβάνει το πρόγραμμα που ξεκίνησε χθες. Η ιδέα ανήκει στο ελληνικό σκέλος του διεθνούς Architecture For Humanity, οργανισμού που σχεδιάζει δράσεις που ενσωματώνουν ποικιλία κλίμακας και χρήσεων, σχεδιάζοντας καινοτόμες, βιώσιμες και λειτουργικές κτιριακές δομές.

Η ομάδα μελέτης με επικεφαλής τη Χρυσή Νικολούτσου (Αναστάσιος Δημάς, Μαργαρίτα Δημητρακοπούλου, Οδυσσέας Διακάκης, Σοφία Κρεμμύδα, Φωτεινή Κυριακίδου, Τίνα Μπρέκη, Θεοδώρα Ντατσοπούλου, Κατερίνα Πιττή, Μαρίλλη Σπηλιάδη, Δέσποινα Φιλιππίδου, Αναστασία Χρανιώτη) επεξεργάστηκε την πρόταση από τον χειμώνα. Με την πολύτιμη βοήθεια εθελοντών που ανταποκρίθηκαν μέσω social media, «σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε μία πλατφόρμα εικαστικών δράσεων και μία εγκατάσταση στάσης και κίνησης στον υπαίθριο χώρο του Εθνικού, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της περιοχής.

«Ανοιγμα» προς τη γειτονιά

Επιχειρείται “άνοιγμα” του υπαίθριου χώρου προς τη γειτονιά, με σκοπό να λειτουργήσει ως ενεργός και ζωντανός ελεύθερος χώρος του αστικού περιβάλλοντος αφενός, και αφετέρου να αποτελέσει ανοιχτή πρόσκληση στους κατοίκους της Αθήνας, με αφορμή τις δράσεις “Κοινή Θέα”, ώστε να επισκεφθούν την περιοχή και να ενεργοποιηθούν για μία συνολικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων που εντοπίζονται» εξηγεί η κ. Νικολούτσου. Στην ομάδα Architecture for Humanity δεν συμμετέχουν αποκλειστικά αρχιτέκτονες, αλλά όσοι ενδιαφέρονται γενικά για τον σχεδιασμό με ανθρωπιστικό χαρακτήρα σε διάφορες κλίμακες του αστικού περιβάλλοντος. Στις επόμενες δράσεις της AFH Greece περιλαμβάνεται έκθεση στον Πύργο σε συνεργασία με την ομάδα Imagine The City και μικρές προτάσεις που αφορούν τη βελτίωση του αστικού ιστού της Αθήνας