[Αναδημοσίευση από το Ιστολόγιο του Αντρέα Καρακόκκινου https://whenpoetryspeaks.blog]
Eπιμέλεια και Ανθολόγηση αφιερώματος :Aντρέας Καρακόκκινος
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη γεννήθηκε το 1975 και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Kλασσική Φιλολογία και Θεατρολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Υποκριτική στο Θέατρο-Εργαστήριο. Διδάσκει Θεατρική Αγωγή στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και εργάζεται ως εμψυχώτρια θεατρικού παιχνιδιού. Παράλληλα παραδίδει μαθήματα Γλώσσας και Λογοτεχνίας καθώς και Θεωρίας και Ιστορίας Θεάτρου. Έχει παρακολουθήσει διάφορα θεατρικά σεμινάρια, υποκριτικής, σκηνοθεσίας και θεατρικού παιχνιδιού. Έχει σκηνοθετήσει και ανεβάσει με τους μαθητές της αρκετά έργα, δικά της και ξένα. Το 2009 δημιούργησε το ιστολόγιο Varelaki – Σελίδες Τέχνης και Πολιτισμού. Με ποιήματά της έχει συμμετάσχει σε πέντε συλλογικές εκδόσεις. Ποιήματά, διηγήματά, κριτικές και άρθρα της δημοσιεύονται σε διάφορα έντυπα, ηλεκτρονικά περιοδικά και ιστολόγια. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, τα Γαλλικά και τα Ισπανικά.
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ
(2018) Δεύτερη φύση 65Χαϊκού ΑΩ
(2017) Δοκιμάζοντας το ποίημα, Βακχικόν
(2017) Λίγη φθορά για γούρι, Γαβριηλίδης
(2015) 23 μέρες, Γαβριηλίδης
(2015) Οντισιόν, Βακχικόν
(2013) Εποχή μου είναι η ποίηση, Γαβριηλίδης
(2011) Πληγές, Γαβριηλίδης
(2010) Το σώμα του έγινε σκιά, Ανατολικός
(2009) Η προφητεία του ανέμου, Δωδώνη
Συμμετοχή σε συλλογικά έργα
(2015) Μονόλογοι συγγραφέων, Βακχικόν [ανθολόγηση, κείμενα]
(2015) Μονόλογοι συγγραφέων Βακχικόν [ανθολόγηση, κείμενα]
(2012) Ανθολογία ποίησης και γραπτού λόγου, Παππά, Βασιλική Β.
(2012) Ποιητές στη σκιά, Γαβριηλίδης
(2011) World Poetry 2011, Ιδιωτική Έκδοση
Λοιποί τίτλοι
(2017) Το θέατρο στην ποίηση, Momentum [ανθολόγηση, επιμέλεια]
ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΥΣΗ (2018) Εξηνταπέντε χαϊκού
‘Ο, τι δυνατό,
μέσα στη φαντασία
πάντα υπάρχει.
Τον εαυτό σου
αν αποδομείς, σοφός
μπορεί να γίνεις.
ΔΟΚΙΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (2017)
Όταν το ποίημα αναζητά καταφύγιο στην ανθρώπινη
ύπαρξη και η ανθρώπινη ύπαρξη σε κείνο
Όταν το ποίημα σφυράει ανοίκειους σκοπούς
Όταν το ποίημα σβήνεται πιο πολύ παρά γράφεται
Όταν το ποίημα αναρωτιέται και στοχάζεται
Όταν το ποίημα διαβάζεται σιωπηλά
Όταν το ίδιο το ποίημα ξέρει να σιωπά
Όταν το ποίημα αντέχει τη σκιά του
Όταν το ποίημα δεν αντέχει τη σκιά του
Όταν το ποίημα γκρεμίζει τα τείχη
μιας ήδη υπάρχουσας παλαιομοδίτικης λογοτεχνίας
Όταν το ποίημα κατατρέχει τον δημιουργό του
με σκοπό να τον στοιχειώσει
Όταν το ποίημα έχει θάρρος
Όταν το ποίημα έχει θράσος
Όταν το ποίημα ερωτεύεται τον αναγνώστη
Όταν το ποίημα δεν ερωτεύεται τον αναγνώστη,
αλλά τον ποιητή
Όταν το ποίημα ξαναδιαβάζεται (πάλι και πάλι και πάλι…)
Όταν το ποίημα αρρωσταίνει από τις πολλαπλές
«λανθασμένες» αναγνώσεις του
Όταν το ποίημα μας υποδεικνύει τον τρόπο
Που θα το διαβάσουμε
Όταν το ποίημα γράφεται στους δρόμους
Όταν το ποίημα γίνεται δρόμος
Όταν το ποίημα διψά για ύψος και φλερτάρει άγρια με αυτό
Όταν το ποίημα αδιαφορεί για το ύψος
Όταν το ποίημα γίνεται φως
Όταν το ποίημα δεν γίνεται φως
Όταν το ποίημα τραυματίζει συνειδήσεις
Όταν το ποίημα στήνει ορατά σκηνικά με υλικό
κάποια αόρατα νήματα μονάχα
Όταν το ποίημα απαιτεί να κυριεύσει το μυαλό και του πιο
στριφνού και απαιτητικού αναγνώστη και το πετυχαίνει
Όταν το ποίημα απλώνεται γυμνό μπροστά σου
και προκαλεί τις αισθήσεις σου και σε ξελογιάζει
Όταν το ποίημα σε εισάγει σε μια νέα πραγματικότητα
Όταν το ποίημα φτιάχνει αγάλματα που κοσμούν
το λογοτεχνικό σύμπαν
Όταν το ποίημα κυριεύει το μέσα σου τοπίο
με μια παράξενη λάμψη
Όταν το ποίημα σε εγκαταλείπει πετώντας μακριά σου
και συ το κυνηγάς με όλη σου την ύπαρξη,
αλλά δεν καταφέρνεις να το αιχμαλωτίσεις εν τέλει.
Όταν το ποίημα προδίδει τους εραστές του αφήνοντάς τους
στα κρύα του λουτρού ν’ αναρωτιούνται
Όταν το ποίημα έχει ν’ αντιπαλέψει τη χαοτική
προσωπικότητα του δημιουργού του
Όταν το ποίημα θυμίζει παιδί που πετυχαίνει
το ακατόρθωτο: να πλένει τα αστέρια, ας πούμε
Όταν το ποίημα ενηλικιώνεται –επιτέλους!
Όταν το ποίημα ισοδυναμεί με μικρό θαύμα
Όταν το ποίημα αφαιρεί ασύστολα και «κόβει»
Όταν το ποίημα σε «κόβει»
Όταν το ποίημα χορεύει
Όταν το ποίημα αλητεύει
Όταν το ποίημα ασκητεύει
Όταν το ποίημα μεταφράζεται σε θάνατο ή σε έρωτα
Όταν το ποίημα είναι προκλητικά υπαινιχτικό
Όταν το ποίημα αποκαλύπτει το ίδιο την ποιητική του
Όταν το ποίημα απαντά σε κακοήθειες, αλλά όχι
στην τρέχουσα γλώσσα -σε άλλη γλώσσα, ειδική γλώσσα.
Όταν το ποίημα έχει απογόνους
Όταν το ποίημα σού δίνει την αίσθηση ότι είναι θάλασσα.
Όταν το ποίημα ε ί ν α ι θάλασσα
Όταν το ποίημα μπαίνει σε μουσείο
Όταν το ποίημα ελυτίζει
Όταν το ποίημα Καβαφίζει
Όταν το ποίημα βερμπαλίζει
Όταν το ποίημα –ίζει γενικά
Όταν το ποίημα σε βάζει μέσα στο εργαστήρι
του δημιουργού του
Όταν το ποίημα ξεκινά να γράφεται από τη μία
και μοναδική μαγική λέξη του δημιουργού του
Όταν το ποίημα ανατρέπει πρότερες γραφές
του δημιουργού του
Όταν το ποίημα δεν είναι ποίημα αλλά παρωδία ποιήματος
Όταν το ποίημα δεν είναι ποίημα αλλά μόνο
μια άσκηση επί χάρτου, ή μόνο γρατσούνισμα
στο χαρτί του δημιουργού
Όταν το ποίημα φλερτάρει το αόρατο
Όταν το ποίημα εμπεριέχει το αόρατο
Όταν το ποίημα παύει να σου «μιλά»
Όταν το ποίημα είναι κάθετο πιο πολύ παρά οριζόντιο
Όταν το ποίημα μοιάζει με ανοιχτό ορίζοντα
Όταν το ποίημα διαδηλώνει μια «άλλη ποιητική» μη ποιητική
Όταν το ποίημα πυροδοτεί λεκτικά συμβάντα
Όταν το ποίημα ξεπερνά τη Μούσα του
Όταν το ποίημα έχει άρωμα αντρικό
Όταν το ποίημα έχει το όνομα και τη χάρη σου
(όταν το ποίημα)
…ποτέ δεν ολοκληρώνεται…
Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ
[1] Στο περιθώριο της ζωής ανθίζουν τα ποιήματα
[2] Κι όμως το περιθώριο είναι η αληθινή ζωή
[3] Εκεί όπου ο χρόνος δεν ορίζεται
[4] Και δεν πρέπει να κάνεις το λάθος
[5] να πεις τον αριθμό 24
[6] ή έστω να τον σκεφτείς.
[7] Τα ωραία έρχονται μετά:
[8] Όταν πέφτεις στο κενό του χρόνου,
[9] Όταν ταλαντεύεσαι μαγικά ανάμεσα στο πάντα και το ποτέ,
[10] Όταν αιωρείσαι πάνω από τη λευκή κόλλα χαρτί,
[11] Τότε αλλάζει ο μέσα σου ρυθμός
[12] Και το εσωτερικό τοπίο φωτίζεται
[13] Τότε η αμηχανία σου μοιραία γίνεται λέξη
[14] Και η λέξη γίνεται στίχος.
[15] Στίχος που δεν χωρά σε μια συμβατική μέρα,
[16] Που δεν μπορεί να κλειστεί μέσα σε 24 ώρες -αλλοίμονο!-
[17] Το ξέρεις πια! Σε ένα άχρονο παρόν ανθίζουν τα ποιήματα
[18] Όταν δεν είσαι αναγκασμένος να μετράς τις ώρες
[19] Και να πρέπει να τις βγάζεις πάντα 24,
[20] Όταν τολμάς να επινοήσεις μια δική σου ώρα,
[21] Τη δική σου ώρα που θα ’ναι συνώνυμη της αιωνιότητας,
[22] Που θ’ αποτελείται από άπειρα λεπτά και δευτερόλεπτα,
[23] Άπειρα ερεθίσματα της ψυχής και της νόησης.
[24] Την ώρα που συνιστά τον δικό σου λόγο για το άρρητο
[25] Την 25η Ώρα: την Ποίηση
ΛΙΓΗ ΦΘΟΡΑ ΓΙΑ ΓΟΥΡΙ (2017)
Α’ ΜΕΡΟΣ
Κυτταρική μέθη
ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ
Εγκλωβίζονται οι λέξεις
Στριμώχνονται μέσα στις σκιές
Υφαίνουν τη Σιωπή
Σε αναμένουν οι λέξεις
Σε ακούν
Η ανάσα σου χορεύει
με τους εφιάλτες
Το αιδοίο σου συσπάται ασύστολα
στην αναμονή της ομορφιάς.
Σε φιλούν οι αισθήσεις στο στόμα.
Τα βράδια
Ζεις.
ΕΣΥ
Ορθώνεσαι ανερμήνευτος
Άρρητη έλξη
Δοκιμάζω τη σιωπή
Τεντώνω το στήθος μου
– μόνη μου τέρψη
Κοιτάω κατάματα τη δική μου τη λέξη
Δεν με καταπίνει -ευτυχώς-
Κι είναι από πάντα δισύλλαβη:
Εσύ.
ΔΙΚΗ ΣΟΥ
Δες με!
Καλύτερη και από μαριονέτα.
Λύνομαι
Και πάλι δένομαι
(είμαι θεατράλε)
Σε στραβοκοιτάω!
Το σώμα μου
Αλλάζει σχήμα
Σκέτο ζυμάρι
Πλάθεται ανάλογα
Χύνω πολύ ιδρώτα
για να γίνω η λέξη σου
Το αριστερό μου χέρι
αγγίζει την πλάτη σου.
Το δεξί μου πόδι
χαϊδεύει τη μύτη σου.
Το στήθος μου
αναζητά απεγνωσμένα
το στέρνο σου
(αλλόκοτοι χαιρετισμοί ανταποδίδονται).
Το μάτι μου πάλι
τρώει το δικό σου μάτι
Τ’ αυτιά μου πίνουν μονορούφι
τον βήχα σου
Ένα από τα μπροστινά δόντια μου
ροκανάει τη γλώσσα σου.
Κι όλα αυτά χωρίς να είναι καν
φθινόπωρο.
(Τέλος πάντων, χωρίς να είναι καν
η εποχή των εραστών)
Χωρίς να ελέγχω τις χειρονομίες μου,
Χορεύω τον έρωτα
Αναιρούμαι
Ανθίζω
Αναπλάθομαι
Ανήκω
ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
Στο όνομα του έρωτα με επινόησες.
Σε επινόησα και γω.
Ταυτόχρονα όμως,
επινοήσαμε και τους εαυτούς μας.
Και πώς να διαχειριστούμε τώρα
τα πολλαπλά μας είδωλα;
Πώς να συμφιλιώσουμε τα κενά μας;
Λίμνη παγωμένη θυμίζει πια η ποίησή μας
Που απορεί με μας τους γελοίους
πώς τα καταφέραμε έτσι,
ώστε ποτέ να μην συναντήσουμε τις άκρες μας.
ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ
Αγάπη μου,
ποτέ δεν γράφεις βιβλία με καλό τέλος
Πάντα φοράς μόνο το σλιπάκι σου όταν κοιμάσαι
Δεν σου αρέσουν τα ρεμπέτικα τραγούδια
Το χιούμορ σου είναι εκλεπτυσμένο
και σου αρέσει να σε προσφωνούν «κύριε καθηγητά»
Και όταν σου μιλάω
προσποιείσαι ότι μ’ ακούς.
Β’ ΜΕΡΟΣ
Μπρος στο αρχικό ερέθισμα
ΥΠΕΡΒΑΣΗ
Το αρχικό ερέθισμα
Το σώμα που έχασα
Έγινε τώρα η φωνή μου.
Και αφηγούμαι την ιστορία του
για να μην χάσω την ψυχή μου.
Το σώμα έγινε νουβέλα
Για όλες τις μέσα διαδρομές
Τις σκιές
Τις ρήξεις
Πώς μεταφράζεται η ζωή
σε λόγο ποιητικό,
αυτό πρέπει να δείξεις.
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.
Κουβεντιάζεται η πληγή.
ΛΕΞΕΙΣ
φωνή δεν έχουν
όμως φωνάζουν
αν τις αγαπάς
Κι όταν τις σιωπάς θεριεύουν.
Φτάνει μόνο πάνω στο σώμα τους να περπατάς.
Χωρίς αναπνοή να τις διανύεις.
Να εναποθέτεις σ’ αυτές τις ελπίδες σου.
ΑΙΣΘΗΣΗ
Αιωρούμαστε ανάμεσα στα σύννεφα
Φαντάσματα με δάχτυλα μαύρα από καπνό
Ψάχνουμε τις λέξεις για το κενό,
κι αυτές να μην έρχονται,
κι ας είναι το βλέμμα μας καινό.
Το ποίημα είναι παρόν
Το ποίημα λείπει.
Μένει η λύπη
Να μάς γλύφει το θυμό.
ΜΟΙΡΑΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ
Τίποτα δεν ήταν το ίδιο
μετά από κείνο το φθινοπωρινό απόγευμα.
Τότε που έζησα στο παρόν μου
σε μια ευτυχισμένη ουδετερότητα
Μαζί σου.
Τότε που βυθίστηκα για τα καλά στην πραγματικότητα
-έστω για λίγο-
Κι ούτε μια τόση δα μικρή παράπλευρη σκέψη
(για το ενδεχόμενο κάποιας χαμένης ευτυχίας, ας πούμε)
δεν με απέσπασε από το να κοιτώ μέσα στα μάτια σου
και να νιώθω πως έχω νικήσει τη σιωπή.
Λέξεις και συνδέσεις έκτοτε
-ακατάπαυστα σχεδόν-
συρρέουν εντός μου.
Ήταν αναπόφευκτο, το ένιωθα:
Κάποτε
Θα έγραφα
Ωραία ποιήματα.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ
I
Η ποίησή σου
δυναμώνει το ανοσοποιητικό μου σύστημα.
Καταπίνω μία μία τις πληγές σου με λαιμαργία.
Γίνομαι όμως πιο δυνατή.
Έμαθα πια ν’ αντέχω τις αγριότητες του ναρκισσισμού σου
Στη συνείδησή μου είναι πολλαπλές οι εκδοχές του χειμώνα
Μετασχηματίζω τα ένστικτά μας σε (ποιητικά) ημερολόγια
Δεν κινδυνεύουμε απ’ το σκοτάδι, νομίζω.
Εκείνο κινδυνεύει βασικά
Από το φως που χτίζουν οι λέξεις μας.
II
Το παρελθόν σου
ρέει
μέσα στις λεπτές σου ρυτίδες
Ρυάκια ερήμωσης
Άχαρες αναμνήσεις
Σκοτεινές
Αφιερώνεις το είναι σου ολόκληρο
σε μια αμφίβολη κάθαρση
Αφιερώνεσαι
Να δώσεις μια κάποια λογοτεχνικότητα στα συντρίμμια σου.
Απαιτείται να σκοτώσεις τη ζωή σου
Ή, έστω να σκηνοθετήσεις έναν θάνατο
(συγκεκριμένα τον δικό σου)
Για να κερδίσεις την άλλη ζωή
Εκεί που οι άνθρωποι ζουν
ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν.
III
Με συνεπαίρνει πάντα το γεγονός
ότι οι στίχοι σου μένουν ανολοκλήρωτοι.
Άπειρες ανατροπές
του ενός και μοναδικού κόσμου
(ή των πολλαπλών ειδώλων του, αν θες)
Θανατηφόροι, σχεδόν, δισταγμοί
αναφορικά με την συνέχεια του ποιήματος.
Διαρκώς ταλαντεύεσαι
για το αν θα χρησιμοποιήσεις
τη μία ή την άλλη λέξη (ή μήπως μία τρίτη καλύτερα;)
Η ανισορροπία του υποκειμένου της γραφής
Η ζωή δεν χωρά όλη σε στίχους, το ξέρεις
Το ’χεις χωνέψει το φως
που πάντα σου διαφεύγει
Η άνιση μάχη με την ποίηση
Η εσκεμμένη ή μη κατάργησή της
Το ποίημα μπάζει από παντού.
Το ποίημα μένει πάντα ανοιχτό,
αλλά ποτέ κενό.
Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ
Μου φαίνεται ότι αγαπά την ποίηση
περισσότερο από τους εραστές της.
Όμως εντέχνως φροντίζει
τις αποστάσεις της να παίρνει
από τα ποιήματα και τους αφηγητές τους.
Πλησιάζει δηλαδή την ποίηση τόσο όσο χρειάζεται
ώστε να στήσει -με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο-
σκηνικά θελκτικών ερώτων
και άλλα παρόμοια.
Έτσι, οι ποικίλες ηδονικές αισθήσεις ζωντανεύουν
αφού σκηνοθετηθούν δεόντως,
χωρίς να πνίγουν μέσα στην άκρατη αισθηματολογία.
Έτσι, οι άγριες συγκινήσεις τιθασεύονται
και οι στίχοι ευωδιάζουν όμορφα τριαντάφυλλα
-κόκκινα-
ερεθίζοντας και τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες.
Γ’ ΜΕΡΟΣ
Ονείρων γειωμένη νάρκη
ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Ποτίζω τα αισθήματά μου καθημερινά.
Τα κυκλοφορώ στους δρόμους μετά
να τα θαυμάσουν όλοι –
που είναι έτσι ανθισμένα.
Να θέλουν να τα κόψουν,
αλλά να διστάζουν.
Κι εγώ να διασκεδάζω με τους δισταγμούς τους.
Και να κρυφογελώ.
Κι έπειτα να κόβω ένα και να τούς το δίνω δώρο.
Μια χαρά,
Μια λύπη,
ή μια τύψη –
να φεύγει από πάνω μου.
Να ξαλαφρώνω
ΕΡΩΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Η Ιστορία του μέσα μου τοπίου
Οριζόντια πιο πολύ παρά κάθετη
Τροφή γίνεται της φαντασίας μου
Με κατασκοπεύουν τα ίδια μου τα όνειρα.
Δεν πιάνω το στυλό –
φοβάμαι τους φόβους μου –
Εσωτερική κατανάλωση
ερωτικών -κυρίως- επεισοδίων
Συρρέουν οι λέξεις από καιρό
Διεκδικούν τον χώρο τους στα κύτταρά μου
Οι αισθήσεις μου ασφυκτιούν μες στα οστά μου
Συρρικνώνονται
Με τις αιώνιες σιωπές μου ανταμώνουν
που ’χουν φωλιάσει πια στο δέρμα μου.
ΑΡΙΑΔΝΗ
«Μαμά, σ’ αρέσουν τα βιβλία;», είπες.
«Ναι
«Και μένα μ’ αρέσει να γλείφω τα λεμόνια»
Μετά από μικρή παύση, «…και τα βιβλία ρε», είπες.
Και πήρες ένα βιβλίο και το έσκισες μπροστά μου.
Φύλλο και φτερό το έκανες.
Άρχισες από τώρα τις αποδομήσεις
Πέντε χρόνων
Λερώνεις τη ζωή
Γράφεις το πρώτο σου ποίημα
Χωρίς τίτλο
Απλώς
ΒΑΘΙΑ ΓΝΩΣΗ
Τώρα πια το ξέρω καλά.
Δεν ήταν η κοιλιά της μάνας μου
εκείνο το υγρό και σκοτεινό μέρος
που περνούσα τις μέρες μου
ως κουλουριασμένο ον,
αυτό που «έμβρυο» αποκαλείται.
Όχι, δεν ήταν η κοιλιά της μάνας μου.
Τώρα το βλέπω καθαρά.
Ήταν μία μυστηριώδης
και ανεξιχνίαστη -ως τώρα ακόμη-
κιβωτός,
το Πεπρωμένο μου.
ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ
Χθες το πρωί
σου κλέψαν το ποδήλατο
«Κλέβεις ποδήλατο, κλέβεις όνειρο»,
σχολίασε ένας φίλος ποιητής.
