Αποτύπωση του χρονικού της τρέλας στο χαρτί…»
Γράφει η Τσιοτινού Αθανασία, Φιλόλογος-Θεατρολόγος, Μed
«Αθώα ψέματα, ένοχες αλήθειες…», Ειρήνη Ψύρρα, Εκδόσεις Αρμός
«Αθώα ψέματα, ένοχες αλήθειες...» είναι ο εύγλωττος τίτλος του πρώτου μυθιστορήματος της πολλά υποσχόμενης Ειρήνης Ψύρρα. Ένας τίτλος που μας θέτει «προ των ευθυνών μας» και έμμεσα μας «βάζει στο τρυπάκι» να αναλογιστούμε πόσες φορές έχουμε πει ψέματα στη ζωή μας για να δικαιολογήσουμε πικρές αλήθειες, αλήθειες που μας στοιχειώνουν και μας πληγώνουν. Είναι αυτά τα κατά συνθήκη ψεύδη που πολλές φορές είναι απαραίτητα και μας βοηθάνε να συμβιβαστούμε με τις αλήθειες που δεν θέλουμε να παραδεχτούμε, γιατί μας πονάνε, τις αλήθειες που θα προτιμούσαμε να είναι ψέματα. Και τελικά πόσο αθώα είναι τα ψέματα; Ένα ψέμα μπορεί να οδηγήσει σε ένα άλλο ψέμα που με τη σειρά του δικαιολογεί το προηγούμενο και πάει λέγοντας…Φαύλος κύκλος! Συνεπώς, τα ψέματα δεν είναι και τόσο αθώα από τη στιγμή που έχουν οδυνηρές συνέπειες. Και η αλήθεια, οι αλήθειες είναι ένοχες; Γιατί; Η αλήθεια όσο και αν πονάει, σώζει και οδηγεί στην κάθαρση. Γιατί να είναι ένοχη; Γιατί να φοβόμαστε την αλήθεια και να ντρεπόμαστε γι’ αυτή; Άλλωστε, την αλήθεια δεν μπορούμε να την αποφύγουμε. Αργά ή γρήγορα θα βγει στο φως. Και δεν θα την ξεχάσουμε ποτέ. Αυτή είναι η δύναμή της, γιατί η αλήθεια, σύμφωνα με την ετυμολογία της, είναι το αντίθετο της λήθης.
Γι’ αυτό όσο ένοχη και αν είναι η αλήθεια, όσο αργά και αν αποκαλυφθεί, έχει τη δύναμη να λυτρώσει τις ηρωίδες μας. Γιατί στο αριστοτεχνικά δομημένο μυθιστόρημα της Ειρήνης Ψύρρα έχουμε δύο ηρωίδες, τη Μάγια και τη Ζωή και δύο ιστορίες, της Μάγιας και της Ζωής. Δύο ιστορίες φαινομενικά άσχετες. Πόσο άσχετες τελικά είναι αυτές οι δύο ιστορίες; Θα συναντηθούν σε κάποιο σημείο; Που τελειώνει η αλήθεια της Ζωής και που αρχίζει η αλήθεια της Μάγιας; Πότε οι αλήθειες γίνονται ένοχες και χρειάζονται αθώα ψέματα -όχι όμως ακίνδυνα- για να τις σώσουν;
Η Μάγια τον τελευταίο χρόνο είναι επιμελήτρια κειμένων, στον εκδοτικό οίκο «Ηλιαχτίδα» (συμβολικό το όνομα του εκδοτικού οίκου, αισιόδοξο κι ελπιδοφόρο, αχτίδα του ήλιου, αχτίδα του φωτός και της αλήθειας που πρέπει να λάμψει), λατρεύει τα βιβλία και το διάβασμα και νιώθει μεγάλη εκτίμηση και θαυμασμό για το αφεντικό της, τον εκδότη Ορέστη Φιλίππου, ο οποίος διακρίνει το λογοτεχνικό της ταλέντο, την ξεχωριστή της προσωπικότητα και πιστεύει ότι κάποια μέρα άλλοι θα επιμελούνται τα δικά της βιβλία. Η Μάγια περιμένει με ανυπομονησία την αναγνώριση της αξίας της, ελπίζοντας ότι ο Φιλίππου θα της αναθέσει την επιμέλεια βιβλίων του Στρατάκη, ενός σημαντικού λογοτέχνη της «Ηλιαχτίδας». Προς απογοήτευσή της ο εργοδότης της της αναθέτει την επιμέλεια ενός βιβλίου μιας πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέως, της Ζωής Ορφανού. Την αρχική απογοήτευση διαδέχεται η περιέργεια να γνωρίσει την αξιόλογη συγγραφέα, και να διεισδύσει στη σπάνια ιστορία μιας σπάνιας γυναίκας, σύμφωνα με τον Φιλίππου.
