ΤΟ ΜΠΡΕΧΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ της Ασημίνας Ξηρογιάννη

Ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος είχε σημαντικές επιπτώσεις πάνω στο θέατρο όλων των χωρών.Η διασπορά των ταλέντων της εποχής της ναζιστικής τρομοκρατίας,η συνεχώς αυξανόμενη δυσαρέσκεια στους ανθρώπους του θεάτρου εξαιτίας των περιορισμών που τους επέβαλε η σκηνή με το αψιδωτό προσκήνιο,η επιθυμία να πλατύνουν τα όρια της εμπειρίας,η ανεπάρκεια των περισσότερων νέων θεατρικών έργων,όλα αυτά δημιούργησαν μια ασταθή κατάσταση.Χρειαζόταν ένα ξαφνικό τράνταγμα για να στραφεί το θέατρο σε μια νέα κατεύθυνση.Το τράνταγμα δόθηκε με το έργο του Μπέρτολντ Μπρεχτ και την κυριαρχική επιρροή του πάνω στο Ευρωπαικό θέατρο της 10ετίας του 1950 και 1960.
Οι καινοτομίες που εισήγαγε ο Μπρέχτ στα εργα του,καθώς και η επιμονή του στην άποψη ότι ο ηθοποιός δεν πρέπει να προσπαθεί να ταυτίζεται με τον χαρακτήρα που παίζει-μια θεωρία εντελώς αντίθετη από την μέθοδο του Στανισλάβκυ-οδήγησαν σε ένα νέο στυλ ερμηνείας και ανεβάσματος που΄χε ιδιαίτερη επίδραση στα νέα θέατρα της ανατολικής Ευρώπης.Μαζί με τον Λόρκα και τον Μαγιακόφσκι συμπληρώνει το τρίπτυχο των αριστερών ποιητών του αιώνα μας που έγραψαν ένα γνήσιο λαικό θέατρο.
Για τον Μπρεχτ το αναγκαίο θέατρο δεν θα μπορούσε ούτε στιγμή να απομακρύνει το βλέμμα του από την κοινωνία που υπηρετούσε.Δεν υπήρχε τέταρτος τοίχος μεταξύ ηθοποιών και κοινού.Μοναδικός σκοπός του ηθοποιού να δημιουργήσει απόλυτη επικοινωνία με ένα κοινό για το οποίο έτρεφε απόλυτο σεβασμό,ο οποίος τον οδήγησε στην ιδέα της αποστασιοποίησης(ΑΠΟΞΈΝΩΣΗΣ),η οποία είναι ένα κάλεσμα στην παύση:αυτή σημαίνει διακοπή,επέμβαση,έντονη προβολή κάποιου πράγματος στο φως και παρακίνηση να το ξανακοιτάξουμε-θέτει σε κινηση το καλύτερο κομμάτι της λογικής μας.Ο Μπρεχτ απορρίπτει τη ρομαντική άποψη πως στο θέατρο ξαναγινόμαστε όλοι παιδιά.Χρησιμοποίησε επιγραφές και ορατούς προβολείς για να ξυπνά όσους είχαν αποκοιμηθεί από το κήρυγμα-μας κρατά ξυπνούς όταν κινδυνεύουμε να παραδοθούμε ολοκληρωτικά στην έλξη της συναισθηματικής συγκίνησης.Εισήγαγε την ιδέα του πληροφορημένου ηθοποιού που είναι ικανός να κρίνει την αξία της προσφοράς του.Ο ηθοποιός σε μια κοινωνία που στηρίζει το θέατρο πρέπει να βυθίζεται τόσο πολύ στον εξωτερικό κόσμο όσο βυθίζεται και στη μελέτη της τέχνης του.Ο Μπρέχτ θεωρούσε το θέατρο κάτι περισσότερο από απλή καταναλωτική πράξη.Το κοινό,κατά αυτόν ,δεν πρέπει να συγκινηθεί,πρέπει να σκεφτεί.Η ταύτιση όμως με τα πρόσωπα αποκλείει σχεδόν τη σκέψη.Οι θεατές που οι ψυχές τους βυθίζονται μέσα στην ψυχή του ήρωα,θα δουν τη δράση ολοκληρωτικά από τη δική του σκοπιά και δεν θα έχουν ούτε τον χρόνο ,ούτε την αναγκαία αποδέσμευση να σκεφτούν με ένα πραγματικά κριτικό πνέυμα πάνω στις κοινωνικές και ηθικές σημασίες του έργου.Κι όλα συτά,επειδή ο συγγραφέας,ο σκηνοθέτης και οι ηθοποιοί έχουν συνωμοτίσει για να δημιουργήσουν μια τόσο ισχυρή ψευδαίσθηση της πραγματικότητας ,η οποία,κατά το Μπρεχτ,πρέπει να καταστραφεί εν τη γενέσει της.