Ποδηλατώντας
μοιραία σημαίνει «είσαι ελεύθερη»
Ποδηλατώντας πετάς
μέσα στην πεζή σου πόλη
ξορκίζοντας έτσι
όλους τους αρνητικούς κραδασμούς
της διαβρωμένης ζωής της
(ζωής που οι ίδιοι οι πολίτες της
αφέθηκαν να χάσουν
έχοντας καταντήσει τώρα
αξιοθρήνητα γελοίοι)
ΠΟΙΗΣΗ ΤΕΛΟΣ
Οι λέξεις που δεν με ταξίδεψαν
Οι λέξεις που περίσσευαν
Οι ποιητές που τους ταξίδευαν άλλοι -κι ας μην ήταν ποιητές-
Η στείρα επανάληψη εννοιών, τρόπων, συνδυασμών
-για την ασφάλεια ρε γαμώτο-
Ποίηση τέλος
Οι μη ποιητές
Που άλλος Καβάφης δεν θα υπάρξει
Όσοι μανιοκαταθλιπτικοί έγραψαν ποιήματα
και οι κριτικοί που τους εξύμνησαν
Όσοι δηλώνουν ποιητές
Ποίηση τέλος, λοιπόν
Η ευκολία να γράφουν όλοι «ποιήματα»
Άκρως πληγωτικό
Αναζητώ αυτό που θα ’ναι Ποίηση
Μια συνάντηση με την Ποίηση
Αναζητώ
Ξανά
.23 ΜΕΡΕΣ (2015)
Ποιος είναι ο προσφιλέστερος σας τρόπος συγγραφής; Πώς
και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;
Α.Ξ. Οπουδήποτε μπορώ να παγιδεύσω ιδέες. Και στα
πιο απίθανα μέρη. Ένα ερέθισμα μπορεί να καταγράφει
μέσα μου ή στο μπλοκάκι που πάντα κουβαλώ μαζί μου.
Αυτό το ερέθισμα με ταλαιπωρεί μέχρι να το αποτυπώ-
σω στο χαρτί με κάποιο τρόπο. Μετά αρχίζει η επεξερ-
γασία όλου αυτού που είναι συνήθως μια αργή και βα-
σανιστική διαδικασία, που όμως παράλληλα μου χαρίζει
μοναδική απόλαυση.
[…]
Συχνά με ερεθίζουν οι άλλες λέξεις. Κείμενα άλλων που
διαβάζω και μου μιλάνε δημιουργούν μια διάθεση μέσα
μου που μπορεί να αποτελέσει τον οδηγό για τη δική
μου γραφή… γίνεται μια μυστική γοητευτική ζύμωση.
Ι
«Και μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα! Μην τολμήσεις!
Μ’ ακούς;» του φώναξε από το παράθυρο καθώς
εκείνος έμπαινε στο παλιό του αυτοκίνητο. Και αμέσως
μετά μουρμούρισε: «Μόνο η ζωή σου θέλω να ’μαι». Μ’
αυτά τα λόγια στο στόμα της η Σοφί έτρεξε και πήρε
το σημειωματάριό της απ’ το καφέ κομοδίνο και άρχισε
να γράφει με λύσσα. Μέσα στο σώμα της είχαν φωλιάσει
όλοι οι λυγμοί του κόσμου.
«Με νάρκωσαν και με βίασαν».
Δεν απέχω και πολύ από αυτή την κατάσταση.
Σθεντόν και ψυχολογική βία.
Τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία
Που το σώμα θυμάται.
Μια παλιά υστερία καλύτερα.
Τα τοποθέτησα σήμερα κιόλας (όπως τότε) πάνω στο κομοδίνο μου
για ασφάλεια.
Έχω άλλες 22 μέρες μπροστά μου (και τη μισή σημερινή).
Σθεντόν και βία.
Η βία.
Αυτή η ατέρμονη εσωτερική ένταση
που προκαλεί το αίσθημα του ανικανοποίητου και η επίγνωσή του,
αυτή η βία σαν σαράκι
μού κατατρώγει την ψυχή.
Μια δύναμη απολύτως καταλυτική για την ισορροπία μον.
Αναρωτιέμαι αν τα βιβλία σον θα πάρουν ποτέ θέση στο κομοδίνο μου.
(και άρα εσύ στη ζωή μου)
ΙΙ
Της λείπει ο λαιμός του.
Οι επιθυμίες μου που σχετίζονται με σένα
ζουν μόνες τους μια χαρά κι έξω από μένα.
Είναι πράγμα θαυμαστό στ’ αλήθεια.
Έχουν τη δική τους αυτόνομη ζωή.
Σε αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλεται η διάρκεια
και η δύναμή τους.
ημέρα δεύτερη (της απουσίας).
ΙΧ
Πολλές φορές δημιουργείς ο ίδιος το ερέθισμα που
χρειάζεσαι για να γράψεις. Αυτο-σκηνοθετείσαι.
Δημιουργείς τις συνθήκες εκείνες, το περιβάλλον,
τα συμφραζόμενα που θα σε βάλουν σε πρόσφορη εσωτερική
διαδικασία και που θα σε οδηγήσουν στο ανοίκειο βλέμμα.
Είναι εσωτερική επιτακτική ανάγκη να είναι κανείς
θερμός —αν όχι καυτός— απέναντι στο αντικείμενο της
γραφής του. Σε βαθμό που να ερωτοτροπεί άγρια μαζί
του, σε κάθε εκδοχή, σε κάθε σχεδίασμα. Χρειάζεται να
καίγεται κανείς μέσα του.
Εγώ πάλι ονειρεύομαι την ανοιχτή θάλασσα μαζί σου.
Κι ας ζω στην άκρη της ζωής σου.
Ένα πεδίο άπειρο, ελεύθερο και φωτεινό,
όπου όλες οι λέξεις θα λέγονται με ειλικρίνεια
και μετά θα αθωώνονται.
Είσαι το ποίημά μου, ξέρεις,
αλλά εγώ δε θέλω να γίνω ποτέ το δικό σου.
Με αντέχεις. Ίσον με αγαπάς. Αυτή είναι η ιδανική και επιθυμητή εξίσωση.
XIV
Η Σοφί αγαπά τις καταθλίψεις της.
Επίσης απεχθάνεται το μελό
(σε όλες του τις εκφάνσεις)
Και αν δεν έρθει πίσω κοντά της,
στο δωμάτιό τους, «το σπίτι τους»,
θα πάρει τα σθεντόν της
και θα σκάσει.
Και θα ’ναι αυτή, γράφει, μια στάση ηρωική.
ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ραντεβού το φθινόπωρο λοιπόν.
Για να δώσουμε συνέχεια στην ιστορία μας.
Το ζήτημα είναι αν θα μας ξανάρθουν οι λέξεις
ή αν χάθηκαν για πάντα μέσα στους λαβυρίνθους
των καλοκαιρινών μας περιπλανήσεων.
Διάβαζα για τον εραστή μιας πόρνης
που την έλεγαν Λου.
Τόσοι άντρες μπαινόβγαιναν στο σώμα της,
μόνο ένας κατάφερνε να την αποπλανεί
προλαβαίνοντας ακόμα και την ίδια τη νύχτα.
Και θέλω να σου διηγηθώ αυτήν την ιστορία ολόκληρη,
όταν αποκαμωμένοι από τον έρωτα
θα χαλαρώνουμε στο κρεβάτι
και θα βυθιζόμαστε ο ένας μέσα στα μάτια του άλλου
φροντίζοντας μη μας πέσει κάτω κανένα βλέμμα.
Ποιο μήνα του φθινοπώρου αυτή τη φορά;
Σεπτέμβρη ίσως ή Νοέμβρη
θα εξιλεωθείς για την καλοκαιρινή σου προδοσία;
ΧΧΙΙΙ
Όλες οι ιστορίες έχουν αρχή, μέση και τέλος. Άλλοτε
το τέλος το δίνει ο συγγραφέας, άλλοτε ο αναγνώστης.
Πολλοί συγγραφείς δεν αφήνουν τους ήρωές τους να
τους καθοδηγήσουν, αντίθετα, αυτοί καθοδηγούν τους
ήρωες και σαν να είναι εκείνοι μαριονέτες κινούν τα
νήματά τους. Η Σοφί τις γνώριζε καλά όλες τις παραπάνω
εκδοχές όταν του ζήτησε να επανατοποθετηθεί πάνω
στη σχέση τους. «Και μη μακρηγορήσεις άλλο πάνω στη
θλίψη μου» πρόσθεσε στο τέλος.
Ήξερα την έκβαση. Φυσικά και την ήξερα. Αφού στην ουσία
εγώ δημιούργησα το μύθο.
Έβαλα το τέλος που εξυπηρετούσε.
Αυτό το δωμάτιο δε θα μας φιλοξενήσει τελικά.
Αλλά εγώ δε θα χρησιμοποιήσω το γκάζι.
Με βλέπω ήδη να διασχίζω το δρόμο
έχοντας ξεχάσει τα σθεντόν
πάνω στο κομοδίνο
ΠΛΗΓΕΣ (2011)
Η ΑΡΝΗΣΗ ΣΟΥ
Την άρνησή σου την έκανα καράβι
που θα με ταξιδεύει στα χρόνια που θα ΄ρθουν.
Κυματάκι της θάλασσας που πάνω του θα χαϊδεύομαι
Φωνούλα μέσα μου που τραγουδάει για αθωότητα.
Την άρνησή σου την έκανα στίχους ηχηρούς,
την έκανα στιγμή ολόκληρη γεμάτη από σένα,
ελπίδα ότι μπροστά μου θα σταθείς μια μέρα,
Κι εγώ,
ελεύθερη,
θα σου ψιθυρίζω την αλήθεια μας,
κι εσύ,
για πρώτη φορά,
θα την αποδέχεσαι.
ΤΑ ΣΚΟΤΑΔΙΑ ΜΟΥ
Αναπολώ τα σκοτάδια μου
Τις μέρες της μοναχικής μου περιδιάβασης
σε ακυρωμένους έρωτες
τις μέρες που έβγαινε από μέσα μου
αρρωστιάρικη και αδύναμη φωνούλα
κι η αγωνία πάλευε με τους φόβους μου
και το σχοινί έτριζε κάτω απ’ τα πόδια μου
και συ «αγρόν ηγόραζες» και άλλα τέτοια.
Και τις κομμένες μου ανάσες
και τους πανικούς μου
και τα ασάλευτα βράδια μου
τότε τα περιφρόνησες.
Τώρα τα ερμηνεύεις.
Αγαπώ τα σκοτάδια μου.
Και κείνα μ’ αγαπάνε.
***
Αναζητούσα τα κομμάτια μου,
μα εκείνα ταξίδευαν στο πολύχρωμο του κόσμου.
***
ΟΜΟΝΟΙΑ
Άνθρωποι με αφηνιασμένα βλέμματα
φωνές αλλόκοτες
βαθιά πληγωμένες.
***
Πλήθος ανθρώπων κοντά μου και, τριγύρω,
μα εγώ θέλω στην άκρη μου να γείρω.
Μια γωνίτσα μια ακρούλα να κουρνιάσω
μακριά από όλους
μόνη
να ξενοιάσω.
***
Είναι κάτι βράδια ναυάγια
(όλο απόγνωση και τρέλα)
που ούτε το φως του πρωινού
δεν ξέρει πώς να τα γιατρέψει.
***
Αφορίζω την ευαισθησία μου
την αρρώστια της ψυχής μου.
Και οργίζομαι και λέω
γιατί εμένα να με πληγώνουν
τα αναπάντητα ερωτήματα
τα ανέκφραστα συναισθήματα
τα γερασμένα μάτια
τα απογεύματα χωρίς εσένα.
Αφορίζω την ευαισθησία.
***
Κι αυτή η μέρα πέρασε.
Μέτρησα την αξία της με την ομορφιά της ανατολής.
Χωρίς αναστολές την απέρριψα
αδημονώντας για το πρωινό φως.
***
Εντός του σπιτιού συνομιλώ με ίσκιους.
Πένθιμες άριες χορογραφώ πια.
Μοιρολογώ ευτυχισμένους ήχους.
Μοιρολογώ εικόνες ζωής
που τώρα κείτονται στο τζάκι
παρέα με τις στάχτες.
***
Δε χωράω στη θάλασσα τ’ ουρανού
κι ας είμαι τόσο δα αστέρι,
χρυσό περιστέρι του νου.
Είναι τέτοια τα όνειρα
που μοιάζουν όρια ατίθασα.
Τόσο μεγάλα
σαν αυτά δεν είναι άλλα.
Δε χωράω πουθενά.
***
Το τοπίο αλλάζει
οι γραμμές μικραίνουν
κι ο χρόνος άλλος μοιάζει.
Έτσι που οι εποχές αγρίεψαν
κι η θάλασσα παλιώνει,
ο ορίζοντας πώς μοιάζει να θολώνει!
***
Τα βότσαλα της θάλασσας που ζωγραφίζω
η άμμος που σχεδίαζα βασίλεια
τα ψηλά βράχια καράβια παιδικών ονείρων.
Εσύ μαζί τους.
Έφυγες.
Και μένα με ανακουφίζει να ξέρω
ότι έχεις γίνει ένα
με το σύμπαν.
ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ
Έλα να σεργιανίσουμε τον έρωτα.
Έτσι απλά
να πάμε,
δίχως τα «πώς» και τα «γιατί»
που κουβαλάμε.
***
Συχνά τις νύχτες δεν κοιμάμαι.
Φαντάζομαι πως ανοίγεις την πόρτα και μπαίνεις.
Έχεις λάγνο βλέμμα.
Χαϊδεύεις τα κόκκινα μαλλιά.
Μυρίζεις το σώμα μου.
Εγώ δεν κουνιέμαι.
Σκύβεις
μου φιλάς το λαιμό.
Μετά φεύγεις
σιωπηλός
όπως ήρθες.
Μα εγώ έχω την αίσθηση πως κάτι ψιθυρίζεις,
σαν όνειρο πως λες
«Μη σπαταλάς τις νύχτες σου, δεν θα ‘ρθω.»
XEΡΙΑ ΜΟΥ
Χέρια δυσκίνητα
βουνά ακίνητα
απόλυτα θλιμμένα
Χέρια μου,
που ονειρευτήκατε γραφές
δοθήκατε στην Ποίηση,
το ταξίδι της ψυχής μου.
Χέρια,
-σκληρά και μόνα-
τα βράδια
μιλάτε με το μολύβι
σιωπηλά,
τον συρτό του ήχο αφουγκράζεστε
Χέρια μου,
ζείτε τη δική σας ζωή,
έξω από μένα,
και χωρίς
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ
Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου,
στο χώρο της ποίησης.
Οικεία και αγαπημένη περιοχή.
Εσύ με έφερες εδώ χωρίς να ξέρεις.
Είπα μήπως και αναπληρώσω γράφοντας
το κενό της απουσίας σου.
***
[...]
στην Αγγελική
Ώρες ακίνητη πάνω σε ένα κρεβάτι
να τον περιμένεις.
Παγιδευμένη σε έναν άρρωστο έρωτα
πιο εθιστικό κι από το πιο σκληρό ναρκωτικό.
Είκοσι χρόνια «χαμένα» (αυτή είναι η λέξη τελικά)
Εσύ να καις τη ζωή σου γενναιόδωρα
(γιατί; ξέρεις ότι θα ’χεις κι άλλη;)
Αυτό ποτέ δεν το κατάλαβα ολόκληρο. Εν μέρει μόνο.
Πρέπει να νιώθεις πολύ μόνη, my love.
Σαφώς δυστυχισμένη.
Ως το τέλος, (ποιο θα ’ναι;)
Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ TOΥ ΑΝΕΜΟΥ (2009)
Η σκέψη μου
βυθίστηκε
στα χέρια σου
Έχασα εσένα μα κέρδισα την Ποίηση.
ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ
Το αναλωμένο σε ηδονικούς έρωτες σώμα,
Το δοσμένο παντού.
Και στις αγκαλιές χλωμών κοριτσιών –
Χωρίς πνευματικότητα —
Αυτό,
Να αιχμαλωτίσει θέλει
Η πρώτη μου ρυτίδα,
Το πνευματικό μου βλέμμα — χλωμό και ώριμο
Μαζί. Με γνώση.
Όχι σκιές ερώτων…
Να του δείξει
Πόσο απόλυτη ευθύνη είναι η αγάπη.
***
Η τρέλα του έρωτα δεν ξεγελιέται με τίποτα.
***
Η ΣΚΕΨΗ MOY ΒΥΘΙΣΤΗΚΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΟY
Τα χέρια σου -το μήκος των δακτύλων— δεν μ’ αφήνουν
να ησυχάσω τα βράδια.
Προσπαθώ να ονειρευτώ όταν για πρώτη φορά μ’ ακούμπησαν,
μ’ έπαιξαν, μ’ απογείωσαν.
Τα χέρια σου έχουν ωραία γεύση.
Με βασανίζουν έτσι που μου λείπουν τα βράδια και πρωινά.
Τα φωτογράφισα με τη μνήμη τότε που τα φιλούσα για ώρες.
Και πάλι δεν τα χόρταινα…
ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ…
Οι άνθρωποι χάνονται…
Ανύποπτα γλίστρησες έξω από το οπτικό μου πεδίο
Απ’ το κάδρο μου βγήκες…
Γιατί οι άνθρωποι χάνονται… χάνονται… και πάνε.
Τα ποτάμια που σε πήραν εγώ τα μίσησα.
***
Κάστρο μου… ο έρωτας μου είναι βροχή που θα σε αλώσει.
***
Απόψε δε θα σε σκεφτώ
Θα κάνω στον εαυτό μου αυτή τη χάρη.
Θα αγνοήσω και το φεγγάρι που κάναμε όνειρα
κάτω απ ’ τη λάμψη του…
Αγγιχτήκαμε… έγειρες το κεφάλι σου στο στήθος μου
Κοιμηθήκαμε κάτω από τη λάμψη του
Ξυπνήσαμε κάτω από τη λάμψη του
Χωρίσαμε κάτω από τη λάμψη του
Κι αυτό κουβέντα.
***
Χάρτης είν’ η παλάμη σου… και δείχνει όλο τον κόσμο.
ΣΤΙΓΜΙΑΙΑ ΑΙΣΘΗΣΗ
Όπως σε είδα ν’ ανεβαίνεις τη σκάλα του έρημου σταθμού
εκείνο το απόγευμα
Με το βλέμμα καρφωμένο στο κενό — προσηλωμένος,
κλειδωμένος ήσουν —
Όπως είδα ένα παράξενο φως να σε λούζει
Ένιωσα να παίρνει άλλο νόημα η ύπαρξη που ήμουν ντυμένη
Σα μαγεμένη, έμεινα ακούνητη στην ίδια θέση.
Τα μάτια μου σε χόρτασαν για μια μόνο στιγμή.
Δεν σ’ ακολούθησα, δεν έτρεξα ξοπίσω.
Όμως κατάλαβα πως η ψυχή μου πέταξε.
Τον ίδιο το δρόμο σου είχε πάρει.
***
Κάλεσέ με
Η ηχώ σου ν’ ακουστεί
Πέρα στα βράχια
Μέχρι το παλιό ναυπηγείο
Με τα λευκά σπίτια τριγύρω
Που να φιλοξενήσουν τα αγγίγματα
Τις ευωδιές από τα ευλογημένα σώματα
Και τα στόματα
Σαν σμίγουν την ανατολή.
Θα σε ακουμπήσω…
Γιατί παλιά δεν ήξερα
Πού να βάλω τα χέρια τα μάτια την ανάσα
Μην κι ασυλλόγιστα ακυρώσω
Βεβιωμένα απόλυτα δικά σου και δικά μου.
Οικονομία δεν θα έχει πια στα αισθήματα
Στα φιλήματα στα παιχνίδια.
Θα γίνει ύβρις ο έρωτας
Που δεν ενστερνίζεται την ισορροπία της φύσης
Θεωρώντας την αρμονία της θάλασσας με τον ουρανό
—την ώρα που σουρουπώνει— σύμβαση.
Μα θα του δώσει συγχωροχάρτι ο επερχόμενος θάνατος.
Τα μυστικά σοκάκια στο νησί που έχει το όνομά σου
Μαζί θα τα περάσουμε
Εσύ κι εγώ
Όταν οι σκιές δεν θα μας κυνηγούν πια.
Τα ονόματα θα αποκαλυφθούν
στις ασημοβαμμένες γλάστρες το δείλι
Που δεν θα ’ναι τότε θλιμμένο,
αφού σύμμαχός μας θα ’ναι ο καιρός.
Στα νερά της θάλασσας θα πλυθούμε
Με κατάνυξη θα μιας ατενίζει το ανεμοδαρμένο ξωκλήσι
Κι εγώ… σεμνή πια μέσα στην ελευθερία του έρωτα
Θα περνώ από την αγορά ενάρετων ανθρώπων
Επειδή απαρνηθήκαμε τις προφητείες των φαντασμάτων
Κάποια βροχερή χειμωνιάτικη νύχτα.
…Τα ωραιότερα
ταξίδια είναι
του μυαλού.
ΠΕΡΑΣΜΑ
Στέκομαι σε απόσταση
Ικανή.
Με βλέπω να περπατώ
Ανάμεσα απ’ το πλήθος
Να περνώ…
Χωρίς να γυρίσουν να με κοιτάξουν
Τα χαμηλωμένα βλέμματα
Οι πόνοι οι κρυμμένοι πίσω από μαύρα γυαλιά
Όλοι την ίδια ηλικία μοιάζουν να ’χουν
Έτσι περνώντας…
Στέκομαι σε απόσταση
Ικανή.
Να με ψάξω μες στους ανθρώπους
Να με βρω
Να με ρωτήσω
Για τον προορισμό, την ταυτότητα,
Την ποιότητα, την ομοιότητα,
Το λάθος, το άλλοθι…
Μα να μην θυμάμαι ούτε το όνομά μου;
ΘΛΙΨΗ
Το κλειστό δωμάτιο
Με τους μαύρους καθρέφτες
Εκεί. Υπάρχει μια αίσθηση
Θανάτου απελπιστικά βαριά
Μυρωδιά πεθαμένου λουλουδιού
τραγουδιού του χρόνου
του φθίνοντος του αγγίζοντος
την θαλπωρή παρέχουν
τα φαντάσματα
του παρελθόντος ονείρου
που καλούσαμε ζωή.
ΠΑΡΑΠΟΝΟ
Και να σκεφτείς,
Ούτε στιγμή δεν πίστεψα
Πως η κοπέλα με τα σανδάλια, τα λυτά μαλλιά, τα μύρα
Η σχεδόν διάφανη
Ήταν η Αφροδίτη.