Η Μάγια «αποκηρύσσει» για λίγο τα αδέρφια της, τους γονείς της, την ιστορία της οικογένειάς της και το βιβλίο της Ζωής (συμβολικό και το όνομα της δεύτερης ηρωίδας, παραπέμπει στη ζωή που παλεύει κατά του θανάτου) με τον τίτλο «Γυναικείας ψυχής εσώτατα» γίνεται ο νέος της σύντροφος. Με αυτόν τον τρόπο η ιστορία της Ζωής εισβάλλει δυναμικά στη ζωή της Μάγιας, η οποία γοητεύεται από την ιστορία και τον τρόπο γραφής της Ζωής. Δεν γοητεύεται μόνο η Μάγια από τη Ζωή, συνάμα γοητευόμαστε κι εμείς από τον τρόπο γραφής της Ειρήνης. Στον πρόλογο του βιβλίου της Ζωής, διά χειρός Ειρήνης, διαβάζουμε «Τα γεγονότα της ζωής μου άρπαξα κι έγιναν γράμματα, λέξεις, ιστορία, αθώα ψέματα κι ένοχες αλήθειες, μέσα σε μια ανεπαίσθητη στιγμούλα. Άλλωστε, τα γεγονότα τα πιο σημαντικά, εκείνα που ορίζουν, προσδιορίζουν και τελικά καθορίζουν την ύπαρξή μας, είναι μικρές ανεπαίσθητες στιγμούλες. Μια στιγμή η ζωή, μια στιγμή ο έρωτας, μια στιγμή ο θάνατος, μια στιγμή για να γίνουν η ζωή και ο έρωτας θάνατος».
Η Ζωή Ορφανού, η πρωταγωνίστρια του βιβλίου μέσα στο βιβλίο, είναι ένας άνθρωπος που από μικρή ηλικία ζει ανάμεσα στα θέλω και στα πρέπει. Είναι εσωστρεφής, συνεσταλμένη και όχι ιδιαίτερα κοινωνική. Τελειομανής, αναζητά την ευτυχία στους στόχους του μυαλού και αρνείται επιμόνως να ακολουθήσει τα όνειρα της καρδιάς, όπως τη συμβουλεύουν τα αγαπημένα της πρόσωπα, οι γονείς και ο παιδικός της φίλος Κίμων, η φωνή της λογικής, από τον οποίο απομακρύνεται, γιατί λέει αλήθειες που η Ζωή δεν θέλει να παραδεχτεί, προτιμώντας να περιπλανιέται στα σοκάκια του ψεύδους. Επιλέγει την απόλυτη μοναξιά και την απελπισία που την οδηγούν στη δυστυχία, ενώ η ευτυχία είναι δίπλα της, αρκεί ν’ απλώσει το χέρι της. Όμως εθελοτυφλώντας, φαντασιώνεται ότι η ευτυχία βρίσκεται σ’ αυτό που δεν μπορεί να έχει. Η εμμονή της να το αποκτήσει την οδηγεί σε λάθος μονοπάτια. Διχασμένη από μικρό παιδί. Αυτός ο διχασμός, αυτό το μοίρασμα ανάμεσα στα πρέπει και τα θέλω, στην αλήθεια και στο ψέμα, στην τρέλα και τη λογική θα την οδηγήσει στα άκρα. Θα κάνει τα πάντα, θα αποκηρύξει την καριέρα της -μια πετυχημένη καριέρα που θα ζήλευαν όλοι-, θα εγκαταλείψει την πατρίδα της και την οικογένειά της και θα καταστρώσει ένα σκοτεινό σχέδιο, γιατί πλέον αποφασίζει η τρέλα και όχι η λογική. Για την επίτευξη του σχεδίου δεν διστάζει να κυλιστεί ακόμη και στο βούρκο, να συναναστραφεί με τον υπόκοσμο και να φτάσει στο σημείο της άκρας ταπείνωσης, στο τελευταίο σκαλί της αξιοπρέπειας. Όταν η τρέλα πλέον θριαμβεύει δεν διστάζει να διαπράξει ακόμη και φόνο.
Και όμως η Ζωή Ορφανού θα μπορούσε να ήταν ευτυχισμένη, αν η αίσθηση του ανικανοποίητου δεν την ταλάνιζε από το σχολείο ακόμη, όπου ήταν καλή μαθήτρια και ξεχώριζε. Παίρνει υποτροφία και πάει για σπουδές στο εξωτερικό. Επιστρέφει πίσω, βρίσκει μια δουλειά με τρομερές δυνατότητες ανέλιξης, κάνει έναν επιτυχημένο γάμο που δεν διστάζει να τον διαλύσει γιατί δεν εκπληροί τους στόχους του μυαλού. Στη συνέχεια γνωρίζεται με έναν άνθρωπο που την αγαπάει πολύ και αυτή τον θαυμάζει. Αλλά και πάλι θα τον αφήσει γιατί δεν μπορεί να της
εκπληρώσει την εμμονή της που την οδηγεί στην τρέλα, στην αυτοκαταστροφή και στα ατέλειωτα ψέματα. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι το μόνο μελανό σημείο στη ζωή της ήταν ο άτυχος και ανεκπλήρωτος -πάντα σύμφωνα με τους στόχους του μυαλού της- έρωτας στο πανεπιστήμιο που τη στιγμάτισε και την κατατρύχει μέχρι τη δολοφονία που θα την λυτρώσει και θα την απαλλάξει από το ψέμα και την υποκρισία, την εμμονή και την τρέλα. Τα μάγια λύνονται, δεν μένει παρά η αποτύπωση του χρονικού της τρέλας στο χαρτί. Η πολυπόθητη κάθαρση φτάνει. Δεν υπάρχουν πλέον αθώα ψέματα κι ένοχες αλήθειες, υπάρχουν μόνο ψέματα και μόνο αλήθειες, οι οποίες πρέπει να ειπωθούν.
