Θεατρ. ομάδα Ο.Τ.Ο.Ε. Οι γάμοι των μικροαστών – Θέατρο Δημήτρης Χορν
[…]Πατέρα δεν έμαθες ποτέ
σε τι κόλαση με είχατε βάλει
τι μου κάναν τ` άλλα τα παιδιά
που όλη τη μέρα με λέγαν «θεατρίνα»
κι εγώ, πνίγοντας τα κλάματα, τα `βαζα με σένα
με το Θεό, με όλους, που δεν είχες
μια δουλειά της προκοπής, ει δυνατόν ένα γραφείο.
Ντρεπόμουνα για το επάγγελμά σου
όπως τώρα καμαρώνω, τώρα
που κάθε πρωί κινάω για την κοινή σκλαβιά
του ασήμαντου γραφείου μου.
(Τίτος Πατρίκιος – «Επάγγελμα πατρός: Ηθοποιός» Ποιήματα ΙΙ 1953-59 – Από την
Ανθολογία Το Θέατρο στην Ποίηση –Momentum 2017/Ανθολόγηση:Aσημίνα Ξηρογιάννη/ Επιμ. Ασ. Ξηρογιάννη-Αγ.Γαβρίλη)
Δεν είναι η πρώτη φορά που η στήλη ασχολείται με το ερασιτεχνικό θέατρο. Ίσως γιατί είναι το είδος εκείνο της καλλιτεχνικής έκφρασης που ανάγεται πιο βαθιά και αδιαμεσολάβητα στο DNA της θεατρικής τέχνης, στις απαρχές της, στη λατρεία, στα ανά τους αιώνες θρησκευτικά τελετουργικά, στις επτανησιακές «Ομιλίες» -μια προδρομική μορφή θεάτρου δρόμου- ακόμα και στα πρωτόγονα παραστατικά παιχνίδια τύπου «γιατρός» και «δασκάλα» που παίζουν τα νήπια. Ίσως πάλι γιατί η ευρύτατη, εκτός επαγγελματικών ορίων και περιορισμών περιοχή στην οποία κινείται, το προικίζει με μία εύφορη ελευθερία επιλογών, απαλλάσσοντάς το από το βρόχο του star system, της εμπορικής επιτυχίας, της στανικής «τολμηρής πρωτοπορίας» που καλείται καταναγκαστικά να υπηρετήσει, γεγονός που το καθιστά ελκυστικό στον ερευνητή, ο οποίος με τη σειρά του αντιμετωπίζει το προς κρίσιν υλικό ελεύθερα, γενναιόδωρα, χωρίς προκαταλήψεις και αγκυλώσεις.
Η περίπτωση της θεατρικής ομάδας της Ο.Τ.Ο.Ε. (Ομοσπονδία Τραπεζοϋπαλληλικών Οργανισμών Ελλάδας) δίνει επιπλέον την ευκαιρία να εγκύψουμε σε ένα πολύ ενδιαφέρον δείγμα ερασιτεχνικής, καλλιτεχνικής ενασχόλησης επαγγελματικών σωματείων. Με μια πρόχειρη έρευνα, είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς ότι σχεδόν κάθε συντεχνία διαθέτει μία τουλάχιστον πολιτιστική ομάδα, η οποία θα είναι ως επί το πλείστον θεατρική. Είναι προφανές –και αυθεντικά συγκινητικό- ότι μες στην Τέχνη ξεκουράζονται, αλίμονο, όχι απ` τη δούλεψή της, για να παραφράσουμε τον Καβάφη, αλλά από τη δούλεψη απαιτητικών εργοδοτών και σε συνήθως ασφυκτικά ωράρια. Αυτό καθιστά την καλλιτεχνική δουλειά τους, που προέρχεται από το υστέρημα του χρόνου τους και από περίσσεια μόχθου, πολλαπλά πολύτιμη και άξια σεβασμού. Η ομάδα της ΟΤΟΕ προέκυψε το 2006 από τη σύμπραξη ομάδων όλου του φάσματος των ελληνικών τραπεζών, με προεξάρχουσα εκείνη της Εθνικής, που είχε εντυπωσιακή πορεία και απήχηση σε παλιότερα χρόνια. Έκτοτε γράφει τη δική της ιστορία, με έργα ρεπερτορίου και παραστάσεις αξιώσεων. Αναφέρω ενδεικτικά το Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία του Ροζέ Βιτράκ, τη Μήδεια του Μποστ, την Τραπεζαρία του Άλμπ.Γκέρνι, τη Φιλουμένα του Εντ.Ντε Φίλιππο, το Έτσι είναι αν έτσι νομίζετε του Πιραντέλο. Οι φετινοί Γάμοι των μικροαστών είναι η τρίτη παράσταση-concept που παρουσιάζουν· έχουν προηγηθεί Η φαλακρή τραγουδίστρια του Ιονέσκο και Η Τελετή του Μάτεσι το 2007, σε κοινή παράσταση-σχόλιο πάνω στην έκπτωση της επικοινωνίας και των ανθρώπινων σχέσεων στο σύγχρονο κόσμο και το 2012 το Πίστη-Αγάπη-Ελπίδα του Ε.Φ.Χόρβατ και Η Εβραία του Μπρεχτ, μια σπουδή στην μετάλλαξη του ανθρώπου υπό το κράτος του φόβου.