Κι όμως την είδα να κατεβαίνει
Από ψηλά το κόκκινο βουνό
Με ελαφρό περπάτημα
Αγέρωχο βλέμμα
Πλατύ χαμόγελο.
Μα με προσπέρασε
Ούτε που γύρισε να με κοιτάξει
Τα βλέφαρα, τα μάτια, το πρόσωπο
Που το βασάνιζε ένα συννεφάκι θλίψης.
ΑΝΤΙΛOΓΟΣ
– Σπατάλη είναι να σκορπίζεσαι σα φύλλο
– Μα ποιος θεωρεί φύλλα αμελητέα;
***
Υπάρχουν μερικά βράδια που οι άνθρωποι περιμένουν.
Δεν κοιμούνται, περιμένουν.
Κι ο χρόνος μένει ακίνητος-κολλημένος σ’ ένα βασανιστικό παρόν …
Που δε λέει να γίνει αύριο.
***
Την κάθε μέρα την προσέχω σαν κόρη οφθαλμού –
Μην μου πέσει κάτω και γίνω κατά τι φτωχότερη.
ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Δεν υπάρχουν πιο μακάριοι άνθρωποι από τους μασκοφόρους.
Ξεγλιστρούν ανύποπτα απ’ τις συμβατικότητες του πολιτισμού
Χορεύουν ατίθασα μ’ όλες τις εκδοχές της ύπαρξής τους
Ξεγελούν κάθε υπαινιγμό υποδούλωσης
Εκδίδουν παράνομα αλλεπάλληλες νέες ταυτότητες
Φλερτάροντας ασύστολα με την αιώνια ελευθερία,
Την Ηδονή.
ΕΠΙΘΥΜΙΑ
Δεν θα ’θελα να είμαι λέξη.
Να μην συρθώ σαν πόρνη από στόμα σε στόμα.
Να μην με σπαταλήσουν ασυλλόγιστα ασυνείδητοι δημαγωγοί του έρωτα.
Να μην μ’ αλλοιώσουν πένες προδομένων εραστών και μετά γυρνώ
στους δρόμους
Ψάχνοντας να δώσω νόημα στην υπόστασή μου
Γυρεύοντας να τρυπώσω παράνομα στα κιτάπια κάποιου διάσημου ποιητή
Μήπως και σώσω κάτι από την υπόληψή μου.
Δεν θα ’θελα να είμαι λέξη.
ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΑΠΟΣΚΕΥΗ
Ένα «θέλω» με βασανίζει χρόνια τώρα.
«Θέλω» πολύπλευρο, πλουραλιστικό, πολυδιάστατο.
Το κουβαλώ μαζί μου κι όταν δεν θέλω.
Θέλω δεν θέλω εκείνο με κυνηγά.
Μου αρέσει μα φοβάμαι κιόλας.
Μήπως αυτό το «θέλω» ποτέ δεν το μπορέσω.
***
Ζήσαμε ό,τι μπορέσαμε να αντιληφθούμε πως μας ανήκει
Και πάλι ένα μέρος μονάχα.
Δεν διαθέταμε τη νοημοσύνη των αισθημάτων
Το ένστικτο μας πρόδωσε.
Και φαίνεται τώρα…
Σα να ξεστράτισε ο δρόμος της σκέψης μας τότε…
Έφτασε ο καιρός να αναρωτηθούμε…
***
Σ’ όσους με αγαπάνε
Τα ωραιότερα ταξίδια είναι του μυαλού.
Να σε πηγαίνει η σκέψη σε ό,τι αγαπάς και σου αρέσει.
Και να μην είναι ανάγκη να επιστρέψεις
Αυτά κοντά σου πάντα είναι
Μέσα σου εικόνες αληθινές
Σα να πήγες…
Αναμνήσεις χωρίς χρονικότητα
Σα να πήγες…
Σα να γύρισες…
ΥΠΕΡ ΜΝΗΜΗΣ
Τα τραγούδια, τα ονόματα
Τα αρώματα… όλα
Να τα θυμάμαι… ένα προς ένα
Άπαντα… Η λήθη θα σημάνει
Θάνατο.
Ν’ αντέξει το μυαλό μου μονάχα
Να ’ναι γερό, ατίθασο, ανοιχτό
Σαν κιβωτός,
Αδιάκοπα να δέχεται καινούριους θησαυρούς…
Νεοαποκτηθέντα λάφυρα,
Μυρουδιές και θύμησες,
Μουσικές και θάλασσες…
Ν’ αντέξει το μυαλό μου μονάχα
Να ’ναι λίγες οι απώλειες και οι φθορές
Λίγες και μετρήσιμες
Να πάρει θάρρος κι η ψυχή
Να συνεχίσει αγέρωχη
Αλώβητη
Από τις επιθέσεις του φθοροποιού χρόνου
— που ορέγεται κι αυτήν την ίδια την αθανασία της ακόμα
Να πορευθεί με τόλμη -όσο της μένει-
Ν’ αντέξει
Το μυαλό.
ΡΟΕΣ
Πού Θα μας οδηγήσει αυτή η βόλτα;
Το χλωμό φεγγάρι, το πληγωμένο αστέρι
και το αγέρι που μας μέθυσε;
Πουθενά δεν φαίνεται να υπάρχει ανάλογη σύνδεση ανάμεσα
στο αθώο μου βλέμμα και στο δικό σου λάγνο χαμόγελο
σαν ταξιδεύει στο άπειρο στο όνομα της στιγμής.
Πού θα μας οδηγήσει αυτή η βόλτα;
Το τοπίο Θ’ αλλάξει ξανά και ξανά
Η ζωή Θα τρέξει μες στα χέρια μου
Το φεγγάρι Θα ζωντανέψει
Το αστέρι Θα γιατρευτεί
Το αγέρι Θα μας ξεχάσει.
Με τις δυνάμεις που διαθέτουμε ώστε ν’ αντέχουμε τη ροή,
Έτσι θα μάθουμε να μετράμε την ουσία της ύπαρξης.
ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Περάσαμε έρωτες πολλούς.
Ανταμώσαμε σατύρους αγκιστρωμένους
σε σώματα που ‘ξέραν μόνο να ξεχνούν…
Ψυχές δεν γνώρισα πολλές να μου ανοιχθούν σε πλάτος και σε βάθος
Της δικής σου τις διαστάσεις δε λησμόνησα.
Περάσαμε έρωτες πολλούς –
Κρυφά και φανερά —
Μας στιγμάτισαν για να μας αφήσουν μετά
εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε,
Στην πρώτη νιότη.
Μαζί.
Μαζί βαδίζουμε σιωπηλά ακούγοντας τους κραδασμούς
του ανέμου της ζωής.
Τις ελευθερίες μας μοιράσαμε σωστά. Με οικονομία.
Και ο χρόνος μάς σεβάστηκε.
ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΚΙΑ (2010)
Τριγυρίζω μέσα σ’ ένα σπίτι άδειο. Μόνη. Σέρνομαι από δωμάτιο σε δωμάτιο, ψηλαφίζοντας μνήμες. Κλείνω τα μάτια. Αφήνομαι στο σκοτάδι. Προσπαθώ ν’ αυτοσυγκεντρωθώ, μήπως και ανακαλέσω λίγη χαρά απ’ το παρελθόν.
Δεν τα καταφέρνω. Φαίνεται πως τα κύτταρά μου έχουν πια νεκρωθεί. Ανεπανόρθωτα. Ο εγκέφαλός μου αχρηστεύθηκε ερήμην μου. Γερνάει και αυτός, όπως κι εγώ. Φθίνω, γιατί δεν μπορώ να νικήσω το χρόνο που με υπερβαίνει. Το σώμα μου έχει αλλάξει σχήμα, έχει βαρύνει. Κι όμως, κοίτα που θα κατοικώ μέσα σ’ αυτό μέχρι το τέλος της ζωής μου! Είμαι σαράντα χρονών. Και θα συνεχίσω να υπάρχω και να συναναστρέφομαι φαντάσματα. Όποιος έχει γευτεί την ευτυχία και την ομορφιά, αρνείται μετά να συμβιβαστεί με την δυστυχία και την ασχήμια. Δεν έχω μάθει να συγκατατίθεμαι στη μιζέρια. Μα θ’ αναγκαστώ να πορευτώ όπως μπορώ,
να μαζέψω τα κομμάτια μου, να βουλιάξω σ’ ένα αδιάφορο παρόν. Διαφορετικά θα χάσω εκείνη. Θα μου την πάρουν άνεμοι μακριά, θεριά θα την κατασπαράξουν, αν την αφήσω… Είναι τόσο μικρή κι ανέμελη, τόσο τρυφερή. Νοιώθω βρώμικη κάθε που την ακουμπώ, που κρατώ το χέρι της…
Φοβάμαι, μήπως άθελά μου της μεταδώσω θλίψη. Δεν θέλω η κόρη μου να φέρει το στίγμα της λύπης. Δεν της αξίζει αυτή η μοίρα. Το χαμόγελό της κλείνει όλη την ουσία του κόσμου τούτου. Το κορμί της λιτό, άυλο σχεδόν, λικνίζεται σε μουσικές ουράνιες. Αβίαστα ζωγραφίζει αρμονικές κινήσεις και ξεχνιέται σε αέναους ρυθμούς. Έχει μέσα της μια περιουσία κλειδωμένη καλά σε κάθε της ίνα, σε κάθε ιστό… Φέρει το σπέρμα ενός ατέρμονου κάλλους. Μια άγια τράπεζα το σώμα της. Ένα θησαυροφυλάκιο το είναι της. Τρομάζω στη σκέψη ότι εκείνη το αγνοεί. Ασυναίσθητα κάνω γκριμάτσες αποδοκιμασίας. Τα μάτια μου πρέπει να ’χουν πάρει παράξενη έκφραση. Ψάχνω να βρω καθρέφτη. Μα είναι σκεπασμένοι όλοι με λευκά σεντόνια. Άσπρα υφάσματα καλύπτουν τα έπιπλα. Σα φαντάσματα, κοιμισμένα ή σε νάρκη. Λες, να βγω γρήγορα έξω, μήπως και ξυπνήσουν και μ’ αρπάξουν, και δεν μ’ αφήσουν ν’ αποτινάξω το παρελθόν… Το κακό παρελθόν… Το καλό, ας το θυμάμαι… Αν δεν έχω μνήμη, θα πεθάνω νωρίς. Εγώ είμαι η μνήμη μου… Η
μνήμη μου παραπέμπει στην ύπαρξή μου… Της δίνει υπόσταση, της δίνει Λόγο. Η σκέψη μου είναι μπερδεμένη. Αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε μονοπάτια άγνωστα, σε μυστικές στοές, σε ροές και ξεχασμένα περάσματα. Η
σκέψη μου νοσεί, το μυαλό μου πονάει. Μου ’ρχεται ν’ ανοίξω την πόρτα, να πάρω τους δρόμους, τα λιμάνια, τους σταθμούς, να εξαφανιστώ, να αράξω κάπου στην άκρη του κόσμου, σε μια μικρή γωνιά ξεχασμένη, να κουρνιάσω ανάμεσα σε αγνώστους και να περιμένω το θάνατο να ’ρθει. Και θα ’ρθει. Γιατί θα παρακαλώ μέρα νύχτα. Κι αν υπάρχει Θεός, θα μου τον στείλει, για να με λυτρώσει, να με αδειάσει απ’ το βαρύ φορτίο, αυτό το μολύβι που εγκαταστάθηκε στην ψυχούλα μου. Θα κάνω φτερά, θ’ ανεβώ ίσως ως τον
ουρανό, θα γίνω πανσέληνος και θα εμπνέω στους ποιητές στιχάκια για τον ειλικρινή και ατέλειωτο έρωτα. Σαν ολόκληρο φεγγάρι που θα είμαι, όλοι θα με σέβονται και θα με υμνούν. Άλλοι θα ζηλεύουν, γιατί θα ’μαι αθάνατο: δεν θα ανήκω στη χορεία των ταπεινών και απλών και γήινων και
ασήμαντων πραγμάτων…
Ανοίγω την πόρτα και βγαίνω έξω. Από στιγμή σε στιγμή θα πεταχτώ στην μαύρη άσφαλτο και, καθώς ξημερώνει, θα με ρουφήξει η ανατολή και θα με στείλει πολύ μακριά. Μα δεν κουνιέμαι. Προσηλωμένη, βλέπω την ψυχή μου να πετά, ενώ το σώμα μου είναι καθηλωμένο στο ξύλινο πάτωμα του
τεράστιου σπιτιού μου. Ακούω τις φωνές της μικρής στ’ αυτιά μου, τα τραγούδια, τις μουσικές, τους κύκνειους χορούς της. Βλέπω τα τεράστια μάτια, το λευκό της δέρμα, τα ροζ χειλάκια που χαμογελούν. Δεν έχω περιθώρια. Θα μείνω…
Αυτός ο δρόμος είναι μονόδρομος.
Ιανουάριος 1987. Νύχτα
Είναι δύσκολο να κάνεις τέχνη. Είναι μια περίεργη διαστροφή, που ή την έχει κανείς ή δεν την έχει. Πιστεύω ότι γεννιέσαι, έστω, με το σπέρμα αυτής της διαστροφής και μετά σε κατατρέχει σ’ όλη σου την ζωή, σ’ ακολουθεί παντού,
γίνεται δεύτερη φύση σου, σημείο αναφοράς σου, λόγος ύπαρξης. Είσαι εξαρχής πεπεισμένος ότι αξίζει να πάρεις αυτό το δύσβατο μονοπάτι. Έχεις την βεβαιότητα ότι υπάρχεις στον κόσμο για να φέρεις το φως, να δημιουργήσεις κάτι μεγάλο… Μόνο που για να φτάσεις στο τέρμα, απαιτείται να διανύσεις έναν μακρύ και ανώμαλο δρόμο. Χρειάζεται να περάσεις μέσα από διαδρομές δύσκολες, ν’ απαρνηθείς την ύλη, να υπερβείς τον εαυτό σου… Κάνεις ένα ατέλειωτο ταξίδι — δηλαδή σου δημιουργείται κάποτε η αίσθηση ότι είναι ατέλειωτο. Και ότι ο προορισμός είναι ουτοπία. Κι όμως, έχεις εθιστεί τόσο πολύ στο να βασανίζεσαι, να παιδεύεσαι και να προσπαθείς, που ούτε στιγμή δε σκέφτεσαι σοβαρά να το παρατήσεις… Οι είκοσι τέσσερις ώρες της μέρας σού φαίνονται λίγες, πράγμα που σου προκαλεί δυσαρέσκεια, αλλά
δεν είναι κάτι που περνά απ’ το χέρι σου να το διορθώσεις. Κάνω συστηματική άσκηση και μεθώ απ’ την ίδια μου την κούραση. Ποτέ δεν πίστεψα ότι πέτυχα την απόλυτη αρμονική έκφραση. Πάντα έχω περιθώρια βελτίωσης, ακόμα κι
όταν το κοινό, μαζί και οι κριτικοί, μου ρίχνουν δάφνες και ισχυρίζονται ότι ξεπερνώ προηγούμενες ερμηνείες μου… Νομίζω ότι είμαι ο πιο αυστηρός κριτής του εαυτού μου. Έχω επίγνωση του δύστροπου χαρακτήρα μου… Όταν δουλεύω μια χορογραφία γίνομαι εγωιστής, πεισματάρης… Λες και μόνο εγώ κάνω κάτι σημαντικό και απαιτώ την αμέριστη υπομονή και το ενδιαφέρον όλων. Τώρα που το βλέπω από απόσταση, μου αναγνωρίζω αυτή την αλαζονεία. Είμαι εμποτισμένος με το μικρόβιο της τελειότητας… Θέλω να ’μαι απόλυτα μόνος, όταν ξεκινώ να δουλέψω ένα κομμάτι. Να βρω τους μυστικούς δεσμούς, τις γέφυρες, να οικειοποιηθώ τα βήματα, να κάνω κτήμα μου τη μουσική… Να ξεκλειδώσω τον μυστικό νέο κόσμο που θα με φιλοξενήσει. Μόνος ν’ ανακαλύψω την καινούργια μου χορευτική μάσκα, πριν την αποκαλύψω έξω, στον κόσμο που περιμένει. Μόνος. Ούτε εκείνη
δεν επιθυμώ. Ούτε εκείνη.
Ποτέ δεν μου είχε περάσει απ’ το μυαλό ότι θα ερωτευόμουν χορευτή. Είχα μια περίεργη αντίληψη για τους χορευτές. Ότι ήταν άυλοι, υπερβατικοί, δεν μπορώ να το προσδιορίσω ακριβώς. Πάντως η γενική μου εντύπωση ήταν ότι δεν πρέπει να ανήκαν στον γήινο μας κόσμο. Ο έρωτας ήταν κεραυνοβόλος. Ο κόσμος σβήστηκε σα σφουγγάρι. Ακόμα και τώρα αναρωτιέμαι τί βρήκε εκείνος ο Θεός σε μια τυχάρπαστη, άδοξη σχεδόν, φοιτητριούλα παιδαγωγικής που μετά κόπων και βασάνων -και προσωπικά έξοδα- είχε εκδώσει μια μικρή ποιητική συλλογή. Την πρώτη και τελευταία- και μάλλον το μέλλον δεν θα με διαψεύσει.
Κοιτάζομαι στον μεγάλο καθρέφτη. Μισώ τα περιττά μου κιλά, τους μαύρους κύκλους κάτω απ’ τα μάτια, το ξεθωριασμένο πρόσωπο και τ’ ατημέλητα μαλλιά, τα βαμμένα κόκκινα, μα που το χρώμα τους έχει αρχίσει να θαμπώνει στις ρίζες. Μέσα στη δυστυχία μου πώς βρίσκω το θάρρος ν’ αυτοσαρκάζομαι; Πάντα είχα τέτοιες τάσεις, η αλήθεια είναι αυτή. Το χιούμορ μου ήταν πιο πετυχημένο απ’ τα βαρετά μου στιχάκια. Κατά τη διάρκεια κάποιου καυγά
εκείνος δεν παρέλειπε να μου το τονίσει. Όσο για τα περιττά μου κιλά, δεν ήταν, επουδενί, σε αρμονία με τις τέλειες αναλογίες του αγαπημένου μου. Κι όμως, όταν κάναμε έρωτα, κάθε αίσθημα μειονεξίας εξαφανιζόταν μονομιάς.
Ήταν ο τρόπος του… που μ’ έκανε να βιώνω, έστω και για λίγο, μια απίστευτη σημαντικότητα. Η κοινή μας συνεύρεση ήταν πιο δυνατή από οποιαδήποτε ατομική μας ανασφάλεια. Νοσταλγώ τις μαγικές στιγμές του έρωτα. Ασυναίσθητα τα μάτια μου μουσκεύουν, το στήθος μου φουσκώνει. Ξεσπώ σε
λυγμούς.
Απρίλιος 1987. Νύχτα.
Ώρες, ώρες αισθάνομαι λίγο σαν την Ιζαντόρα Ντάχναν, που στην αυτοβιογραφία της αναφέρει ότι η τέχνη της χάρισε όλες τις χαρές που της κατακράτησε ο έρωτας. Ο έρωτας που απαιτεί να του αφιερωθείς ολόψυχα κι ας τον χάσεις μετά. Να σε ταξιδέψει σ’ άλλα μονοπάτια απ’ τα ήδη γνωστά
σου, να σε κάνει ένα με το σύμπαν κι ας είναι αυτό αυταπάτη. Εγώ δε γύρεψα το δρόμο του έρωτα, αλλά το δρόμο του Απόλλωνα, του αιώνιου φωτός. Δεν άφησα κανέναν έρωτα να με πληγώσει, θωρακίστηκα στην τέχνη μου, το άλλοθι της μοναξιάς μου. Οι καλλιτέχνες συνηθίζουν να μεταφέρουν
στην τέχνη τους την θλίψη, τον πόνο και τις απογοητεύσεις του έρωτα. Εγώ αναζήτησα την προσωπική γαλήνη και την ισορροπία στις σχέσεις μου, ώστε πιθανές αντιξοότητες να μην με αποσπάσουν απ’ το μοναδικό μου στόχο. Επιφανειακά άγγιξα τους ανθρώπους, υψώνοντας τείχη γύρω μου, στα
οποία «ανεπαισθήτως κλείστηκα μέσα». Έχω κάτι απ’ την τραγικότητα του ήρωα του Καβάφη. Νοιώθω πίκρα συχνά που δεν δόθηκα πολύ στους ανθρώπους — βγάζοντας μάλιστα κι έναν ελιτισμό που με βόλευε. Ήταν μοναδικός ο χορός μου και, εσωστρεφής ως ήμουν, μετουσιώθηκα σε φως: όταν βρισκόμουν πάνω στη σκηνή, αισθανόμουν διονυσιακή μέθη και ηδονή που ήταν όμως περισσότερο διανοητική. Η Έλσα διέγειρε αλλιώς τα κύτταρά μου. Ήξερα πως κάθε παλμός της μου ανήκει, το συναπάντημα των ψυχών μας υπήρξε μοναδικό, όμως, εν τέλει, νομίζω ότι αυτός είναι ο ορισμός
της αγάπης, της αιώνιας, της αληθινής. Έτσι το τοποθετώ τώρα… που μια έκρηξη γίνεται μέσα μου και λέω: «Τί είναι η τέχνη;» Και απαντώ: «Ένας θολός καθρέπτης μπροστά στην κόρη μου, που ’χει τη χαριτωμένη μορφή μιας νεαρής Νύμφης… και που η γέννησή της θα με είχε κλονίσει απεριόριστα,
αν είχα αφεθεί να το απολαύσω. Μα πάντα έβαζα φραγμούς, και, οριοθετώντας τις αντιδράσεις μου, ξεδίπλωνα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα με το σταγονόμετρο, μήπως με παρασύρουν σ’ αλλόκοτα μονοπάτια και χάσω τον «υψηλό» προορισμό… Πώς θα ’μουν πιο ευτυχισμένος τώρα, αν είχα χαθεί έστω και λίγο τότε…!