Η Ειρήνη σκιαγραφεί με αγάπη τη φόνισσα Ζωή, μεταδίδοντάς μας αυτήν την αγάπη. Βέβαια, όσο και να την συμπαθεί, δεν μπορεί να την αθωώσει. Στη συνείδηση όμως του αναγνώστη η Ζωή δεν είναι φόνισσα, είναι μια διχασμένη προσωπικότητα, μια πονεμένη ύπαρξη, που δεν μπορείς παρά να την συμπαθήσεις. Η όποια τιμωρία έρχεται βέβαια από τους ανθρώπους και τα δικαστήρια, αλλά ο Θεός ή μια ανώτερη δύναμη θα μπορούσε ν’ αποδώσει καλύτερα δικαιοσύνη και να κρίνει τη Ζωή.
Εδώ έγκειται το μεγάλο κατόρθωμα της Ειρήνης. Με τον υπέροχο τρόπο της γραφής της, το πλούσιο λεξιλόγιο και την δουλεμένη έκφρασή της -σε καμία περίπτωση δεν γίνεται εξεζητημένη-, μας έδωσε ένα μυθιστόρημα που κινείται σε δύο επίπεδα αφήγησης, που το διαβάζεις με κομμένη την ανάσα και σε κρατάει σε αγωνία μέχρι το τέλος, ένα τέλος που δεν μπορείς να το φανταστείς, αφού οι ανατροπές των τελευταίων σελίδων σε ξεπερνούν.
Πρόκειται για μια εντέχνως δομημένη πλοκή, όπου η μετάβαση από τη μία ιστορία στην άλλη, από το σήμερα στο χθες και από το χθες στο σήμερα παραπέμπει σε σκηνές κινηματογραφικής ταινίας. Διαβάζουμε και συγχρόνως παρακολουθούμε ένα ψυχολογικό θρίλερ. Προβληματιζόμαστε και προσπαθούμε ν’ απαντήσουμε σε διάφορα
υπαρξιακά ερωτήματα που τίθενται, καθώς βλέπουμε τα «γκρο» πλάνα της ζωής της ηρωίδας Ζωής. Η συγγραφέας μας παρουσιάζει πολυπρόσωπα κινηματογραφικά πλάνα, αφού η Ζωή και η Μάγια περιβάλλονται από ένα πλήθος προσώπων (οικογένεια, φίλοι σχολείο, πανεπιστήμιο, εργασιακός χώρος), γυρισμένα σε διάφορα μέρη (Αθήνα, Λονδίνο, Οξφόρδη). Πλούτος εικόνων, πλούτος προσώπων, περίτεχνα «κοσμημένοι» διάλογοι, αυθεντικότητα και πρωτοτυπία, ένα δυνατό κι ενδιαφέρον μυθιστόρημα που κερδίζει τον αναγνώστη
Η λογοτεχνική πένα της Ειρήνης είναι γοητευτική, σε ταξιδεύει και σε μαγεύει. Και αν αναλογιστούμε ότι είναι το πρώτο της βιβλίο, είμαστε περίεργοι να δούμε τι μας επιφυλάσσει το λογοτεχνικό μέλλον της. Αναμφίβολα, όχι κάτι λιγότερο και κατώτερο. Η Ειρήνη, αν και νέα στο χώρο της συγγραφής, φαίνεται να διαθέτει τη λογοτεχνική στόφα έμπειρων εργατών του λόγου. Δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από παλιότερους και καταξιωμένους λογοτέχνες. Δίκαια μπορεί και μόνο με αυτήν την πρώτη της λογοτεχνική απόπειρα και συγχρόνως κατάθεση ψυχής να διεκδικήσει μια σημαντική θέση στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Ανυπομονούμε για τη συνέχεια και πιστεύουμε ότι έχει τη δυνατότητα να μας εκπλήσσει ευχάριστα και στο μέλλον, προσκαλώντας μας σε μοναδικές αναγνωστικές περιπέτειες και σε μοναδικά ταξίδια του μυαλού και της φαντασίας!