Οι «Γάμοι…» αποτελούν μια ευφυέστατη, κατά παράταξη σύνθεση τριών μονόπρακτων: Αίτηση σε γάμο και Ο Γάμος του Τσέχοφ και του φερώνυμου Οι γάμοι των μικροαστών του Μπρεχτ. Χωρίς να προχωρήσουν σε διασκευή, χωρίς να ενδώσουν στο ολίσθημα εκτενών περικοπών ή προσθηκών προκειμένου να υποτάξουν τα κείμενα σε οποιεσδήποτε αισθητικές ή ιδεολογικές προδιαγραφές, απλώς παρατάσσοντάς τα, ξεκινώντας από το πιο ανάλαφρο και συμβατικό Αίτηση σε γάμο και καταλήγοντας στο περισσότερο δύσπεπτο και σκοτεινό Γάμοι των μικροαστών, δημιούργησαν μία αρραγή λογική και χρονική ενότητα, στο εσωτερικό της οποίας ωστόσο, η λογική σταδιακά εκφυλίζεται, ο χρόνος εκτείνεται και εντείνεται αβάσταχτα, οι μάσκες και τα προσχήματα του καθωσπρεπισμού βαθμιαία θρυμματίζονται, οι εξ αρχής κούφες σχέσεις καταπίπτουν ανήκεστα. Μόνο γι` αυτή την ευρηματική επιλογή και παράθεση των τριών μονόπρακτων, θα μπορούσε να είναι απλώς μια αξιομνημόνευτη παράσταση, αν δεν την απογείωνε η εμπνευσμένη και προσεκτικά μελετημένη σκηνοθεσία της Ελένης Φίλιππα (Τσέχοφ) και του Ιάκωβου Δρόσου (Μπρεχτ). Η Φίλιππα χειρίστηκε επιδέξια το ιλαροτραγικό τσεχοφικό στοιχείο, χωρίς να το ευτελίζει, ισορροπώντας στην αιχμή του γκροτέσκ χωρίς να την υπερβαίνει. Με τη σταδιακή απορρύθμιση των προσώπων στο δεύτερο μονόπρακτο (Ο Γάμος) προοικονομήθηκε η τελική κατάρρευση του τρίτου, όπου η ραγδαία αποδιάρθρωση του περιβάλλοντος χώρου εξεικονίζει εφιαλτικά την ηθική χρεωκοπία προσώπων, σχέσεων και θεσμών. Η αίσθηση της βαθμιαίας αποσταθεροποίησης αποδόθηκε με ευκρίνεια από τον Ι.Δρόσο, ο οποίος προίκισε τους ηθοποιούς με μία δεύτερη, αθέατη, απειλητική υπόσταση, υπαινικτικά στην αρχή, στη συνέχεια ολοένα εμφανέστερα παρούσα. Η περίφημη μπρεχτική «ανοικείωση» οικοδομείται από το πρώτο λεπτό, όταν ένα γαμήλιο τραπέζι μεταλλάσσεται σε κόλαση, ενώ τα φώτα και η μουσική τύπου καμπαρέ (φωτισμοί Β.Μούντριχας, μουσική επιμέλεια Ι.Δρόσος) ενισχύουν το «παραξένισμα» και τη σύγχυση.
Οι ηθοποιοί ήταν απολύτως μέσα στο πνεύμα της παράστασης και απέδωσαν με μέτρο, χιούμορ και ανάλαφρη χάρη τον Τσέχοφ του πρώτου μέρους -θα σημειώσω εδώ ότι ήταν από τις ελάχιστες φορές που δεν με ενόχλησε αισθητικά η περσόνα της «ελαφρόμυαλης γυναίκας», γιατί οι ερμηνείες δεν προσέφυγαν στην ευκολία του κλισέ. Στον Μπρεχτ κράτησαν με αξιοθαύμαστη ισορροπία το ρυθμό και την ενέργεια του κειμένου, υποβάλλοντας έντεχνα τις υπόγειες εντάσεις του, παραμένοντας ωστόσο πιστοί στην μπρεχτική νόρμα της αποστασιοποίησης και της «χαμηλής θερμοκρασίας».
Στα μονόπρακτα του Τσέχοφ χρησιμοποιήθηκε η κλασική μετάφραση του Ερ.Μπελιέ, ενώ το κείμενο του Μπρεχτ αποδόθηκε εξαιρετικά από τον Ι.Δρόσο.
Συχνά, στους επαγγελματικούς θιάσους προσάπτεται απαξιωτικά ότι «παίζουν σαν ερασιτέχνες». Αντίστοιχα συχνά, στα ερασιτεχνικά σχήματα αποδίδεται δίκην επαίνου ότι «παίζουν σαν επαγγελματίες». Η ομάδα της ΟΤΟΕ επαναπροσδιόρισε τα αυθαίρετα στερεότυπα, προσεγγίζοντας με σεβασμό και σοβαρότητα τα κείμενα και στήνοντας μια παράσταση αξιώσεων, που ανάγει την ερασιτεχνία στο αρχέτυπό της: στον γνήσιο, ανιδιοτελή Έρωτα για την Τέχνη.
Κατερίνα Θεοδωράτου