Η απάντηση του ήταν αρνητική. Ορθή κοφτή. Δεν θα αναλάμβανε την σχολή χορού της Λυντίας. Αποφασιστικά μου έδωσε άθελά του ένα ακόμα χτύπημα στην καρδιά. Σιωπηλά οσμιζόμουν το θάνατο που πλησίαζε. Οι νεκροί πολλοί: η χαρά, η δόξα, η κίνηση, τα όνειρα, η αγάπη. Ο Άγγελος είχε πάρει το δρόμο προς το πουθενά. Τα μαθήματα με το παιδί συνεχίζονταν σχεδόν καθημερινά με υπερβάλλοντα ζήλο. Πέραν τούτου όμως, εκείνος δεν έδειχνε να έχει
κανένα άλλο ενδιαφέρον. Είχε απομονωθεί απ’ τους φίλους, συνειδητά πια —αυτά εισέπραττα τουλάχιστον. Κλεισμένος στο μικρά σαλόνι έβλεπε συχνά τις βιντεοσκοπημένες παραστάσεις του παρελθόντος, τα φαντάσματα που ’χαν στοιχειώσει το σπίτι μας… Τον έπαιρνε ο ύπνος με το μπουκάλι στο
χέρι, ενώ η τηλεόραση έπαιζε μέχρι το ξημέρωμα… Αθόρυβα εισέβαλα στο χώρο του, τον παρατηρούσα για ώρα όπως κοιμόταν. Ο ιδρώτας κυλούσε στα μάγουλά του, ενώ στα δικά μου κυλούσαν δάκρυα. Αν και τον έβλεπα σε κείνη την κατάσταση, ένιωθα πως τον αγαπούσα όσο ποτέ πριν. Του έπιανα το χέρι, του χάιδευα τα μαλλιά, τον φιλούσα στα μάτια, έλεγα πως η αφοσίωσή μου θα νικούσε τη φθορά τελικά. Μ’ αυτή την ελπίδα και μια προσευχή στο Θεό, που
δεν ήξερα αν υπάρχει, ξάπλωνα πλάι του ψιθυρίζοντας λόγια τρυφερά, σαν ξόρκια, μήπως και διώξω την κακή μας μοίρα. Χωρίς να το καταλάβω, κοιμόμουν κι εγώ, για να σηκωθώ πάλι το πρωινό πριν από κείνον. Γιατί ο Άγγελος αργούσε πολύ, σα να μην ήθελε να ξανανοίξει τα μάτια.
Καθυστερούσε να ξυπνήσει λες και το ’κάνε εσκεμμένα. Λες και βολευόταν σ’ αυτή την κατάσταση ή είχε πέσει σε ατονία και δεν είχε τις κατάλληλες δυνάμεις. Ήταν συμπτώματα αρρώστιας του μυαλού… κατάθλιψης ίσως.
Η Λυντία μου τηλεφώνησε στενοχωρημένη.
– Σε παρακαλώ, Έλσα, μου είπε, προσπάθησε να τον μεταπείθεις, στο ζητώ σαν χάρη.
– Θα κάνω ότι μπορώ, απάντησα. Ειλικρινά όμως, δεν
πιστεύω ότι θ’ αλλάξει γνώμη… Όλα τελείωσαν, Λυντία, όλα.
Ιούλιος 1987. Νύχτα.
Οι μέρες μου είναι βαριές, θλιμμένες… Είμαι ένα περιφερόμενο ράκος. Δεν μπορώ ούτε να δημιουργήσω… Νόμισα ότι θα τα καταφέρω να στήσω την κωμωδία μου, αλλά η πραγματικότητα με διέψευσε. Μόνο στο μπουκάλι βότκα
ξέρω να χαρίζομαι πια… Σιωπώ μπροστά στην Έλσα — και τι να πω; Όλα είναι εις βάρος μου… Οι ισορροπίες χάθηκαν, η φλόγα της δημιουργίας έσβησε μια για πάντα. Τώρα το ξέρω. Η πρότερη ελπιδοφόρα διάθεσή μου δεν ήταν παρά μια τελευταία αναλαμπή. Τα πόδια μου τρέμουν και η ανάσα
μου είναι γεμάτη αγωνία. Μπερδεύω το σήμερα με το χθες. Σαν όνειρο… μου φαίνεται ότι η Έλσα μου επιτέθηκε… Ήταν πολύ δυνατή και μανιασμένη. Δεν θυμάμαι γιατί. Φώναξε και χτυπιόταν, χωρίς να μπορεί να ελέγξει τα νεύρα της… Σαν να βρισκόταν σε ένθεη μανία, σε έκσταση…! Πόσο αλλιώτικη ήταν…! Δεν την έχω ξαναδεί έτσι…! Τα μάτια της γέμισαν δάκρυα, τα χέρια της κολυμπούσαν στο αίμα… Παλέψαμε, θαρρώ. Η Έλσα μου, η προσωποποίηση της γαλήνης, άλλαξε πρόσωπο. Έγινε σκληρή, δύστροπη, δεν την αναγνωρίζω πια. Όλο και πιο συχνά έχω την αίσθηση ότι πονάνε τα νεύρα μου. Το κεφάλι μου κουδουνίζει. Πρέπει να τρελαίνομαι τελικά. Σήμερα έκανα γύρω στις πέντε φορές εμετό. Τα σωθικά μου ανακατεύονται. Όλα τα όργανα θα
έχουν κολλήσει μέσα μου, θα ’χουν γίνει μια μπάλα συμπαγής. Πιάνω τον εαυτό μου να γελάει διαρκώς… χωρίς αιτία. Αμήχανα στυλώνω το βλέμμα στο κενό. Βυθίζομαι σε σκέψεις ή προσπαθώ να ξεμπλέξω νήματα. Να πάω πού; Να κάνω τί; Ασαφής η πορεία, ανύπαρκτος ο προσανατολισμός. Κατέληξα ανειλικρινής απέναντι σε όλους. Μόνο σε μια κόλλα χαρτί είμαι άξιος να ξεφουρνίσω αλήθειες. Ό,τι δεν τόλμησα να πω σε κείνη, ας το διαβάσει και θα μάθει τί υπάρχει μέσα μου. Πίσω απ’ τη σιωπή συναντάς τα συναισθήματα. Μια ολόκληρη ζωή, εσωτερική, όπου οι κραδασμοί ισοδυναμούν με χίλιες λέξεις. Κουράστηκα…
Ο γιατρός είδε τον Άγγελο ένα καλοκαιρινό πρωινό. Το ραντεβού κράτησε δυο ολόκληρες ώρες. Δεν ήμουν παρούσα στη συζήτηση και δεν γνωρίζω επακριβώς τί ειπώθηκε. Περίμενα στο σαλόνι, επαναλαμβάνοντας διαρκώς την ευχή να βρεθεί μια άκρη. Ο Άγγελος τήρησε την υπόσχεση που μού ’δώσε εκείνη την τελευταία φορά που συνευρεθήκαμε στο σπιτάκι του κήπου. Ίσως ήθελε να εξιλεωθεί για το γεγονός ότι σήκωσε χέρι πάνω μου. Δεν το έκανε ποτέ ξανά και ξέρω ότι χρειάστηκε να πιεστεί πολύ γι’ αυτό, αφού δεν
μπορούσε να ελέγξει πια τα νεύρα του. Η συνάντηση με τον γιατρό ήταν μία και μοναδική. Μάλλον, η μία φορά ήταν αρκετή για να του χαρίσει τη λύτρωση. Μα πού με είχε τοποθετήσει στο μυαλό του; Πριν απ’ το χορό… ούτε να το
σκεφτώ… Δεύτερη; Πριν την αγάπη του για την Ιφιγένεια, τρίτη… ή με είχε πια αποβάλλει απ’ τη συνείδησή του…; Η νέα τάξη πραγμάτων ήθελε το ποτό στο νούμερο ένα των προτιμήσεων του. Ο γιατρός σιγουρεύτηκε ότι ο άντρας μου είναι μανιοκαταθλιπτικός, ότι βρίσκεται σε προχωρημένα στάδια αλκοολισμού και ότι τα φαινόμενα βίας θ’ αναπαράγονται διαρκώς. Προς μεγάλη μου έκπληξη, ο γιατρός μού αποκάλυψε ότι ήταν φιλότεχνος και είχε απολαύσει τον άντρα μου σε αρκετές παραστάσεις στο θέατρο. Μου έδωσε
μέχρι και το τηλέφωνο του σπιτιού του, αν χρειαστώ κάτι έκτακτο, να του τηλεφωνήσω «ό,τι ώρα και να ’ναι». Τον ευχαρίστησα από καρδιάς. Τόσοι άνθρωποι τριγύρω που ενδιαφέρονται, μα το κακό έχει πάρει το δρόμο του. Αλίμονο, σ’ όσους δεν πιστεύουν στις προδιαγεγραμμένες πορείες. Είναι ανίσχυρα τα χέρια του ανθρώπου μπρος το πεπρωμένο κι όλους τους λαβυρίνθους τους αντιμετωπίζει μόνος. «Μονάχος στον έρωτα και το θάνατο…» Κάποια βράδια, με τέτοιες σκέψεις, έπιανα το στυλό να γράψω, μα δεν έβγαινε λέξη. Λένε όταν βιώνεις πόνο και θλίψη, η πένα σου ελευθερώνεται. Μα εγώ τίποτα. Τόσο στείρα από ιδέες και τρόπους υπήρξα! Φαίνεται χρειαζόμουν κάτι πιο βαρύ, ένα θάνατο ας πούμε, όπως τώρα, για να μπω αυτόματα στη διαδικασία. Ίσως να ’ναι μ.Α. (μετά Άγγελον) η έναρξη της
συγγραφικής μου καριέρας. Τα μάγια λύθηκαν. Η αγάπη που με κρατούσε δεμένη έγινε ένα με τα σύννεφα ή τ’ αστέ-ρια ή τη γη, δεν ξέρω. Ή πέταξε στους χίλιους δυο ανέμους συνεπαρμένη απ’ τη γλυκά της αιώνιας λησμονιάς.
Γράφω μέσα σ’ ένα έρημο στοιχειωμένο σπίτι, κρύο και άδειο, όμως νοιώθω δυνατή όσο ποτέ. Συχνά σταματώ, ψάχνω σε κάθε γωνιά, μήπως δω τον Άγγελο. Μόνο καμιά σκιά παίρνει ξώφαλτσα το μάτι μου. Μου φαίνεται ότι μια
ανεπαίσθητη αιώρηση προβάλλεται σε λευκή οθόνη, στους χιονισμένους τοίχους, ενώ το σώμα, κατακερματισμένο πια, είναι σκορπισμένο στις κατευθύνσεις του ορίζοντα —αν αυτό είναι αλήθεια
ΚΡΙΤΙΚΕΣ
Δοκιμάζοντας το ποίημα
ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
fractal 24/05/2017
Απαντώντας στις ερωτήσεις
Η ποίηση και η ζωγραφική είναι τέχνες συγγενικές μεταξύ τους. Ένας όμορφος πίνακας ζωγραφικής μπορεί να εμπνεύσει έναν ποιητή και να γεννηθεί ένα όμορφο ποίημα και ένα όμορφο ποίημα μπορεί να εμπνεύσει ένα ζωγράφο να φτιάξει έναν όμορφο πίνακα.
Επειδή, λοιπόν, η ζωγραφική και η ποίηση επηρεάζουν τόσο πολύ η μια την άλλη, τον τελευταίο καιρό εκδίδονται πολλά βιβλία, που περιέχουν ποιήματα και έργα ζωγραφικής. Ένα από αυτά είναι και το βιβλίο, της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Δοκιμάζοντας το ποίημα», που διαβάσαμε πρόσφατα, από τις εκδόσεις “Vakxikon.gr”. Πρόκειται για ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο, που περιλαμβάνει δύο ποιήματα και δύο κολάζ.
Θα μπορούσε να πει κανείς, πως ένα βιβλίο με μόνο δύο ποιήματα και δύο κολάζ είναι πολύ μικρό και να αναρωτηθεί γιατί να μπει ένας καλλιτέχνης στον κόπο να εκδόσει ένα τόσο μικρό βιβλίο, όμως, έχουμε ξανατονίσει ότι μια έκδοση ενός πολύ μικρού σε μέγεθος βιβλίου, μπορεί να σημαίνει ότι περιλαμβάνει μια ολόκληρη ενότητα, που μπορεί να υπάρξει από μόνη της. Αν ο καλλιτέχνης προσθέσει μερικές σελίδες, τότε μπορεί να χαλάσει το συνολικό αποτέλεσμα. Επίσης, το συγκεκριμένο βιβλίο, αν κρίνουμε από τον τίτλο είναι μια δοκιμή, ίσως, για να ακολουθήσει κάτι μεγαλύτερο, όπως οι νεότεροι τραγουδιστές, που πρώτα κυκλοφορούν ένα cd-single και αργότερα ένα ολόκληρο cd.
Τα δύο ποιήματα, που περιλαμβάνονται στο βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη περιγράφουν την ποίηση σε όλες τις εκφάνσεις της κυρίως από τη σκοπιά των ποιητών. Πως αισθάνεται ένας ποιητής, όταν γράφει ένα ποίημα; Ποιες αγωνίες περνάει; Θα διαβαστεί; Δεν θα διαβαστεί; Θα είναι διαχρονικό; Θα ολοκληρωθεί ή θα μείνει μισό; Θα δημοσιευτεί ή θα κλειστεί σε ένα συρτάρι; Θα το καταλάβει ο αναγνώστης; Μήπως, δοθεί λάθος ερμηνεία και ο αναγνώστης νομίσει κάτι άλλο, από εκείνο, που θέλει να πει ο ποιητής; Θα μπορούσε, βέβαια, κάποιος να πει: Και τι μας ενδιαφέρει πως νιώθει ένας ποιητής, όταν γράφει ποίηση; Όμως, αν κρίνουμε από τις ερωτήσεις, που γίνονται στις συνεντεύξεις και στις παρουσιάσεις βιβλίων, μάλλον, υπάρχουν αρκετοί, που ενδιαφέρονται να μάθουν τις αγωνίες του ποιητή. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, λοιπόν, μας δίνει τις απαντήσεις της με τον δικό της ξεχωριστό, ποιητικό τρόπο.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, το βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Δοκιμάζοντας το ποίημα», εκτός από τα ποιήματα, περιέχει και δύο κολάζ. Θα λέγαμε ότι και τα δύο κολάζ ταιριάζουν στους στίχους, που διαβάζουμε, ιδιαίτερα στο πρώτο χρησιμοποιείται η μουτζούρα και όταν ένας ποιητής δοκιμάζει να γράψει ένα ποίημα, τότε οι μουτζούρες θα είναι πολλές, καθώς ο ποιητής, που περνάει τις αγωνίες, που περιγράφονται στο βιβλίο, δεν μένει ποτέ απόλυτα ικανοποιημένος από τον εαυτό του.
Στην αρχή του βιβλίου της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Δοκιμάζοντας το ποίημα» υπάρχει μια αφιέρωση: «στους ποιητές που οι λέξεις τους μου γεννούν τις άλλες λέξεις». Σε αυτή την αφιέρωση, υπάρχει όλη η σεμνότητα της ποιήτριας και η βαθιά γνώση, πως στην ποίηση δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις. Αν κάποιος γράφει στίχους χωρίς να διαβάζει ποίηση,
τότε δεν είναι ποιητής. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έχει διαβάσει πολύ ποίηση και αυτό το έχουμε διαπιστώσει από τη διακειμενικότητα προηγούμενων έργων της, που είχαμε την ευκαιρία να διαβάσουμε, αλλά και από το καινούργιο της βιβλίο, που αναλύσαμε.
Λίγη φθορά για γούρι
ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
«Fractal», Δεκέμβριος 2017
Ούτως ή άλλως, έρωτας
Πολλοί ποιητές σήμερα ασχολούνται με τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος, τόσο στα αντικείμενα, όσο και στον άνθρωπο και ο κάθε ποιητής την αντιμετωπίζει με τον δικό του τρόπο. Έχουν γραφτεί τόσα πολλά για τη φθορά, που θα μπορούσαμε να τη θεωρήσουμε θέμα κλισέ, όμως, ο τρόπος με τον οποίο την προσεγγίζουν οι ποιητές έχει τη σημασία του και εκεί ακριβώς υπάρχει όλο το ενδιαφέρον.
Τέτοιες σκέψεις κάναμε, διαβάζοντας την ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Λίγη φθορά για γούρι», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Γαβριηλίδης».
Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής της Ασημίνας Ξηρογιάννη, εύλογα προκαλεί απορία. Μπορεί η φθορά να είναι γούρι; Μήπως, πρόκειται για έναν θετικό χαρακτηρισμό έτσι ώστε να εξευμενίσουμε τη φθορά; Όπως για να εξευμενιστεί η μόνιμα φουρτουνιασμένη θάλασσα του Πόντου πήρε το επίθετο «Εύξεινος» και όπως, όταν χύνεται κρασί στο πάτωμα και λέμε ότι είναι γούρι, ενώ ξέρουμε ότι μπορεί να αφήσει λεκέ. Τι γίνεται, όμως, όταν, τη φθορά τη βλέπουμε σε ένα πρόσωπο, που είναι δίπλα μας; «Πεθαίνουν ποτέ τ’ αστέρια; / Φταίει ίσως που σχεδόν ασπρίσαν τα μαλλιά σου», γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη στο ποίημα «Φόβος». Όταν, βλέπεις το πρόσωπο, που είναι δίπλα σου να φθείρεται, φοβάσαι, ακόμα και αν: «μια απλή γρίπη είναι μόνο».
Το ερωτικό στοιχείο, φαίνεται να κυριαρχεί στην ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη, καθώς υπάρχουν ποιήματα, που αναφέρονται καθαρά στον έρωτα, αλλά και ποιήματα, που αναφέρονται στην ποίηση, με ερωτικό υπόβαθρο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι στίχοι της ποιήτριας έχουν χρώμα κόκκινο, όμως, το κόκκινο είναι όχι μόνο το χρώμα του έρωτα, αλλά και το χρώμα του αίματος, δηλαδή του πόνου, γιατί μόνο, όποιος έχει πονέσει, μπορεί να είναι ποιητής: «Τα ποιήματα πάντα κόκκινα / κόκκινα / με πόνο κόκκινο / με κόκκινο πόνο. / Με πόνο.» Όσο, όμως, κι αν υπάρχουν καταστάσεις, που πονάνε, ο άνθρωπος πρέπει να αντέχει. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη μας προτρέπει: «Να πορεύεσαι με απώλειες. / Και να αντέχεις.» Και για να αντέξει η ποιήτρια καταφεύγει στην ειρωνεία: «σου αρέσει να σε προσφωνούν «κύριε καθηγητά» / και όταν σου μιλάω / προσποιείσαι ότι μ’ ακούς.»
Πολλά ποιήματα της ποιητικής συλλογής της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Λίγη φθορά για γούρι» αναφέρονται στην ποίηση και έχουμε δει σε αρκετές παρουσιάσεις ποιητικών συλλογών να γίνονται ερωτήσεις στους ποιητές από το κοινό για την ενασχόλησή τους με την ποίηση. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη προλαβαίνει τις ερωτήσεις με απαντήσεις ποιητικές: «Για να γράψεις ποίηση / χρειάζεται να καίγεσαι μέσα σου» και αλλού: «Ένα μυστήριο ξαγρυπνά / που «ποίηση» λέγεται. / Κι όλα ερμηνεύονται αλλιώς», ενώ σε άλλο σημείο, η ποίηση συνδέεται με την πεζή πραγματικότητα δίνοντας μια κοινωνική κι επίκαιρη υπόσταση στο ποίημα: «Τα καλύτερα ποιήματα / τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά / στην τράπεζα».
Σε ορισμένα ποιήματα της ποιητικής συλλογής της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Λίγη φθορά για γούρι», υπάρχει διακειμενικότητα, που αλλού υποβόσκει και αλλού τη βλέπουμε φανερή στους τίτλους των ποιημάτων. Έτσι, έχουμε το ποίημα: «Με τον τρόπο του Μπρεχτ» και τα ποιήματα «Καβάφης» και «Αναλογία», που αναφέρονται και τα δύο στον
Καβάφη και ιδιαίτερα στο πρώτο υπάρχει διάχυτη η καβαφική ειρωνεία. Χαρακτηριστικό είναι και το ποίημα, που αναφέρεται στην τραγική σκηνή της Ιλιάδας, όπου ο Έκτορας αποχαιρετά την Ανδρομάχη και τον μικρό Αστυάνακτα με μια πολύ συγκινητική περιγραφή.
Συμπερασματικά, η ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Λίγη φθορά για γούρι» είναι μια από τις πιο όμορφες, που διαβάσαμε τελευταία και καταφέρνει να αποδώσει τα αισθήματα της ποιήτριας ως δώρο προς τους αναγνώστες και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ίδια στο ποίημα «Παιχνίδι»: «Να κόβω ένα και να τους το δίνω δώρο. / Μια χαρά, / μια λύπη, / ή μια τύψη
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΗΒΑΙΟΣ
vakxikon.gr, Δεκέμβριος 2017
Το θέατρο στην ποίηση
Συναντώ το όνομά της εδώ και μερικά χρόνια. Πάντα πλάι στα ποιήματα, τις συνεντεύξεις, τις κριτικές για τα βιβλία των φίλων που αξίζει πάντα να σκύψει κανείς. Μα πάνω απ΄όλα στους στίχους. Κάπως έτσι η Ασημίνα Ξηρογιάννη καταγράφεται ανάμεσα στους εκφραστές της σύγχρονης, ελληνικής λογοτεχνίας. Η φωνή της, συνεπής, δημιουργική και πρωτότυπη έρχεται να συμπληρώσει με τρόπο εκλεκτό την εντόπια κριτικογραφία. Θεατρικές σπουδές και κλασσική φιλολογία. Οι συνοπτικές πληροφορίες στο διάσημο πια διαδικτυακό της περιοδικό, αφήνουν πολλά δίχως επισημάνσεις. Ταπεινή και εργατική, η Ασημίνα, με το παράξενο, νυχτερινό της όνομα δείχνει το δρόμο, φωτίζει διακριτικά μα ξεκάθαρα, την οδό της συνέχειας για τις γενιές που έρχονται. Αυτές που φορτώθηκαν ερήμην με το βάρος μιας κρίσης μ΄ατέλειωτα, μακρινά προπύλαια χάνοντας την επαφή με την τέχνη που υπηρετούν. Κάτι σαν τα δικά μας, τα σύγχρονα φυσικά που ανοίγουν διάπλατα, καλύπτοντας μια σειρά από σύμβολα και πόζες.
Μιλώ για εκείνες τις γενιές που μπορούν να βρουν στη σύνθεση της ποιήτριας μερικά συστατικά για το παρόν τους και να αποτυπώσουν μια επαρκή εικόνα για τη σύγχρονη βιβλιογραφία, αντλώντας από την κριτικογραφία της.