Πρέπει ανά πάσα στιγμή να τονίζεται στους θεατές πως δεν είναι μάρτυρες σε πραγματικά γεγονότα ,αλλά πως κάθονται σε ένα θέατρο,ακούν μια έκθεση πραγμάτων που συνέβηκαν στο παρελθόν,σε μια ορισμένη στιγμή και σ΄έναν ορισμένο τόπο.Κάθονται εκεί ήρεμα και στοχάζονται πάνω στα διδάγματα που πρέπει να συγκρατήσουν από κείνα τα μακρινά γεγονότα,σαν τους ακροατές ραψωδιών,που τραγουδούσαν τα κατορθώματα των ηρώων στις αυλές των Ελλήνων βασιλιάδων,ενώ τρωγόπιναν οι προσκεκλημένοι.Αρχικά,ο Μπρεχτ διαδήλωνε την πεποίθησή του ότι το θέατρο έπρεπε να είναι αυστηρά διδακτικό.Όσο για την απόλαυση που επέτρεπε στο θέατρό του να προσφέρει,ήταν η απόλαυση που νιώθουμε όταν ανακαλύπτουμε νέες αλήθειες,η ευφροσύνη που δοκιμάζουμε όταν πλαταίνουμε τη νόησή μας.Στο <επικό θέατρο> του Μπρέχτ δε γίνεται καμιά προσπάθεια να δημιουργηθουν παγιωμένοι,έντονα εξατομικευμένοι χαρακτήρες.Ο χαρακτήρας αναδύεται μέσα από την κοινωνική λειτουργία του ατόμου και μεταβάλλεται όταν μεταβληθεί αυτη η λειτουργία.Το θέατρο του Μπρεχτ είναι εξωστρεφικό.Η μελέτη της ανθρώπινης φύσης αντικαθίσταται από τη μελέτη των ανθρώπινων σχέσεων.Οχι τα πρόσωπα,αλλά η ιστορία στην οποία εμπλέκονται γίνεται η βασική μέριμνα του επικού ,αφηγηματικού ,ιστορικού θεάτρου.Η ιστορία είναι ο κεντρικός πυρήνας της παράστασης και σημαίνειτην διαδοχή γεγονότων που συνιστούν το κοινωνικο πείραμα του έργου.Αυτή παρέχει το διαλεκτικό πεδίο για την εσωτερική δράση κοινωνικών δυνάμεων από τις οποίες θα δούμε να ξεπηδάει το δίδαγμα του έργου.Στη συνέχεια ,ο Μπρεχτ δίνει έμφαση στο παραγοντα gestus,μετατοπίζοντας την έμφαση από την εσωτερική ζωή των προσώπων,στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται το ένα απέναντι στο άλλο.Ήταν ο ίδιος μάστορας της χειρονομιακής γλώσσας!Ο Μπρεχτ πίστευε πως το αντι-Αριστοτελικό θέατρό του προοριζόταν για να γίνει το θέατρο της επιστημονικής εποχής.Πίστευε ακόμη πως αυτό θα χρησίμευε σαν όργανο κοινωνικής αλλαγής,σαν εργαστήρι επαναστατικής διαφώτισης!Διατυπώνονατς τη θεωρία του <επικού θεάτρου> ο Μπρεχτ αντιδρούσε στη θεωρία περί δράματος των μεγάλων κλασικών:στα 1797,οι Γκαίτε και Σίλλερ,δυο γίγαντες της γερμανικής παράδοσης,συνεργάστηκαν κι οι δυο σε ένα δοκίμιο<Περί επικής και δραματικής ποιήσεως> για να εκθέσουν την άποψή τους,στην οποία ακριβώς αντιτάχθηκε ο Μπρεχτ.Πάντως,και ο γερμανικός εξπρεσιονισμός,και το ποιητικό δράμα του Τ.Σ.ΕΛΙΟΤ και οι σάτιρες του Μαγιακόβσκι και το Ρωσικό θέατρο του Μέγιερχολντ και του Ταίροβ και οι τερατώδεις παντομίμες του Μαξ Ραινχαρτ και το πολιτικό θέατρο του Πισκάτορ με τη χρηση φίλμ και αφισών,όλα αποτελούν μέρος του ίδιου αγώνα να υπερπηδηθούν οι <φραγμοί> του θεάτρου της ψευδαίσθησης!


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ<ΔΙΑΒΑΖΩ>:Δεκαπενθήμερη επιθεώρηση του βιβλίου.Αρ.211.25/3/89
2.ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ,ΕΚΔ.ΔΩΔΩΝΗ
3.ΜΠΕΡΝΑΡ ΝΤΟΡΤ<Ανάγνωση του Μπρεχτ>Μτφη:A.Φραγκουδάκη,Αθηνα 1975,Κερδος
4.ΜΑΡΤΙΝ ΕΣΣΛΙΝ:,Μεταφραση φωτης Κονδύλης,θεσσαλονικη 1980,
εκδ.Εγνατία,Αθηνα 1984,Εκδ.<θεωρία>