Ωστόσο, επιλέγοντας κανείς, μες στους κόλπους αυτής της ανάγνωσης το ρόλο του ακροατή, αδιαφορώντας πλήρως για το εργαστήριο που άλλοτε φλέγεται και πάλι αφήνεται στο περιθώριο, υψώνοντας τις σημαίες της πίστης στο αυθεντικό, το πρωτότυπο έργο νιώθει περισσότερο τα ποιήματα της Ασημίνας. Οι σκόρπιες καταχωρήσεις σε διαδικτυακό επίπεδο, περιλαμβάνουν σχεδόν τις ίδιες συνθέσεις. Εδώ το πρόσωπο δεν είναι πρώτο, μα γράφεται και προφέρεται για λογαριασμό όλων. Είναι μια τίμια χειρονομία, μια αφορμή για εκείνα τα κυκλαδίτικα βιβλία που τείνουν προς τα εντός και που κάνουν τη διαφορά σε κάθε καλλιτεχνική έκφραση. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη πλουτίζει τον εξαιρετικά διευρυμένο κατάλογο των νέων εκδόσεων, πάντα σε πείσμα των ισχνών καιρών. Στη Λίγη φθορά για γούρι των εκδόσεων Γαβριηλίδη που κυκλοφορεί αυτό το καλοκαίρι, η δημιουργός επανέρχεται στα ποιήματα. Δίχως κοριτσίστικες αφέλειες, με ύφος ντόμπρο και καρδιά σπασμένη, -έτσι τη θέλησαν για πάντα οι ποιητές-, φθάνει από τους δικούς της δρόμους. Το θέατρο παραμένει μια τρυφερή εκδοχή του έργου της. Από κάποια πλατεία που θ΄απομείνει για πάντα απατηλή επαναλαμβάνει τα λόγια της. Ο ρόλος την θέλει με σπασμένο κόκκινο φουστάνι να θυσιάζεται γι΄αυτόν τον κόσμο. Την βρίσκω στον δρόμο που άφησε κρυμένο η σπουδαία Λευκή Μολφέση. Τόπους τόπους θυμάμαι ξεκάθαρα τα σπασμένα υαλικά, κάτι μεσημέρια αυτοκρατορικά του θανάτου. Στέρεψαν τα χέρια της και τώρα τον χρόνο μετρούν τα χιονισμένα της μαλλιά και τα σημάδια που γράφουν οι καιροί. Τον μετρούν τα ποιήματα και οι θυσίες. Κάτι σπάνιες παντομίμες που ξοδεύτηκαν σαν ζωγραφιές στον άνεμο. Αυτή είναι η γλώσσα των τραγουδιών της Ασημίνας Φτιαγμένες απ΄το πρώτο πληθυντικό της σπαραχτικής μας ύπαρξης. Εκείνο το αφοπλιστικό, το επίρρημα της ύπαρξης.
Και ύστερα πάλι, με μια άλλη της ιδιότητα η συγγραφέας πια, υπηρετεί την τέχνη της από μια άλλη σκοπιά. Εκείνη του ερευνητή που όμως, προικισμένος με αισθητική και διάθεση, υπηρετεί το θέατρο. Ποίηση, λόγος και π
θέατρο στην ποίηση. Η ερευνήτρια καταλογογραφεί έναν ευρύτατο κατάλογο ποιημάτων και δημιουργών που έθεσαν το θέατρο στο φόντο. Στίχοι που άντλησαν απ΄την υποβλητικότητα, απ΄το υπονοούμενο μιας παράστασης. Με σχετικές σπουδές, η Ασημίνα Ξηρογιάννη αθροίζεται στα λιγοστούς δημιουργούς της γενιάς της που σκύβουν με μεράκι και επιμέλεια πάνω στον εμπλουτισμό της σύγχρονης κριτικογραφίας.Μια απλή, αποσπασματική ανάγνωση του Θεάτρου επιβεβαιώνει τη συνύπαρξη της ποίησης και του δράματος. Με αφετηρία το αρχαίο θέατρο η ποίηση τίθεται στο προσκήνιο για την ερευνήτρια, όπως δηλώνει η ίδια. Είτε οι ποιητές απευθύνονται στο φανταστικό κοινό τους, είτε ανοίγουν παράθυρα μες στις σκιές ξανά και ξανά, πλουτίζουν τις εξαίσιες κινήσεις αυτού του κόσμου. Συνθέτουν μια σπάνια αισθητική της τέχνης όταν συμπληρώνει τη σημασία της μ΄άπειρες μορφές. Οι περιεκτικές της αναφορές στους ποιητές και τα έργα φανερώνουν την ολοκληρωμένη έρευνα που προηγήθηκε προκειμένου να καταρτιστεί το πρωτότυπο βιβλίο των εκδόσεων Momentum.
Ένα σημείωμα, σαν αυτό είμαι βέβαιος πως λίγα κατορθώνει να πει για το πολυσύνθετο έργο της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Η παρουσία της μέσα από προηγούμενες συνεργασίες της με τις εκδόσεις Βακχικόν αλλά και οι εξαιρετικές κριτικές της που φιλοξενούνται σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά, συνιστούν δείγμα της παρουσίας της νέας δημιουργού στα πνευματικά πράγματα της εποχής.
Εγώ κρατώ από εκείνη τα επιρρήματα της συντριβής. Απασφαλίζω τους στίχους που αφήνει μυστικές στη Λίγη Φθορά της και δίνω στις λέξεις μου ένα φιλί, σαν φυλαχτό. Η νύχτα είναι ασημένια, τα ποιήματα αδέσποτα πετούν πίσω απ΄τα φώτα των θεάτρων. Θέλει η ποίηση την έκπληξη και τη φθορά
ΔΗΜΟΣ ΧΛΩΠΤΣΙΟΥΔΗΣ
tvxs.gr, 4.11.2017
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη με την ποίηση για γούρι,
ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη διακρίνεται από τις συχνές μεταστροφές του ύφους και κυρίως της φόρμας της. Ενώ το 2013, σε μία κορυφαία δημιουργική πνοή, με τη συλλογή «εποχή μου είναι η ποίηση» μετατρέπει την ποίηση περί ποιητικής σε κοινωνική ποίηση αποτυπώνοντας με εξωστρέφεια σε ολιγόστιχες συνθέσεις τη μαυρίλα των χαλεπών καιρών της κρίσης, το 2015 με το υβριδικό «23 μέρες» αλλάζει φόρμα και ύφος σε έναν συνδυασμό ποίησης και εσωστρεφούς νουβέλας. Η νέα της ποιητική συλλογή «λίγη φθορά για γούρι» (Γαβριηλίδης, 2017) συνεχίζει την πορεία της εσωτερικότητας στα βάθη του συναισθηματικού κόσμου.
Παρά τις χαρακτηριστικές διαφορές όμως στη θεματική και τη φόρμα, η Ξηρογιάννη έχει διαμορφώσει ένα προσωπικό ύφος. Χαρακτηριστικό της έκφρασής της είναι ψευδοδιαλογικό β’ ενικό που κυριαρχεί στη στιχουργία της, άλλοτε σε προστακτική έγκλιση (επειδή ήμασταν εμείς, δική σου) κι ενίοτε σε υποτακτική (πού, σύγκριση) δίνοντας έτσι διαλογική κίνηση στην στιχουργική της. Συχνά βέβαια το β’ πρόσωπο λειτουργεί ως ένας ψευδής χαρακτήρας πίσω από το προσωπείο του οποίου κρύβεται το ποιητικό εγώ (πού, εσύ, απλή αριθμητική, δική σου). Αλλά και το πρωτοενικό υποκείμενο είναι συχνά μυθοπλαστικό/υποκριτικό, χωρίς να ταυτίζεται με την ίδια την ποιήτρια.
Τούτες όμως οι συνεχείς εναλλαγές από το «υποκριτικό» εγώ στο «υποκριτικό» εσύ (πού, όμως εμείς) μαζί ενίοτε και με ένα α΄ πληθυντικό διαμορφώνουν ένα σκηνικό ύφος. Το θεατρικό ύφος εκτός από τους παραπάνω λανθάνοντες διαλόγους υποστηρίζουν και οι ερωτήσεις (με τον τρόπο του Μπρεχτ, πού, στο όνομα του έρωτα, φόβος) με τις διαλογικές αποστροφές (με τον τρόπο του Μπρεχτ, φόβος). Και την ίδια στιγμή ένας δραματικός λυρισμός διαχέεται στη στιχουργική της που δομείται στην προφορικότητα. Το λιτό ύφος και η οικεία γλώσσα σε συνδυασμό με το εξομολογητικό ύφος («κυτταρική μέθη») διαμορφώνουν μία θεατρική ποιητική με στοιχεία ρομαντισμού.
Οι αντιθέσεις (με τον τρόπο του Μπρεχτ) διαμορφώνουν ένα ύφος μελαγχολικό που ισορροπεί με το διαλογικό στυλ. «Μικρές» αρνήσεις (στο όνομα του έρωτα, ένα γράμμα) στα θέλω του ποιητικού εγώ προσδίδουν μία αίσθηση θλίψης. Είναι οι καθημερινές απογοητεύσεις της συμβίωσης, της ίδιας της ζωής (φόβος, ένα γράμμα, μ’ αφήνεις να μιλάω μόνη μου) που με πάθος αγωνιά το ποιητικό υποκείμενο να ξεπεράσει (ο λύκος μου, σύγκριση, απλή αριθμητική).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το πώς η ποίηση και οι λέξεις εισέρχονται στην ποιητική της ως μέρος μίας διασπασμένης θεματικής (τα βράδια, ένα γράμμα, ένα ποίημα που ζητά να του δοθεί υπόσταση, μ’ αφήνεις να μιλάω μόνη μου, η γοργόνα και ο βασιλιάς). Βέβαια όλη η ενότητα «μπρος στο αρχικό ερέθισμα» είναι αφιερωμένη στην ίδια την ποίηση. Αν και η ποιητική αυτοαναφορικότητα είναι εσωστρεφής, στην περίπτωση της Ξηρογιάννη είναι μία στάση στην πορεία περί ποιητικής που χάραξε από το 2013. Άλλωστε, και οι «23 μέρες» είναι στην ουσία η γένεσις της ποίησης.
Το γνώριμο πιο διαλογικό ύφος και το α΄ και β΄ ενικά γραμματικά πρόσωπα μέσα στο σκηνικό πλαίσιο εμφανίζονται σε όλη την ενότητα. Είναι ακριβώς σαν τον διάλογο του ποιητικού με το βίωμα, σαν ένας επίλογος που δίνει το ερέθισμα στην ποιητική έμπνευση (η αρχή του ποιήματος ή ποιητικής στίγμα, σχεδόν μαγικό, στοιχεία ποιητικής, μοιραία συνάντηση, η ποιήτρια, τα καλύτερα ποιήματα, ένα ποίημα για μένα). Επίκεντρο της ενότητας είναι οι ίδιες οι λέξεις (λέξεις, για να γράψεις ποίηση, αθώων λογοκλοπών εγκώμιον, περιμένοντας το ποίημα).
Η τρίτη, ωστόσο, ενότητα της συλλογής, αποκαλύπτει την ποιητική ωριμότητα της Ξηρογιάννη καθώς γίνεται υπαρξιακή με μία ελεγχόμενη εξωστρέφεια («ονείρων γειωμένη νάρκη»), αλλά πάντα με επίκεντρο το ποιητικό εγώ που ταυτίζεται με την ποιήτρια (παιχνίδι).
Πειραματίζεται με αφηρημένες έννοιες προσωποποιώντας τις (η ενοχή, απόγνωση, μοίρα) μέσα από το βίωμα που το μετατρέπει σε αναζήτηση για το άτομο και το μέλλον (περιμένοντας μωρό, Αριάδνη, ονοματοθεσία, ανοιχτοί λογαριασμοί, βαθιά γνώση). Επεξεργάζεται παραμύθια (πικρή ιστορία) και φέρνει στην επιφάνεια υπαρξιακές αγωνίες από το βυθό του ψυχισμού της, ενώ συχνά μία ποιητική ειρωνεία εξάγεται (σκηνή από τη ραψωδία Ζ της Ιλιάδας, έτσι είναι τα ποιήματα), αν και η ειρωνεία εντοπίζεται σε όλη τη συλλογή (φόβος, ένα γράμμα, Καβάφης, αθώων λογοκλοπών εγκώμιον).
Παρά την εσωστρέφεια που ελλοχεύει στην ποίηση περί ποιητικής, η Ξηρογιάννη την αξιοποιεί ως μέσο εξωτερίκευσης υπαρξιακών αγωνιών και ατομικού ψυχισμού. Και τούτο αποτελεί μία διαχρονική σταθερά στο ποιητικό της έργο, παράλληλα με τον θεατρικό χαρακτήρα και τη σκηνική ζωντάνια των συνθέσεών της. Το βίωμα συνδέεται με την ποιητική, η ψυχολογία με τις λέξεις και τους στίχους και τα πρόσωπα συμπλέκονται σε μία –ολιγάνθρωπη μεν, μα– έντονα διαλογική ποιητική σκηνή.
ΑΝΝΑ ΓΡΙΒΑ
poeticanet.gr, τχ. 30, Νοέμβριος 2017
H καινούρια συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη ιχνηλατεί καταστάσεις που εκκινούν από το καθημερινό, για να φθάσει σε βιώματα βαθύτερα, για να μιλήσει για φόβους και ανομολόγητες αλήθειες. O τίτλος του βιβλίου είναι παρμένος από έναν στίχο του ποιήματος Φόβος, που περιλαμβάνεται στην πρώτη ενότητα της ποιητικής συλλογής. Σε αυτό το ποίημα μια γυναίκα μιλά για τον αγαπημένο της, καθώς βλέπει τα σημάδια της φυσικής φθοράς να κάνουν δειλά την εμφάνισή τους στα μαλλιά του:
Μα εγώ θα πάρω μόνο δύο φέτες της φθοράς σου
Ίσα που να τις βάλω μες στο ποίημα.
Η μαγιά μου για την αναδιάρθρωση του κόσμου
Λίγη φθορά για γούρι.
Όπως στο προαναφερθέν ποίημα, έτσι και σε άλλα της συλλογής, καταγράφονται σκηνές μεταξύ δύο προσώπων. Ακόμη και στην περίπτωση όπου υπάρχει μονόλογος, ο αναγνώστης αισθάνεται τη βεβαιότητα πως απέναντι από τον ομιλούντα ή την ομιλούσα στέκεται ένας βουβός ακροατής, ένα πρόσωπο που συχνά διαγράφεται έμμεσα στους στίχους, όπως στο ποίημα Απλή Αριθμητική:
Όταν δεν μετράς τη σιωπή σωστά, αυτό,
ισοδύναμο είναι του θανάτου.
Χρειάζομαι την απουσία των λέξεών σου
…..
Να σε νιώθω κοντά
-και να είσαι.
Όταν χάνω το μέτρημα,
να με διορθώνεις.
Άλλοτε πάλι, ο δέκτης παραμένει ολότελα αφανής προς τα χαρακτηριστικά του, αλλά είναι εκεί, ακούγοντας προσεκτικά τα όσα το ποιητικό υποκείμενο καταθέτει ως σκέψη, εσωτερική αγωνία ή βιωμένη εμπειρία, ενώ κάποτε ακροατής γίνεται ο αναγνώστης, αφού σε όλα τα ποιήματα υπάρχει ένας τόνος προσωπικής εξομολόγησης, που φέρνει τον αναγνώστη πιο κοντά, τον κάνει να ακούσει τη γραφή, να την αισθανθεί ως μια φωνή που ψιθυρίζει για τις μικρές και ανεπαίσθητες φθορές της ζωής:
Αιωρούμαστε ανάμεσα στα σύννεφα
Φαντάσματα με δάχτυλα μαύρα από καπνό
Ψάχνουμε τις λέξεις για το κενό,
κι αυτές να μην έρχονται,
κι ας είναι το βλέμμα μας καινό.
Αυτές οι φθορές εντάσσονται σε τρεις διακριτές ενότητες. Στην πρώτη, που επιγράφεται Κυτταρική μέθη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι περιλαμβάνονται τα ερωτικά. Στα ποιήματα αυτά υπάρχει μια πρωτογενής καταγραφή της σωματικής εμπειρίας, μιας εμπειρίας που εμπλέκει έντεχνα το σώμα, την ύλη με τους εσωτερικούς ψυχικούς κραδασμούς:
Στην άκρη του χαμόγελου
γκρεμίζονται οι πόνοι
και αλλού:
Χωρίς να ελέγχω τις χειρονομίες μου,
Χορεύω τον έρωτα
Αναιρούμαι
Ανθίζω
Αναπλάθομαι
Ανήκω
Παράλληλα όμως με το ερωτικό βίωμα, συναντάται σε αυτά τα ποιήματα ένας κοινός τόπος: η πάλη της σιωπής με τις λέξεις, αγώνας να ειπωθεί μια αδιόρατη αλήθεια, που μόνο ο έρωτας μπορεί να αποκαλύψει:
Εγκλωβίζονται οι λέξεις
Στριμώχνονται μέσα στις σκιές
Υφαίνουν τη σιωπή
Τελικά το ερώτημα που ανακινείται είναι: μπορεί ο χρόνος να σπαράξει την βαθύτερη μέθεξη του ανθρώπου στην αιωνιότητα, τη στιγμή που δοσμένος στον έρωτα ενώνεται με τις κοσμικές δυνάμεις της δημιουργίας; Μπορεί να διαρκέσει το εφήμερο; Γράφει η ποιήτρια:
Ν’ αγγίξω μέσα σου ό,τι ανέγγιχτο υπάρχει
Να σε διαβάσω σαν χίμαιρα
Να σε εξημερώσω.
Στη δεύτερη ενότητα που επιγράφεται Μπρος στο αρχικό ερέθισμα το θέμα του αγώνα για τον λόγο, τον λόγο που μπορεί να διαβεί τα σύνορα του αισθητού, που μπορεί εν ολίγοις να κάνει την υπέρβαση των ορίων που θέτει η αντίληψη στον άνθρωπο, γίνεται προφανέστερο:
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.
Κουβεντιάζεται η πληγή.
Τα ποιήματα αυτής της ενότητας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ποιήματα ποιητικής και αφορούν την προσπάθεια καταγραφής της μαγικής διαδικασίας της ποιητικής γραφής. Τα ποιήματα περιπλανώνται από το παρελθόν και τις αναφορές στην ιστορία της λογοτεχνίας (όπως στον Καβάφη) έως τον άχρονο κόσμο, όπου ο δημιουργός επιδίδεται με θέρμη στην αναζήτηση της φωνής του, μιας φωνής που μπορεί να ξεφύγει από τη φθορά της θνητότητας και να καταγράψει κάτι πέραν αυτής, με την πίστη στο αθάνατο μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης:
Το ξέρεις πια… Σε ένα άχρονο παρόν ανθίζουν τα ποιήματα
Στα περισσότερα ποιήματα της τρίτης ενότητας (Ονείρων γειωμένη νάρκη) εξακολουθεί ο τόνος της καταγραφής βιωμένων καταστάσεων, συχνά στη μικρή κλίμακα της οικογένειας και των οικείων προσώπων. Μέσα από μικρές οικογενειακές ιστορίες οι μεγάλοι φόβοι γίνονται πιο οικείοι και γι’ αυτό πιο ανεκτοί:
Δεν ήταν η κοιλιά της μάνας μου
εκείνο το υγρό και σκοτεινό μέρος
…
Ήταν μια μυστηριώδης
και ανεξιχνίαστη –ως τώρα ακόμη –
κιβωτός,
το Πεπρωμένο μου.
Εδώ κάνουν την εμφάνισή τους και τα παιδιά: αυτά γίνονται τα μόνα που μπορούν να διαπραγματευτούν με το χάος της φθοράς, αυτά μπορούν να μαγέψουν τις κρυφές ανησυχίες, τους παλιούς πόνους και μέσα από την αθωότητα να τους μετατρέψουν σε δύναμη ζωής, αλλά και σε μια πιο ουσιαστική ενατένιση του κόσμου:
Εσύ δεν ήξερες,
μα πριν τη γνώση ήσουν σοφή.
Να πάρεις ήθελες τον κόσμο απ’ την αρχή.
Εραστές, φίλοι, αδέρφια, παιδιά, ποιητές, μυθολογικά πρόσωπα περνούν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, για να μας αποκαλύψουν τα μικρά μυστήρια που συγκροτούν τη ζωή, αυτά που κάποτε κινούνται απαρατήρητα, αλλά γνέθουν αδιάκοπα τον ιστό της πραγματικότητας. Σαν τον θεό Πάνα, που, όπως γράφει η ποιήτρια, κάθε σούρουπο:
κλείνει το μάτι στους ανθούς της καστανιάς.
Σμήνος τρελαμένες μέλισσες
-οι μαινάδες –
τον ακολουθούν πιστά
στο όρος
όπου θα επαληθευτούν
για άλλη μια φορά
-μοιραία-
τα ένστικτα.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΙΟΠΟΥΛΟΣ http://www.bookpress.gr, 29.10.2017
«Χύνω πολύ ιδρώτα / για να γίνω η λέξη σου»,
Η ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη διακρίνεται για την ισορροπημένη τρυφερότητα που δεν εκπίπτει σε κούφιους συναισθηματισμούς, για την αμεσότητα και την ειλικρινή έκφραση μιας βαθιάς βιωμένης αλήθειας. Η ποιήτρια δεν κρύβει την αλήθεια της πίσω από τις λέξεις ούτε την υπονοεί• την ομολογεί ευθαρσώς και ευθύβολα, χωρίς να καταφεύγει σε λεκτικούς εντυπωσιασμούς και δαιδαλώδεις νοηματοδοτήσεις. Παρόλη την εκφραστική τους απλότητα, οι στίχοι της καταφέρνουν και λειτουργούν πολυεπίπεδα, ενώ παράλληλα μεταδίδουν στον αναγνώστη το κυρίαρχο αίσθημα του ποιήματος. Σε αυτό συμβάλλει και ο εσωτερικός ρυθμός των ποιημάτων της, ο οποίος σε οδηγεί αβίαστα, καθώς τα διαβάζεις, μέχρι και τον τελευταίο στίχο.
Στην πέμπτη της ποιητική συλλογή Λίγη φθορά για γούρι κυριαρχούν ο έρωτας, η γυναίκα και η ποίηση. Θα σταθώ στην ποίηση και ειδικότερα στον τρόπο με τον οποίο η Ξηρογιάννη πραγματεύεται τη σχέση ποίησης και ζωής. Θα μπορούσε να πει κανείς πως στη συγκεκριμένη συλλογή επιχειρεί να ορίσει με στίχους τα χωροχρονικά, ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά αυτής της σχέσης.
Για την Ξηρογιάννη, η ποίηση συναντά τη ζωή στα περιθώρια της καθημερινότητας, στις πιο κοινότοπες κι απρόσμενες στιγμές, δημιουργώντας ένα ενδιαφέρον παράδοξο.
Τα καλύτερα ποιήματα
τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά
στην τράπεζα
μέσα στην αναμονή
«Τα καλύτερα ποιήματα»
Όπως ομολογεί η ποιήτρια, υπό αντίξοες συνθήκες, στα συντρίμμια της μέρας, στις εσχατιές της ζωής, προκύπτουν οι καλύτεροι στίχοι, αφού περιδιαβεί πρώτα η ψυχή κάποιου και βρει τις κατάλληλες λέξεις.
Για να γράψεις ποίηση
χρειάζεται να καίγεσαι μέσα σου
Να βάζεις φωτιά στα παγόβουνα
«Για να γράψεις ποίηση»
Τα ποιήματα έχουν πάντα το κόκκινο χρώμα, σαν να κλειδώνουν μέσα τους τον πόνο. Ταυτόχρονα, όμως, γίνονται έσχατο καταφύγιο κι ελπίδα, αναπληρώνοντας απουσίες και καλύπτοντας τα κενά που αφήνει η ζωή που τρέχει. Ενίοτε, αποτελούν και το παυσίλυπό της. Με την ποίηση –άλλοτε χαμηλόφωνα και άλλοτε δυνατά– κουβεντιάζονται τα τραύματα κι εξημερώνεται η φθορά, για να μη φοβίζει.
Γιατί δεν μ’ αφήνεις να σε κάνω ποίημα;
Να σε κλειδώσω καλά με τις λέξεις μην μου φύγεις
Ν’ αγγίξω μέσα σου ό,τι ανέγγιχτο υπάρχει
Να σε διαβάσω σαν χίμαιρα
Να σε εξημερώσω.
«Ο λύκος»
Αφενός, η ποίηση δεν μπορεί να εκφράσει ακέραια τη ζωή και να χωρέσει όλο το ανείπωτο της ύπαρξης. Αφετέρου, δεν ταυτίζεται χωροχρονικά με τη ζωή, αλλά την ξεπερνά. Εξάλλου, οι λέξεις ζουν και πέρα από τον θάνατο. Η ποίηση ανθίζει στο άχρονο και την αιωνιότητα, σε μια ώρα που δεν υπάρχει για τους πολλούς, σε μια 25η ώρα, σύμφωνα με την ποιήτρια.
[24] Την ώρα που συνιστά τον δικό σου λόγο για το άρρητο
[25] Την 25η Ώρα: την Ποίηση
«Η ώρα της ποίησης»
Η ώρα της ποίησης είναι η ώρα του ονείρου, που δίνει μορφή στη φαντασία. Είναι η ώρα που ο νους κοιτάζει προς τα πίσω και αναστοχάζεται. Είναι η ώρα που ξυπνούν ηδονικές και άγριες συγκινήσεις. Είναι μια στιγμή προσωπικής αναμέτρησης με τους εφιάλτες, μια ευκαιρία υπέρβασης.
Το αρχικό ερέθισμα
Το σώμα που έχασα
Έγινε τώρα η φωνή μου.
Και αφηγούμαι την ιστορία του
για να μην χάσω την ψυχή μου.
«Υπέρβαση»
Η ποίηση για την Ξηρογιάννη δεν είναι απλώς μια φλύαρη αποτύπωση του εσωτερικού της κόσμου. Είναι το φως που την οδηγεί στην ουσία των πραγμάτων και σε μια συνάντηση με τον άλλον.
Το σώμα μου
Αλλάζει σχήμα
Σκέτο ζυμάρι
Πλάθεται ανάλογα
Χύνω πολύ ιδρώτα
για να γίνω η λέξη σου
«Δική σου»
Συνεπώς, πρόκειται για μια σχέση, ένα αγώνισμα αλήθειας με αβέβαιη έκβαση. Όπως όλες οι σχέσεις, έτσι και η ποίηση δεν μπορεί να περικλειστεί σε προκαθορισμένα σχήματα και συγκεκριμένα όρια. Μοιάζει με ταξίδι στο άγνωστο, γεμάτο προκλήσεις και παγίδες.
Το να βάζεις τίτλους στα ποιήματα
είναι όπως όταν βάζεις όρια στις ανθρώπινες σχέσεις.
Το ποίημα, λοιπόν, δεν εξαντλείται ποτέ, είναι πάντα ανοιχτό κι επιδέχεται μεταμορφώσεις. Μόλις μπαίνει τελεία και δημιουργείται μια επίφαση ολοκλήρωσης, γεννιέται ξανά η ανάγκη να συναντηθούν η ποίηση με τη ζωή πάνω στο χαρτί. Άλλωστε, το ομολογεί και η ίδια η ποιήτρια στους ακροτελεύτιους στίχους της συλλογής:
Μια συνάντηση με την Ποίηση
Αναζητώ
Ξανά.
«Ποίηση τέλος»
Μέσα από αυτή τη συνάντηση η ποίηση σου επιτρέπει να σταθείς στο παρόν με τις δικές σου δυνάμεις κι όχι με τους σκληρούς όρους που επιβάλλει στανικά η τρέχουσα επικαιρότητα. Ίσως αυτός είναι και ο ύψιστος σκοπός της, σε μια εποχή που αντιμετωπίζει κάπως αμήχανα την ποίηση και τους ποιητές. Ίσως τελικά η ποίηση είναι η μόνη δύναμη του κόσμου, που γεννά το καινούριο, παίρνοντας λίγη από τη φθορά του για γούρι.
ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ
frear.gr, 12.10.2017
Η ποίηση της Ασημίνας έχει έρωτα, έχει φόβο, έχει φθορά, έχει θάνατο, έχει λόγο ύπαρξης. Είναι ένας ζωντανός λόγος, έτσι όπως η ποιήτρια αφήνεται σε αυθόρμητη, σχεδόν αυτόματη γραφή, να βγάλει από μέσα της το πλούσιο υπόστρωμα, το βαθύ και πυκνό. Δεν υπολογίζει τα τραύματα, άλλωστε η ποίηση η αληθινή τα εμπεριέχει είτε το επιδιώκει είτε όχι, είτε το ξέρει είτε όχι. Μιλά σε πρώτο πρόσωπο, σε απολύτως ιδιωτικό τόνο, ελπίζοντας πως ο λόγος της θα βρει τον δρόμο για τον αλλότριο, τον ξένο, τον
αναγνώστη, που θα αναγνωρίσει μέσα από το δικό της βίωμα τον εαυτό του. Όταν εγκαταλείπει το «εγώ» της προσωπικής της αλήθειας, ανοίγεται σε μια εξομολόγηση στο έτερον, το «εσύ», και απλώνει τον εαυτό της ως να το φτάσει. Όχι ότι έχει, φυσικά, ιδιαίτερη σημασία για την ποίηση αν επιτυγχάνεται η επαφή. Και μόνον η επιθυμία ή, έστω, η απολεσθείσα αίσθηση της επαφής, αρκεί για να κινητοποιηθεί ο μέσα κόσμος και να βρει έδαφος ο λόγος να ανθίσει.
Κοιτάω κατάματα τη δική μου τη λέξη
Δεν με καταπίνει -ευτυχώς-
Κι είναι από πάντα δισύλλαβη
Εσύ.
Χαρακτηριστικό της γραφής της ο κοφτός, απότομος και προσγειωτικός ενίοτε στίχος, σαν να θέλει να απευθύνει τον λόγο της χωρίς πολλά πολλά φορτώματα, μόνο τα απαραίτητα προς κατανόηση ουσιαστική. Η ποίησή της έχει παρελθόν, κυτταρική μνήμη (για να παραλλάξω τον τίτλο της πρώτης ενότητας της συλλογής, κυτταρική μέθη), που την κρατά σε στέρεο έδαφος και δεν την αφήνει να χαθεί στο χάος απατηλών αισθήσεων, σε προσομοιώσεις της πραγματικότητας. Είναι γήινη, όσο πρέπει, είναι λυρική ελάχιστα, ίσα για να αγγίξει το ποιητικό στερέωμα. Έχει φθορά αναπόφευκτα, γιατί δεν γράφει σε στεγανά δωμάτια, γεμάτα από αποστειρωμένες επιθυμίες, από ηλικίες που έμειναν στάσιμες, από αγγίγματα αδιαβροχοποιημένα. Εδώ η ποίηση είναι αληθινή. Η ποιήτρια και ο λόγος της μεγαλώνουν μαζί σε φυσικό χρόνο, σε φυσικά μεγέθη. Ο λόγος της στάζει αίμα, έχει χρώμα κόκκινο της φωτιάς και των χυμών που την ταράζουν.
Τα ποιήματα πάντα κόκκινα
με πόνο κόκκινο
Ίσως μόνον έτσι να γράφεται ερωτικός λόγος, μόνον έτσι. Να υπαινίσσεται όλο αυτό που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια των λέξεων. Και αυτό δεν μπορεί παρά να είναι μια ασπαίρουσα ζωή. Αν τα χρωματίζαμε τα ποιήματά της, το κυρίαρχο χρώμα θα ήταν το κόκκινο, και ένα κατακόκκινο εξώφυλλο θα έδινε την πρώτη αίσθηση της εισόδου σε ένα παλλόμενο και σπαρασσόμενο εσωτερικό τοπίο. Προτίμησε το υπαινικτικό και διάσπαρτο κόκκινο στο έργο του Κυριάκου Γουνελά για να υπογραμμιστεί καλύτερα η παρουσία του φλεγόμενου κόκκινου ανάμεσα στα άλλα χρώματα. Μια εξαιρετική «συνομιλία» ανάμεσα στον τίτλο, το εξώφυλλο και το περιεχόμενο του βιβλίου.
Νομίζω πως όλη η αίσθηση που σου αφήνει η ποίησή της συμπυκνώνεται σ’ αυτό το ελάχιστο αλλά εξαιρετικό θραύσμα ερωτικού λόγου, κατασταλάγματος ζωής και εμπειρίας βιωμένης:
Λυσσομανούσε ο άνεμος
Η θάλασσα ανταριασμένη
Η γοργόνα πάλευε με τα κύματα
Η τρίαινά της έσπασε στα βράχια,
την ώρα που η ψυχή της γκρεμιζόταν στον Άδη.
Κι ο βασιλιάς ποιήματα έγραφε πλάι στο αναμμένο τζάκι
για γοργόνες που μάγευαν ναύτες γοργοτάξιδων καραβιών
και τους μάθαιναν τραγούδια για τον Έρωτα.
(Η γοργόνα και ο βασιλιάς)
Και είναι τότε που η ποίηση μοιράζεται, όπως η αγάπη μοιράζεται, όπως ο πόνος. Το ποίημα ανοίγει διάλογο.
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.
Κουβεντιάζεται η πληγή.
Στα ποιήματα αυτά εντοπίζονται στοιχεία ποιητικής, είτε ξεκάθαρα μέσα σε αυτοαναφορικά ποιήματα είτε σαν κρυμμένες παρακαταθήκες πίσω από τις λέξεις. Γιατί αυτά τα ποιήματα την ίδια ώρα που μιλούν για τον έρωτα στοχεύουν και το ίδιο το σώμα της ποίησης. Πώς γράφεται, για παράδειγμα, ένα ερωτικό ποίημα; Με ποια επιλογή
λέξεων; Με ποιο αίσθημα κυρίαρχο στον λόγο; Ή μήπως γράφεται χωρίς καθόλου πυξίδα, με μόνο τον ερωτικό παλμό, ακόμα και στην απουσία του προσώπου – ίσως κυρίως τότε;
Οι λέξεις σου να εκπλήσσονται
και να εκπλήσσουν
Μοιραία
Ή αλλού:
Το ποίημα μένει πάντα ανοιχτό,
αλλά ποτέ κενό
Αλήθεια, μια σειρά λέξεων, που διαρκώς μακραίνει, ανανεώνοντας τον λόγο ύπαρξής της, αυτό είναι το ποίημα; Χωρίς αρχή και τέλος; Γιατί ακόμα και η αρχή του -η αφορμή του- είναι ψηφίδες μαζεμένες τυχαία από τον κόσμο γύρω, θα μπορούσαν να είναι άλλες και όχι αυτές ή θα μπορούσαν αυτές οι ίδιες να φτιάξουν μια άλλη εικόνα, ένα άλλο νόημα. Η δική σου ώρα, αυτή που δηλώνεται από την ποιήτρια ως η ώρα της αιωνιότητας, δεν είναι απολύτως δική σου. Το ποίημα φεύγει από τα χέρια σου και παίρνει άλλη όψη μόλις συναντήσει κάποιον που θα επιδιώξει την επικοινωνία μαζί του. Ο πρώτος που εκπλήσσεται είναι ο δημιουργός του, και κάθε φορά που το διαβάζει μια άλλη διάσταση του δίνει, μια άλλη ερμηνεία. Οι λέξεις του εκπλήσσονται για τη γειτνίασή τους, και ο ποιητής νιώθει πρώτος απ’ όλους τι σημαίνει το ποίημα είναι ανοιχτό.
Είναι σημαντική και η απομυθοποίηση της ποίησης, με τη ρομαντική της μορφή, όπως κάποιοι ακόμα τη βλέπουν. Αν ο ποιητής ζει μέσα στη ζωή, αντλεί από την καθημερινότητά της, την πεζότητά της, τότε και ο λόγος του αυτό κάνει. Παίρνει την απλή εικόνα, συχνά τη μίζερη και τη θνητή, και την απογειώνει σε κάτι άλλο, σε μια άλλη μορφή που ζητά την ανάγνωση για να νοηθεί.
Τα καλύτερα ποιήματα
τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά
στην τράπεζα
μέσα στην αναμονή
[..]έσπερνα σκέψεις
θέριζα ποιήματα
[…]να γραπώσω το χρόνο απ’ τα μαλλιά
να διασώσω τη μέρα μου
Επιλέγω από τα ποιήματά της ένα τετράστιχο με τέσσερις λέξεις/ρήματα, που σοφά παραθέτει η ποιήτρια με την εσωτερική τους σύνδεση και την καθόλου τυχαία σειρά:
Αναιρούμαι
Ανθίζω
Αναπλάθομαι
Ανήκω
Μοιάζει αυτό το τετράστιχο των τεσσάρων μόλις λέξεων να συνοψίζει την άποψή της για τη ζωή, να δίνει την πορεία, μοιραία και αναπόφευκτη, προς την ολοκλήρωση την εσωτερική. Η αναίρεση αρχικά, ως κανόνας ζωής, η διαρκής εναλλαγή ως πηγή δημιουργίας. Ό,τι δεν κινείται πεθαίνει. Η διάθεση για ανατροπή αυτών που δεν γεννούν ζωή. Έτσι έχεις την ελπίδα να ανθίσεις, με μια ανανέωση ζωοδότρα, να προχωρήσεις στην ανάπλαση, με μια νέα μορφή που κι αυτή θα εμπεριέχει τα ψήγματα μιας πιθανής αναίρεσης. Κύκλος της ζωής. Τέλος η θέση σου στον κόσμο, να ανήκεις, κυρίως να γνωρίζεις κάθε φορά γιατί ανήκεις, πού ανήκεις, και με ποιους μαζί. Τα τέσσερα αυτά ρήματα κινητοποιούν το πρόσωπο, και δίνουν έναυσμα στο ποιητικό υποκείμενο να δημιουργήσει.
Η Ασημίνα δεν μας απογοητεύει με τις δημιουργίες της, τις προσφέρει με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα. Έτσι όπως δένει τον έρωτα με τη δημιουργία, το ποίημα με τη ζωή, την απώλεια, τη φθορά και τον θάνατο με τη συνέχιση των μορφών, μοιάζει να τα έχει πει
όλα. Η ποίηση, όπως και η ζωή είναι μέθη, είναι νάρκη, είναι όνειρα, είναι γείωση, προσγείωση και συμφιλίωση με τον κανόνα της ύπαρξης. Η Ασημίνα πατάει πάνω στα απολεσθέντα και συνεχίζει, στην πιο ώριμη στιγμή της, θεωρώντας τη φθορά των σωμάτων και των πραγμάτων ένα γούρι για την πορεία της.
ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΣΙΟΤΙΝΟΥ
Fractal Σεπτέμβριος 2017
Ποιήματα που ερωτεύεσαι….,
Δοκιμάζοντας τα ποιήματα της Ασημίνας Ξηρογιάννη, διαπίστωσα ότι τα ποιήματα έγιναν δρόμος, έγιναν φως, χόρεψαν, αλήτεψαν, ασκήτεψαν, μεταφράστηκαν σε έρωτα ή σε θάνατο, έγιναν θάλασσα, φλέρταραν το αόρατο κι εμπεριείχαν το ορατό. Τελικά, ερωτεύτηκα τα ποιήματα και αυτά ερωτεύτηκαν εμένα. Γιατί το ποίημα ερωτεύεται τον αναγνώστη!
Αυτό συμβαίνει με την ποίηση της Ασημίνας. Δεν μπορείς να μην ερωτευτείς τα ποιήματα. Όσο και ν’ αντισταθείς, η γοητεία τους σε παρασέρνει σε λεωφόρους, σε δρόμους, σε σοκάκια και σε γειτονιές. Κυτταρική μέθη, λοιπόν. Έκσταση που σε οδηγεί σε ταξίδια σ’ άλλες πολιτείες, σ’ άλλους πλανήτες και σ’ άλλα σύμπαντα, έρωτας γιατί στον αστερισμό του έρωτα ποντάρουμε τη ζωή μας.
Για να γράψεις ποίηση χρειάζεται να καίγεσαι μέσα σου και η ποιήτρια καίγεται, φλέγεται από την επιθυμία να μετουσιώσει σε λόγια τις σκέψεις και τα συναισθήματά της. Να βάζεις φωτιά στα παγόβουνα και η Ξηρογιάννη με την ποίησή της λιώνει τους πάγους, ξεπερνάει τον εαυτό της και αναδύεται στην επιφάνεια των πραγμάτων. Για να γράψεις ποίηση χρειάζεται το βλέμμα σου ν’ αρπάζεται. Να διαδίδεται σαν σπίρτο. Ραγδαία. Και το βλέμμα της είναι διεισδυτικό και πανταχού παρόν. Για να γράψεις ποίηση πρέπει οι λέξεις σου να εκπλήσσονται και να εκπλήσσουν. Μοιραία. Και οι λέξεις της Ξηρογιάννη διεγείρουν και τον πιο δύσκολο αναγνώστη, εκπλήσσοντας ευχάριστα.
Οι λέξεις φτωχές για να περιγράψουν τα συναισθήματα που ξεπηδούν μέσα από τα ποιήματα της ποιήτριας .Εγκλωβίζονται οι λέξεις. Στριμώχνονται μέσα στις σκιές. Υφαίνουν τη σιωπή. Δεν έχουμε λοιπόν παρά να εναρμονιστούμε με το ανείπωτο, γιατί το ξέρεις πια – και το ξέρουμε όλοι μας – ότι σε ένα άχρονο παρόν ανθίζουν τα ποιήματα. Η ποίηση τούτη μας βοηθάει να ξεπεράσουμε τα εμπόδια και τα προβλήματα της καθημερινότητας, αντιμετωπίζοντας τη ζωή μ’ ένα χαμόγελο. Γιατί το ξέρεις πια – και όλοι εμείς το ξέρουμε – ότι στην άκρη του χαμόγελου γκρεμίζονται οι πόνοι.
Λίγη φθορά για γούρι λοιπόν. Λίγη όχι πολλή. Φθορά, όπως τριβή, όπως διάβρωση. Όχι δημιουργία, όχι γέννηση. Αναδιάρθρωση ίσως. Φθορά, όπως φθαρμένο, παλιό. Παλιό όμως γνώριμο. Γεμάτο εμπειρίες, αναμνήσεις, μυρωδιές, γεύσεις, αρώματα και χρώματα. Και να το γούρι, μπρος στο αρχικό ερέθισμα, ονείρων γειωμένη νάρκη. Και να το γούρι που θα μας συντρέξει για να μην αφανιστούμε από το χάος. Η τέχνη που θα μας βοηθήσει να νικήσουμε το θάνατο. Η τέχνη και η ποίηση.
Μα εγώ θα πάρω μόνο δύο φέτες της φθοράς σου
Ίσα που να τις βάλω μες στο ποίημα.
Η μαγιά μου για την αναδιάρθρωση του κόσμου
Λίγη φθορά για γούρι.
Έτσι για να’ μαι περήφανη που παντρεύτηκα το χάος,
Αλλά δεν αφανίστηκα απ’ αυτό, ωστόσο.
Σαν ρέουν οι λέξεις όλα ανθίζουν. Ξεπερνιέται η άβυσσος. Κουβεντιάζεται η πληγή. Διαβάζοντας Ασημίνα Ξηρογιάννη, όχι μόνο κουβεντιάζεται αλλά και ξεχνιέται η πληγή. Ξεχνιούνται τα βάσανα και η δυστυχία. Μετριάζεται ο πόνος. Οι άγριες συγκινήσεις τιθασεύονται και οι στίχοι ευωδιάζουν όμορφα τριαντάφυλλα -κόκκινα- ερεθίζοντας και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη. Δεν ξέρω αν είμαι απαιτητικός αναγνώστης, αλλά η
ποίηση της με κάνει καλύτερο άνθρωπο. Άλλωστε αυτός είναι ο σκοπός της τέχνης, να σε ανυψώσει. Η ποίηση της Ξηρογιάννη δεν μου ξυπνάει μόνο μνήμες, αλλά και με καλεί – μας καλεί – σε εσωτερικά ταξίδια, του μυαλού και της καρδιάς.
Λίγα ταξίδια στη ζωή μου έχω κάνει
και αυτά ποιητικά, κυρίως, τα λες
Και κάθε φορά που η καρδιά το δρόμο χάνει,
είναι οι λέξεις που αναδύονται ορθές.
Η ποίηση αυτή είναι αντίδοτο στη θλίψη και τη μελαγχολία που πολλές φορές μας επισκέπτεται χωρίς τη θέλησή μας, στη θλίψη και τη μελαγχολία που κατατρύχει την ύπαρξή μας, που μας συνθλίβει, δηλητηριάζοντας το παρόν μας και καταστρέφοντας το μέλλον μας.
Η θλίψη πάλι μου χτυπάει την πόρτα.
Τα περασμένα χρόνια
με είχε στείλει στα Τάρταρα
(άπειρη ήμουν και αφέθηκα)
Αφού γλύτωσα (από καθαρή τύχη ειν’ η αλήθεια)
Έμαθα με τον καιρό
Να την διαχειρίζομαι.
…………………………………
Ναι, η θλίψη πιο επίμονα από ποτέ μου χτυπάει την πόρτα.
Μα αυτή τη φορά δεν πρέπει να της ανοίξω.
Υπέροχη γραφή από μια ποιήτρια που πλέον έχει καθιερωθεί στις συνειδήσεις μας και στο ποιητικό σύμπαν και «γίγνεσθαι». Μια ποιήτρια που μ’ αυτή της συλλογή μάς υπενθυμίζει για μια ακόμη φορά ότι ήρθε και θα παραμείνει, μια ποιήτρια που γράφει με την ψυχή και την καρδιά.
Γιατί τα ποιήματα δεν γράφονται μόνο με λέξεις.
Ή, για να το θέσω αλλιώς – πιο σωστά, ίσως –
τα ποιήματα δεν γράφονται πρώτα με λέξεις.
Προηγείται εκείνη η διαδρομή της ψυχής,
η εσωτερική,
η μοναχική,
η εύφορη,
που θα φέρει – εν τέλει- μπροστά σου τις κατάλληλες λέξεις,
(κι εσύ θα αναλάβεις να τις συνδυάσεις, έτσι ώστε…)
Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι θάνατος και έρωτας συμβαδίζουν στην ποίηση της Ξηρογιάννη. Ο έρωτας ως αντίδοτο στο θάνατο, ο έρωτας ως κινητήρια δύναμη της ζωής, ο έρωτας και η ποίηση που βοηθάνε τον άνθρωπο να ξεχάσει τη θνητότητά του.
Κάθε βράδυ
πέφτουν οι αντιστάσεις
τα βλέφαρα χρωματίζονται στο σκοτάδι.
Ένα μυστήριο ξαγρυπνά
Που «ποίηση» λέγεται.
Κι όλα ερμηνεύονται αλλιώς
Κι όλα παίρνουν το όνομα ενός έρωτα
ή ενός θανάτου.
ΑΓΓΕΛΑ ΓΑΒΡΙΛΗ http://www.diavasame.gr,
α την αναδιάρθρωση του κόσμου»
Παρακολουθώ την ποιητική πορεία της Ασημίνας Ξηρογιάννη τα τελευταία χρόνια και την εκτιμώ για το ταλέντο, τη γυναικεία ματιά της και την ευαισθησία της, αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι η νέα της ποιητική συλλογή, με τον εξαιρετικό αυτό τίτλο, με κέρδισε απολύτως και ολοκληρωτικά από το πρώτο ποίημα έως το τελευταίο. Τρυφερότητα συναισθήματος, ομορφιά και πίκρα του έρωτα, «μυρωδιά» γυναίκας πραγματικής, υπαρκτής, όχι ιδεώδους, και κυρίως «μυρωδιά» ανθρώπινη, χωμάτινη, αληθινή. Κι αυτή η ποίηση, η ποίηση της πραγματικής ζωής, όπου ο αναγνώστης αναγνωρίζει τον εαυτό του στο πρόσωπο του ποιητή ή της ποιήτριας, είναι η ποίηση που αγαπώ πάντα και ξεχωρίζω. Γιατί καλά τα «μαλάματα» με τα οποία τη φορτώσαμε, καλοί οι διανοητικοί και οι λεκτικοί ακροβατισμοί και η άγρα εντυπώσεων, αλλά η ποίηση πρέπει να είναι σαν το ψωμί, για όλους.
Χωρισμένη σε τρεις ενότητες (Κυτταρική μέθη, Μπρος στο αρχικό ερέθισμα, Ονείρων γειωμένη νάρκη) η ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη έχει προφανώς μια εσωτερική αρχιτεκτονική, καλά δομημένη: ο Έρωτας, η Ποίηση, η Γυναίκα, έτσι τουλάχιστον τις «διαβάζω» εγώ, τρεις ενότητες με ποιητική συγγενική, βασισμένη στην εικόνα και το συναίσθημα, αλλά και σουρεαλιστική στους συνειρμούς της που ξαφνιάζουν και εντυπώνονται στον αναγνώστη. Δεν λείπουν οι αναφορές σε ποιητές-τοτέμ όπως ο Κωνσταντίνος Καβάφης και η Μάτση Χατζηλαζάρου, αλλά και η απεύθυνση, ειδικά στην πρώτη ενότητα, σε έναν Ποιητή, χωρίς όνομα αλλά με μορφή ολοζώντανη, που αναδύεται μέσα από τους στίχους.
Αν έπρεπε να ξεχωρίσω κάποια ποιήματα θα επέλεγα την «Απλή αριθμητική», τον «Φόβο», την «Υπέρβαση», τη «Μοιραία συνάντηση», την «Ώρα της ποίησης», για να αναφέρω ενδεικτικά μερικά από μια συλλογή που αγάπησα στο σύνολό της. Και με ένα από αυτά που θα κρατήσω τους στίχους τους, θα κλείσω αυτή την παρουσίαση:
Χτυπήσαμε στην πλάτη όλα τα ξόρκια
Τραγουδήσαμε τον κορεσμό
ποίημα κάναμε την πλήξη
Επειδή ήμασταν εμείς
Επειδή με τα χέρια μας κεντήσαμε την αγάπη.
(«Επειδή ήμασταν εμείς»)
23 Μέρες/
Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος
Τα λογοτεχνικά γένη και είδη, αν ένα έργο δηλαδή είναι πεζό ή ποιητικό, αν είναι διήγημα ή μυθιστόρημα, είναι κατηγορίες ταξινόμησης που μας επιτρέπουν να διακρίνουμε και να ομαδοποιούμε τα λογοτεχνικά έργα ανάλογα με τα κοινά τους χαρακτηριστικά και τις κοινές τους ιδιότητες. Ο αναγνώστης, σαν να λέμε, αλλά και ο ίδιος ο συγγραφέας πριν απ’ αυτόν, αντιμετωπίζει διαφορετικά ένα πεζό κείμενο από ένα ποιητικό – άλλες προσδοκίες και άλλες υποχρεώσεις αισθάνεται· διαφορετικά ένα δοκίμιο από ένα μυθιστόρημα· διαφορετικά έναν θεατρικό μονόλογο από ένα σύντομο λυρικό ποίημα. Πρόκειται φυσικά για συμβατικές ταξινομήσεις που μοναδικό σκοπό έχουν να διευκολύνουν τη μελέτη της λογοτεχνίας, και όχι βέβαια να περιορίσουν τη δημιουργική ελευθερία ή την αναγνωστική απόλαυση. Επειδή όμως πάνε τόσο πίσω στον χρόνο, θεωρούνται απ’ όλους μας αυτονόητες και υποχρεωτικές. Πόσο εύκολο μάς είναι, ας πούμε, σήμερα να σκεφτούμε την ποίηση εκτός του πλαισίου της αρχαιοελληνικής διάκρισης σε επική, δραματική και λυρική; Μπορούμε να φανταστούμε κάποιο άλλο είδος ποίησης; Όταν μάλιστα αυτή ακριβώς η ταξινόμηση έχει, στη σύγχρονη εποχή, την ισχυρή νομιμοποίηση ενός Γκαίτε και εκατοντάδων συγγραφέων μετά απ’ αυτόν.
Η αλήθεια είναι βέβαια πως πολλά από τα λογοτεχνικά έργα που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα (τα σημαντικότερα συνήθως) αποκλίνουν από αυτά τα πρότυπα,
υπερβαίνουν αυτές τις κατηγορίες, τροποποιούν τα γνωστά μας είδη και, έτσι, επιτρέπουν στον αναγνώστη να τα διαβάσει, με τη σειρά του κι αυτός, αδέσμευτος από τέτοιους ειδολογικούς περιορισμούς και πλουτίζοντας με αυτό τον τρόπο την αναγνωστική εμπειρία. Έτσι μπορούμε, ας πούμε, να διαβάσουμε την Ιλιάδα σαν να είναι μυθιστόρημα και τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη όπως διαβάζουμε την ποίηση· τα δοκίμια του Μπόρχες σαν διηγήματα, όπως και τα ποιήματα του Μπουκόφσκι. Έτσι, επίσης, ο Ρέιμοντ Κάρβερ έβαλε σε στίχους αποσπάσματα από τα διηγήματα του Τσέχοφ και τα περιέλαβε στην τελευταία του ποιητική συλλογή.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, που έχει δοκιμαστεί στο παρελθόν και στην ποίηση (με τρεις ώς τώρα ποιητικές συλλογές στο ενεργητικό της) και στον πεζό λόγο (με μία δημοσιευμένη νουβέλα), έρχεται τώρα με τις «23 μέρες» να αναμείξει τα είδη γράφοντας μια ποιητική νουβέλα αυτή τη φορά, όπως σε κάποιο σημείο του βιβλίου της αναφέρει. Αν και αλλού φαίνεται και η ίδια να μην είναι βέβαιη για τον ειδολογικό χαρακτηρισμό που ταιριάζει στο βιβλίο της: «…μπορεί να γεννηθεί», διαβάζουμε, «ένα ποίημα / ή πολλά ποιήματα / ή ένα πεζό… / ή…». Πρόκειται δηλαδή για ένα βιβλίο που περιλαμβάνει και ποιητικά μέρη και πεζά, και αφήγηση και λυρισμό, καθώς και μερικά ενδιάμεσα. Γιατί ακόμα κι αν ξεφυλλίζοντας τις «23 μέρες» μπορούμε, σε γενικές γραμμές, να διακρίνουμε τα ποιητικά μέρη της αφήγησης από τα πεζά, πού θα κατατάξουμε άραγε τη φράση «Της λείπει ο λαιμός του»; Το ερώτημα δεν είναι, νομίζω, εκ του περισσού, καθώς αλλιώς προσλαμβάνεται από τον αναγνώστη μια τέτοια φράση αν τη θεωρήσει στίχο και αλλιώς αν την εκλάβει ως μέρος πεζού κειμένου – διαφορετικοί είναι οι συνειρμοί και διαφορετικές οι προεκτάσεις που κάθε λογοτεχνικό είδος μάς επιτρέπει να δοκιμάσουμε και μας καλεί να τολμήσουμε.
Τέτοιου είδους ερωτήματα, που κανονικά εμπίπτουν στη θεωρία της λογοτεχνίας, εγείρει στο σύνολό του το βιβλίο της Ξηρογιάννη, μια σύνθεση πεζών και ποιητικών μερών που με αφορμή μια ερωτική ιστορία, ένα ερωτικό τρίγωνο, διερευνά, μεταξύ άλλων, το μυστήριο της δημιουργίας, πώς δηλαδή γεννιούνται τα ποιήματα, ποιες είναι –κι αν υπάρχουν– οι ιδανικές συνθήκες για να συμβεί αυτό, πώς λειτουργεί η διακειμενικότητα στη ζωή του δημιουργού και στην τέχνη του και πόσες ζωές ζει τελικά ο ποιητής.
Επιτρέψτε μου να σας θυμίσω ένα σύντομο παλαιότερο ποίημα της Ξηρογιάννη, από τις «Πληγές», ποιητική συλλογή του 2011, γιατί, κατά κάποιον τρόπο, μας εισάγει στο θέμα και του τωρινού βιβλίου. Ο τίτλος του είναι «Επιστροφή»:
Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου,
στο χώρο της ποίησης.
Οικεία και αγαπημένη περιοχή.
Εσύ με έφερες εδώ χωρίς να ξέρεις.
Είπα μήπως και αναπληρώσω γράφοντας
το κενό της απουσίας σου.
Παρόμοια μοιάζει να είναι η διάθεση και της πρωταγωνίστριας των «23 ημερών». Η Σοφί, όπως είναι το όνομά της, είναι μια νεαρή γυναίκα, ποιήτρια κι η ίδια, η οποία κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για είκοσι τρεις μέρες περιμένει να γυρίσει κοντά της ο εραστής της, χωρίς, εννοείται, να είναι βέβαιη για την απόφαση που εκείνος θα πάρει, καθώς υπάρχει και άλλη μία γυναίκα στη ζωή του. Αμέσως μετά την αναχώρησή του η Σοφί ανοίγει το σημειωματάριό της και αρχίζει να γράφει με λύσσα, μια ποιητική νουβέλα in progress, καθώς σημειώνει, την ιστορία της καθώς τη βιώνει δηλαδή, όσο ακόμα είναι θερμή. Γιατί «είναι εσωτερική επιτακτική ανάγκη», σημειώνει η ποιήτρια, «να είναι κανείς θερμός –αν όχι καυτός– απέναντι στο αντικείμενο της γραφής του. Σε βαθμό που να ερωτοτροπεί άγρια μαζί του, σε κάθε εκδοχή, σε κάθε σχεδίασμα. Χρειάζεται να καίγεται κανείς μέσα του». Έτσι γράφει η Σοφί, άλλοτε ποιήματα, άλλοτε πεζά, κάποτε πρόχειρες μόνο σημειώσεις.
Όλα είναι στο μυαλό μου
εδώ
μέσα σ’ αυτόν τον μικρό χώρο
με ακούω
με αφουγκράζομαι
στη σιωπή.
Με ανιχνεύω.
Με καλλιεργώ.
Με αποσυναρμολογώ
για να με συναρμολογήσω πάλι,
αλλά με άλλον τρόπο
έτσι ώστε
όταν θα βρεθώ
μπροστά στη λευκή κόλα
να ‘μαι απολύτως έτοιμη να γράψω
να ‘χω τη σωστή θερμοκρασία
να ‘χω τις σωστές προϋποθέσεις
να αποτυπωθώ.
Σύντροφοι της ποιήτριας, αυτές τις είκοσι τρεις μέρες της μοναχικής και δημιουργικής αναμονής της, είναι ένα μπουκαλάκι χάπια σθεντόν, που δια παν ενδεχόμενο έσπευσε να τα τοποθετήσει πάνω στο κομοδίνο της, ο πίνακας του Έντβαρντ Μουνκ «Το φιλί», που δεσπόζει πάνω από το κρεβάτι της, και οι «διακειμενικοί άλλοι», όπως τους ονομάζει, συγγραφείς και ήρωες βιβλίων με τους οποίους η ερωτευμένη ποιήτρια διαρκώς συναντιέται και συνομιλεί: κυρίως η Σύλβια Πλαθ (και ο Τεντ Χιουζ), η Αναΐς Νιν (και ο Χένρι Μίλερ). Αυτοί οι συνομιλητές τη βοηθάνε να σκεφτεί τη ζωή της και την τέχνη της, καθώς ζει ταυτόχρονα και τη δική της και τη δική τους ζωή, και συχνά από τα λόγια τους γεννιούνται νέοι στίχοι: «Συχνά με ερεθίζουν οι άλλες λέξεις. Κείμενα άλλων που διαβάζω και μου μιλάνε δημιουργούν μια διάθεση μέσα μου που μπορεί να αποτελέσει τον οδηγό για τη δική μου γραφή… γίνεται μια μυστική γοητευτική ζύμωση», όπως διαβάζουμε στην εισαγωγική εγγραφή του βιβλίου της Ασημίνας Ξηρογιάννη.
Και η Σοφί γράφει. Αφετηρία του ποιήματός της ο έρωτας και η απουσία του, ο φόβος του τέλους και η μοναξιά: «Μέσα στο σώμα της είχαν φωλιάσει όλοι οι λυγμοί του κόσμου». Οδηγός της «αυτή η ατέρμονη εσωτερική ένταση / που προκαλεί το αίσθημα του ανικανοποίητου και η επίγνωσή του». Το τελικό αποτέλεσμα ωστόσο, όπως πάντα συμβαίνει στην ποίηση και στη ζωή, δεν είναι βέβαιο: «Η βεβαιότητα και η ποίηση είναι δύο πράγματα ασυμβίβαστα». Αυτή είναι εξάλλου η καταδίκη κάθε δημιουργού· δημιουργεί εκ του μηδενός ένα έργο, φέρνει, στην πραγματικότητα, στον κόσμο μια νέα ζωή, βιώνοντας όλες τις ωδίνες της γέννησης, χωρίς όμως να γνωρίζει αν το δημιούργημά του θα ζήσει (αν θα αξίζει ευθύς εξαρχής να ζήσει) και αν θα συναντήσει τους αναγνώστες. Χωρίς να γνωρίζει καν αν αυτή η δύσκολη γέννηση θα λυτρώσει τον ίδιο από τη θλίψη και τους εφιάλτες του.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έγραψε ένα βιβλίο που μας μπάζει στην κουζίνα, καθώς λέμε, του ποιητή, στην κουζίνα της ερωτευμένης ποιήτριας, ίσως έπρεπε να πω, εκεί που αναμειγνύει τα υλικά της και δημιουργεί το έργο της. Κι ο αναγνώστης βλέπει μπροστά του, ταυτόχρονα, να βιώνεται η ερωτική ματαίωση και να χτίζεται, σελίδα τη σελίδα, το ποίημα. Κάποτε αντικρίζει γυμνά τα υλικά του ποιήματος, όπως στο «Ποίημα κολάζ», με το οποίο θα κλείσω:
Αν η ποίηση είχε χρώμα…
Οι φιγούρες του Σαγκάλ (που πετάνε)
«Ο καθρέφτης» του Φοίβου Δεληβοριά
Βότανο λουίζα (για το αδυνάτισμα)
23 μέρες μόνο (;)
Ιδανικοί αυτόχειρες
Λευτέρης Βογιατζής: Θέατρο σαν ποίηση
Το κολάζ μου «Η ιστορία της γυναίκας μέσα στους αιώνες»
Οι ώρες (κινηματογραφική ταινία)
Σύλβια Πλαθ και Μάτση for ever
Αμοργός, του Γκάτσου
Διακοπές στην πραγματικότητα του Χάρη Βλαβιανού
Παραμύθια για παιδιά και μεγάλους
Το ποδήλατό μου
Χοσέ (όνομα που μου αρέσει)
Μέριλυν (η γνωστή)
Όλα τα «αν» και τα «γιατί»
Τα ηδονικά του Καβάφη
«Περιέχουμε τα πρόσωπα που αγαπήσαμε» (Μάνος Χατζιδάκις)
Το φιλί του Μουνκ.
ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ
FRACTAL 19/10/2016
Πώς η ζωή γίνεται ποίημα
Πώς γράφονται αλήθεια τα ποιήματα; Πώς βρίσκει ο στίχος το νήμα, πώς αιχμαλωτίζει τη στιγμή; Ποια η αρχή της δημιουργίας; Θα μπορούσε να γραφεί λόγος δοκιμιακός στο θέμα αυτό, σε μια προσπάθεια αναζήτησης της αφετηρίας του αισθήματος, γνωρίζοντας πως ταυτόχρονα ανιχνεύεται και το ‘γιατί’ της γραφής.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έθεσε αυτό το ‘πώς’ και το ‘γιατί’ στο κέντρο της τελευταίας της ποιητικής συλλογής. Πρωτότυπο; Ίσως όχι, μια που κάθε που κατατίθεται μια ποιητική πρόταση αυτονόητα εμπεριέχει και την αφορμή της. Μόνο που αυτή δεν είναι συνήθως ορατή αλλά υποκρυπτόμενη -συχνά σκοπίμως- έτσι ώστε το ποίημα να απευθύνεται στον κάθε αναγνώστη προσωπικά και να απαιτεί από αυτόν τη δική του ερμηνεία. Εδώ, λοιπόν, η ποιήτρια θέλησε να καταστήσει φανερή την αφορμή της έμπνευσής της. Τουλάχιστον αυτό δηλώνει στο 12ο ποίημα:
Η υπόθεση του βιβλίου που γράφει τώρα:
Κάτι σαν ποιητική νουβέλα in progress.
Μια νεαρή γυναίκα
κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες
περιμένει να γυρίσει πάλι κοντά της
ο εραστής της
(ή, καλύτερα, να επιλέξει να γυρίσει πάλι κοντά της).
Διαβάζοντας αυτά τα 23 ποιήματα (που αντιστοιχούν εν είδει ημερολογίου στις 23 μέρες του τίτλου της συλλογής) παρακολουθούμε από τη θέση του θεατή (όπου μας έχει τοποθετήσει η ποιήτρια) τη σκέψη αυτής της γυναίκας που εγκαταλελειμμένη από τον εραστή της θα αναμείνει την επιστροφή του (ως απόφαση επιλεγμένη από αυτόν), διχασμένη ανάμεσα στην ανάμνησή του και στην απόγνωση για μια σχέση που έτσι κι αλλιώς έβρισκε την ανάσα της στη σιωπή.
Η σχέση τους ένα ερωτηματικό
Έτσι εισχωρούμε στον κόσμο της εγκατάλειψης, της απώλειας, όπως αυτή βιώνεται από τη Σοφί, την ‘ηρωίδα’ αυτής της υβριδικής γραφής.
Ήδη έχει γίνει αντιληπτή η ιδιαιτερότητα αυτής της ποιητικής συλλογής. Ας δούμε πρώτα τη μορφή. Στα περισσότερα ποιήματα προτάσσεται σε πεζή γραφή κάτι που με πρώτη ανάγνωση μοιάζει σαν σκηνοθετική οδηγία. Ωστόσο νομίζω πως είναι κάτι πιο σύνθετο από αυτό το απλό τέχνασμα, που μεταλλάσσει τον αναγνώστη σε θεατή δίνοντάς του ταυτόχρονα την εικόνα και τη σκηνική παρουσία, απαραίτητη στο θέατρο, όχι όμως αναγκαία στην ποίηση. Εκεί την εικόνα τη δημιουργεί, όπου είναι υποκειμενικά δυνατό, ο αναγνώστης. Αυτό που επιχειρείται εδώ είναι η εκφορά του διττού λόγου. Από τη μια ακούμε τη γυναίκα, που ως παρουσία αντιδρά στο γεγονός της μοναξιάς της. Και από την άλλη διαβάζουμε την ποιήτρια, που μετατρέπει την οδύνη σε ποιητικό λόγο. Έτσι η
γυναίκα παρατηρεί και σχολιάζει τον εαυτό της και η ποιήτρια απαντά σε πρώτο πρόσωπο με τους στίχους της δίνοντας την άλλη διάσταση αυτής της οδύνης, τη διαχρονική, αυτή που αφορά όλους τους αποδέκτες της ποίησης. Ο πεζός λόγος απογειώνεται σε ποίηση, αλλά και η ποίηση ακουμπά τις λέξεις της στη γήινη πεζότητα για να επιζήσει.
Η Σοφί σε όλη της τη ζωή πάλευε με τους ορισμούς, άλλοτε να ορίσει τα πράγματα, βάζοντάς τα και σε «κουτάκια» ακόμα. Άλλοτε πάλι εργαζόταν προς την κατεύθυνση να καταλύσει καθετί οριστικό, να διαλύσει οποιαδήποτε βεβαιότητα. «Οι βεβαιότητες χαλάνε τη μαγεία της ζωής». Η βεβαιότητα και η ποίηση είναι δύο πράγματα ασυμβίβαστα.
Ορισμοί(;)
Αν έκανα μια απόπειρα να σε ορίσω,
θα έλεγα ότι είσαι ο χώρος σου.
Για μένα θα έλεγα ότι είμαι ο δικός μου χώρος.
Όσο για μας τους δύο
θα έλεγα
ότι είμαστε δύο χώροι που ενώθηκαν
και αυτή ακριβώς η πράξη (της ένωσης)
γέννησε τον (κοινό) χρόνο τους.
Αν, όπως φαίνεται στο παραπάνω απόσπασμα, ο πεζός λόγος πληροφορεί περισσότερο θα λέγαμε για τη συγκεκριμένη συνθήκη της γυναίκας, έρχεται κατόπιν ο ποιητικός λόγος για να επεκταθεί στη διαχρονική κατάσταση που αφορά τις σχέσεις γενικότερα. Η μοναδικότητα του κάθε προσώπου που εισέρχεται σε μια σχέση, η αδιέξοδη προσπάθεια να συνυπάρξουν οι δύο διαφορετικές οντότητες, να συμπλεύσουν οι δύο ετερότητες. Η τραγικότητα τελικά της χρονικής μόνο ταύτισης. Διπλά οδυνηρή όταν έρθει η στιγμή της αποσύνδεσης.
Αυτό μου αποκαλούμε «σχέση»
δεν είναι παρά ένα σχεδίασμα εν τέλει–
όπως οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Σολωμού, ας πούμε–
«Κι όμως, εκεί βρίσκεται όλη η ουσία της,
είναι κάτι σαν work in progress», μου λες εσύ.
«Κι όμως, εκεί συνίσταται η γοητεία της,
στο ότι ατέρμονα συνδιαλέγεται με το χάος», σου λέω εγώ.
(Ίσως είναι η πρώτη φορά που οι απόψεις μας συγκλίνουν κάπως)
(Ίσως πρέπει να χωρίσουμε οριστικά).
Ως προς το θέμα, θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή η αναφορά της ποιήτριας που είδαμε παραπάνω. Αν δεχθούμε όμως ότι εδώ επιχειρείται κάτι πιο σημαντικό από μια ακόμη ποιητική εικόνα ερωτικού περιεχομένου, είναι ανοιχτός ο δρόμος για να ανιχνεύσουμε κάτω από το προσχηματικό σκηνικό ένα λόγο που ερευνά -με δοκιμιακά στοιχεία πια- τα όρια ανάμεσα στη ζωή και στην τέχνη. Ή καλύτερα το κοινό σημείο στο οποίο οι δύο πραγματικότητες (γιατί και η τέχνη είναι μια υπαρκτή διάσταση) αγγίζονται, έτσι ώστε η μία να τροφοδοτεί και να ανανεώνει τον λόγο ύπαρξης της άλλης.
«Kαι μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα! Μην τολμήσεις! Μ’ ακούς;» του φώναξε από το παράθυρο καθώς εκείνος έμπαινε στο παλιό του αυτοκίνητο. Και αμέσως μετά μουρμούρισε: «Mόνο η ζωή σου θέλω να ’μαι». Μ’ αυτά τα λόγια στο στόμα της η Σοφί έτρεξε και πήρε το σημειωματάριό της απ’ το καφέ κομοδίνο και άρχισε να γράφει με λύσσα. Μέσα στο σώμα της είχαν φωλιάσει όλοι οι λυγμοί του κόσμου.
«Με νάρκωσαν και με βίασαν».
Δεν απέχω και πολύ από αυτή την κατάσταση.
Σθεντόν και ψυχολογική βία.
Τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία
Που το σώμα θυμάται.
Μια παλιά υστερία, καλύτερα.
Τα τοποθέτησα σήμερα κιόλας (όπως τότε) πάνω στο κομοδίνο μου
για ασφάλεια.
Έχω άλλες 22 μέρες μπροστά μου (και την μισή σημερινή).
Σθεντόν και βία.
Η βία.
Aυτή η ατέρμονη εσωτερική ένταση
που προκαλεί το αίσθημα του ανικανοποίητου και η επίγνωσή του,
αυτή η βία σαν σαράκι
μού κατατρώγει την ψυχή.
Μια δύναμη απολύτως καταλυτική για την ισορροπία μου.
Αναρωτιέμαι αν βιβλία σου θα πάρουν ποτέ θέση στο κομοδίνο μου,
(και άρα εσύ στη ζωή μου)
Πώς η ζωή γίνεται ποίημα; Και πάλι, αυτό το ποίημα πώς συνδιαλέγεται με τη ζωή, φορώντας πια το ένδυμα μιας άλλης οντότητας; Αλλά και όλο αυτό ποιος το αντέχει; Ερώτημα που διατρέχει όλα τα ποιήματα, καθώς η γυναίκα διαπραγματεύεται με τον εαυτό της την πιθανή της έξοδο (τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία) θεαματική και απολύτως μοναχική.
Η δόκιμη σκέψη λατρεύει την ανάλυση, σε αντίθεση με τις σιωπές που αγαπά η ποίηση. Ο δόκιμος ο λόγος έχει δικές του σταθερές που αναιρούνται με την ποιητική μεταφορικότητα. Δεκτά όλα αυτά, ωστόσο συναντάμε καμιά φορά παράδοξες αναμείξεις. Όπως εδώ, στις «23 μέρες» του ποιητικού λόγου της Ασημίνας Ξηρογιάννη, που με αφορμή μια ερωτική ιστορία που περιγράφεται μέσα από τη χρήση του πεζού λόγου γεννιέται ποιητικός λόγος, που με τη σειρά του μιλά δοκιμιακά όχι τόσο σε ύφος όσο σε θεματική και σε ανάλυση. Θεωρώ πως έχουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση, που δεν ξέρω αν μπορούμε να την ονομάσουμε μόνο ποιητική έτσι πολυδιάστατα που μας παρουσιάζεται. Ακόμα και μόνο σαν μια πειραματική γραφή να τη δούμε, έχει την αξία της. Νομίζω, ωστόσο, πως έχει προχωρήσει πολύ πιο πέρα, με ωριμότητα και συνείδηση του εγχειρήματος. Πρόκειται για μια ποιητική πρόταση με προεκτάσεις πολύ ενδιαφέρουσες. «Ποιητική νουβέλα In progress» ονομάζει η ίδια η ποιήτρια τα ποιήματά της. Με καλύπτει η δυναμική της φράσης in progress, αφού η ποίηση συνδιαλεγόμενη με τη θνητή της αφορμή (που μπορεί εν προκειμένω να είναι μια ιστορία ερωτικής μοναξιάς και απόγνωσης) είναι ανοιχτή σε σχεδιάσματα του λόγου που εκπλήσσουν με τη δυνατότητα να συνυπάρχουν μαζί της. Σε τελευταία ανάλυση όλα ξεκινούν από μια λευκή σελίδα, μια σιωπή. Το πώς θα ερμηνεύσεις αυτή τη σιωπή, πώς θα γεμίσεις τη σελίδα ώστε να ηχήσει ο λόγος, είναι και η ουσία της δημιουργίας.
ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΙAΧΡΗΣ
FRACTAL 13/07/2016
Επίσκεψη στην Ενδοχώρα ενός έργου σε εξέλιξη
«Συχνά με ερεθίζουν οι άλλες λέξεις. Κείμενα άλλων που διαβάζω και μου μιλάνε δημιουργούν μια διάθεση μέσα μου που μπορεί να αποτελέσει τον οδηγό για τη δική μου γραφή…γίνεται μια μυστική γοητευτική ζύμωση»
Ζύμωση. Λέξη κομβικής σημασίας για την κατανόηση του πνεύματος και της τεχνικής σύνθεσης αυτού του βιβλίου. Χαμαιλεοντική συγγραφική παρουσία η Ασημίνα Ξηρογιάννη «ζυμώνει» εδώ το κείμενό της μ’ έναν τρόπο που παραπέμπει σε μία προσφιλή καλλιτεχνική της δραστηριότητα, στο κολλάζ. Τοποθετεί δηλαδή ετερόκλητα στοιχεία, τα οποία ζυμώνονται με μία διαδικασία αργή και υπόγεια, για να παραγάγουν στο τέλος το επιθυμητό αποτέλεσμα. Έτσι, αριθμοί, σημεία στίξης, τίτλοι έργων, φράσεις, ονόματα προσώπων, διάλογοι, αποσπάσματα από έργα άλλων ποιητών, με λίγα λόγια διακειμενικά και περικειμενικά στοιχεία διεκδικούν με σθένος την παρουσία τους μέσα στο ποιητικό γίγνεσθαι.
Ταυτόχρονα ανοίγεται ένα πεδίο διαλόγου μεταξύ των διαφορετικών αλλά παραλλήλως συγγενικών μορφών της τέχνης. Ποίηση, ζωγραφική, κινηματογράφος, θέατρο, πεζογραφία, συναντώνται εδώ, όχι μόνο για προβληθεί ποικιλότροπα η ιδέα, αλλά κυρίως για να καταδειχθεί η καταλυτική επίδραση του ενός πεδίου έκφρασης πάνω στο άλλο. Αυτό το σκοπό εξυπηρετούν για παράδειγμα οι εικαστικές αναφορές [«Πάνω από το κρεβάτι που τους φιλοξενούσε υπάρχει ο πίνακας του Μουνκ: το φιλί» ] ή η θεατρική επίγευση που αφήνει σε αρκετά σημεία η ανάγνωση.
Γεγονός είναι πάντως ότι ο περικειμενικός χώρος δεν αποτελεί απλώς ένα σημείο αναφοράς, μια αφορμή για την εκκίνηση της έμπνευσης. Έχει μεν τη δική του αυτόνομη ζωή-παρουσία, συγχρόνως όμως νοηματοδοτεί, σχολιάζει, συμπληρώνει, ανατέμνει, «ανα-γιγνώσκει» ή και υπονομεύει το καθαυτό κείμενο. Μοιάζει περισσότερο με ένα πεδίο βολικό, γνώριμο, χαρτογραφημένο, που βοηθά την ποιητική φωνή να εκμαιεύσει το αχαρτογράφητο. Ή αλλιώς το περικειμενικό πλαίσιο λειτουργεί ως ένα κάτοπτρο μέσα στο οποίο η ποιητική φωνή αντικειμενοποιεί τις εσωτερικές της συλλήψεις, για να μπορέσει έπειτα ξανά, και με το άλλοθι της συνομιλίας με άλλες συμπάσχουσες, ποιητικές φωνές, να δώσει στο αντικείμενό της την κατάλληλη καλλιτεχνική-αισθητική μορφή.
Κι όλο αυτό το παιχνίδι της ανακάλυψης του αδοκίμαστου μέσα από το δοκιμασμένο μεταφέρεται στο χαρτί μέσα από την αξιοποίηση των συμβάσεων του θεατρικού λόγου. Τέτοια συμβατικά στοιχεία είναι για παράδειγμα οι σκηνικές οδηγίες πριν από την εκφορά του λόγου του πρωταγωνιστικού προσώπου, η ύπαρξη του προσώπου αυτού, καθώς και ενός βωβού συμπρωταγωνιστή, η εσωτερική- κατά κύριο λόγο – δράση, η οριοθέτηση της δράσης αυτής μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά και χρονικά πλαίσια, ο σκηνοθέτης-αφηγητής, ο οποίος παρακολουθεί, θα έλεγε κανείς, συγχρονικά τα πρόσωπά του, για να τα καθοδηγήσει στην αμέσως επόμενη κίνησή τους και να τα περιβάλει έτσι με τη γοητεία της ρευστότητας. Με τη λογική αυτή, ακόμη και το ίδιο το κείμενο μπορεί να λειτουργεί ως ένας υποθετικός κόσμος, ως ένα σχεδίασμα, έτοιμο να ικανοποιήσει μια δυνατότητα ή να ανατραπεί. Γιατί αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει εδώ την Ασημίνα Ξηρογιάννη ως συγγραφέα δεν είναι βεβαίως η σύλληψη της τελειότητας (η οποία ούτως ή άλλως δεν υπάρχει), αλλά η αποτύπωση των αναστολών, των πιθανοτήτων, της πρώιμης παραγωγής ιδεών και μορφικών σχημάτων, των ζυμώσεων- να πάλι η λέξη κλειδί- του νου και της ευαισθησίας, των στίχων που θα μπορούσαν έναντι άλλων να λάβουν θέση μέσα στο ποίημα [«Δεν ξέρει ακόμα αν θα είναι αυτή η τελική μορφή του ποιήματος» / «άσκηση επί χάρτου»]
Στο τέλος παρόλο που επιτυγχάνεται ένα είδος ολοκλήρωσης της ποιητικής νουβέλας, το όλο εγχείρημα δίνει σκόπιμα την εντύπωση του ατελούς, του επιδεκτικού σε ανατροπές. Μερικές φορές πάλι τα υποτιθέμενα ποιήματα φαίνονται ως τεχνικές οδηγίες εις εαυτόν για τον τρόπο με τον οποίο θα στηθεί το «αληθινό ποίημα». Το περίεργο, ωστόσο, είναι ότι το «δυνάμει» ποίημα καταφέρνει να υπερβαίνει το πεδίο της δυνατότητας και να αποκτά, ας μου επιτραπεί ο όρος, «αισθητική αυτάρκεια». Σ’ αυτό το τελευταίο συμβάλλει ίσως καθοριστικά το γεγονός ότι η πράξη της συγγραφής περιλαμβάνει ως αναπόσπαστο συστατικό της τη σκηνοθεσία. Έτσι, με τη σκηνοθετική παρέμβαση της συγγραφέως, οι λέξεις και οι στίχοι αποκτούν μια οπτική δυναμική, ικανή από μόνη της να τοποθετήσει τον αναγνώστη στη μεριά της ποίησης.
Επιπλέον, το έργο αποτελεί στην ουσία ένα λογοτεχνικό υβρίδιο, ένα ζευγάρωμα ποίησης και διηγηματογραφίας, κινούμενο με ισορροπία ανάμεσα στην αφαίρεση του ποιητικού λόγου και στη συμβατικότητα της αφήγησης, και η συγγραφέας μεριμνά τόσο για το ένα όσο και για το άλλο. Από τη μία, δηλαδή, φροντίζει για την ελλειπτικότητα του λόγου, κάτι που δικαιολογείται και από την ιδιότητα της ηρωίδας της (είναι ποιήτρια), από την άλλη μας υπενθυμίζει τόσο τη θεατρική όσο και την αφηγηματική λειτουργία του κειμένου της. Πάνω σε αυτό το πλαίσιο, ακολουθεί την τεχνική του σταδιακού φωτισμού των δεδομένων, βοηθώντας τον αναγνώστη να λύσει τις απορίες του με έναν τρόπο καθαρά «δραματικό» και όχι «στατικό». Το ξετύλιγμα της δράσης είναι με άλλα λόγια αυτό που συμπληρώνει τα χαμένα κομμάτια στην αρχή της σύνθεσης.
Κυρίαρχο, τέλος, συναισθηματικό στοιχείο σε όλο το έργο είναι η κατάθλιψη. Η ηρωίδα είναι καταθλιπτική, «αγαπά τις καταθλίψεις της» – την ίδια στιγμή κρατά αποστάσεις ασφαλείας με τα «σθεντόν» – συνομιλεί νοερά με καταθλιπτικές ομοτέχνους της (Σύλβια Πλαθ), ελέγχει το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας και το εξιδανικεύει [«Και θα ’ναι αυτή, γράφει, μια στάση ηρωική»], επιλέγει να χρωματίσει τα κείμενά της με έναν ρομαντικό τόνο και καταδικάζει τον εαυτό της σε μία κατάσταση εγκλωβισμού. Από αυτή την ασφυξία γεννά τελικά τα ποιήματά της [«Αν πάλι κάποιος είναι μόνος του / ολομόναχος, κλεισμένος σε έναν τέτοιο μικρό χώρο/ για πολλές συνεχόμενες μέρες (23 ας πούμε)/ πάλι θα ασφυκτιά… από τη μοναξιά του ίσως./ Και σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα»]
Περατώνοντας τη μικρή αυτή επίσκεψη στην ενδοχώρα του έργου, μπορεί να πει κανείς ότι οι «23 μέρες» της Ασημίνας Ξηρογιάννη απομένουν στη συνείδηση του αναγνώστη ως μία πρόβα κατασκευής ενός ποιητικού έργου που υποκαθιστά εν τέλει το ίδιο το έργο. Και χωρίς αμφιβολία, η διαρκής εντύπωση της δοκιμής καθίσταται σταδιακά απόλυτη βεβαιότητα για την ευόδωση της απόπειρας
ΔΗΜΟΣ ΧΛΩΠΤΣΙΟΥΔΗΣ
tvxs 1/4/2016
Η γέννηση της ποίησης σε «23 ημέρες»
Τη σημασία του πειραματισμού την έχουμε τονίσει/υπερασπιστεί πολλές φορές στο παρελθόν. Ο πειραματική απόπειρα και η συνεχής αναζήτηση της έκφρασης αποτελεί ένα βασικό σημείο της τέχνης και της λογοτεχνίας. Είναι εκείνος που ωθεί προς τα εμπρός την ποίηση και ταυτόχρονα καταδεικνύει ένα δημιουργό που προσπαθεί να αποφύγει την τυποποίηση.
Σε αυτό το δρόμο οδεύει εδώ και χρόνια η Ασημίνα Ξηρογιάννη. Κάθε της βιβλίο (ποιητικό[1] ή θεατρικό[2]) διαφέρει σημαντικά από τα προηγούμενα, καταδεικνύοντας μία συνεχή και αγωνιώδη αναζήτηση της έκφρασης μέσα από διαφορετικά είδη. Και ακριβώς αυτό το νέο της βιβλίο, «23 ημέρες» (Γαβριηλίδης, 2015) προσπαθεί να συνταιριάξει διαφορετικά είδη λογοτεχνίας.
Ειδολογικά το βιβλίο δεν μπορεί να καταταχθεί σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία καθώς πρόκειται για λογοτεχνία μέσα στη λογοτεχνία, ένα ερμαφρόδιτο λογοτεχνικό είδος, ίσως όπως το θέτει η ίδια για μία εν εξελίξει ποιητική νουβέλα, κινούμενο μεταξύ νουβέλας με θεατρική υποδομή και ποίησης. Η δημιουργός προσπαθεί με θεατρική λιτότητα και σκηνοθετική καθοδήγηση να συνδέσει την πεζογραφία με την ποίηση.
Με αξιοπρόσεκτη εκφραστική λιτότητα και μικροπερίοδο λόγο η νουβέλα καταγράφει μέρα με τη μέρα τις σκέψεις της Σοφί και τη γέννηση της ποίησης. Η βραχυλογία εξοστρακίζει κάθε στολίδι διαμορφώνοντας ένα απέριττο ύφος σαν σκηνοθετικές οδηγίες, που όμως ακολουθούν μία -υποτυπώδη- πλοκή. Έτσι, η δημιουργός με ένα φενάκη αφηγηματικό παντογνώστη υποκριτή παρουσιάζει το χώρο/σκηνικό της «δράσης» (ένα δωμάτιο) και τις σκέψεις της ηρωίδας.
Από το αρχικό ερέθισμα, ένα ερωτικό τρίγωνο και μία ερωτική απογοήτευση, περνά στο ποίημα. Καθώς η Σοφί βρίσκεται σε αναμονή κι απομόνωση, ενόψει ενός έρωτα που απειλείται να χαθεί για πάντα, μαζί με τα συναισθήματα γεννά λέξεις και ποίηση. Η ηρωίδα βασανίζεται μέχρι να γεννηθεί το ποίημα, αξιοποιεί όλο το αναγνωστικό παρελθόν της σε μία εξωτερίκευση του εσωτερικού. Ως alter ego της Ασημίνας Ξηρογιάννη, ανακαλεί μνημονικά όλους τους δημιουργούς που την επηρέασαν.
Η νουβέλα αναμειγνύεται με την ποίηση. Σε κάθε «μέρα» της ημερολογιακής σύνθεσης, ένα ποίημα γεννιέται ολοκληρώνοντας την εικόνα της ψυχοσύνθεσης της ηρωίδας. Πρόκειται για ποίηση με εξομολογητικό χαρακτήρα. Οι πρωτοπρόσωπες και δευτεροπρόσωπες -ως σκηνικός ψευδοδιάλογος- διατυπώσεις του δίνουν την εικόνα ποιητικού σημειωματάριου συναισθημάτων, σαν έναν ποιητικό μονόλογο σε 23 πράξεις.
Ωστόσο, η ποίηση επιτελεί έναν διπλό ρόλο. Συμπλέκεται και ολοκληρώνει την πλοκή ενώ την ίδια στιγμή αναδεικνύει τη διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας, την απομόνωση του δημιουργού και τη μεταστοιχείωση των ατομικών συναισθημάτων σε στιχουργήματα, τη μεταμόρφωση των δυσάρεστων βιωμάτων σε αφορμή ποίησης. Έμπνευση για την Ξηρογιάννη δεν υπάρχει. Είναι μία βασανιστική οδός που καλείται να ακολουθήσει ο δημιουργός μέχρι τη μεταμόρφωση της χρυσαλλίδας σε ποιητική πεταλούδα.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη κατάφερε να ξεχωρίσει -με διαφορά- από τους ποιητές της αγανάκτησης μέσα από τους συνεχείς μετασχηματισμούς του έργου της και τη συνέπειά της στον πειραματισμό και την αναζήτηση της καινοτομίας. Ωστόσο, την καινοτομία δεν την αντιμετωπίζει ως αυτοσκοπό• είναι απλά το αποτέλεσμα της διαφορετικής καλλιτεχνικής έκφρασης όπως τούτο εμφανίζεται και μέσα από την ποικιλία των λογοτεχνικών ειδών με τα οποία κινείται στο χώρο των γραμμάτων.
ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ
FREAR 17/9/2015
Η συλλογή, με τον τίτλο 23 μέρες, απαρτίζεται από είκοσι τρία ποιήματα, τα οποία αντιστοιχούν σε είκοσι τρεις μέρες. Την εικοστή δεύτερη μέρα δίνεται καθαρά η θεματική της πρόθεση, η οποία προοικονομείται σταδιακά μέρα με την ημέρα: «Η πρόθεση του βιβλίου που γράφει τώρα :/ Κάτι σαν ποιητική νουβέλα in progress./ Μια νεαρή γυναίκα / κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες/ περιμένει να γυρίσει πάλι κοντά της / ο εραστής της/ (ή καλύτερα, να επιλέξει να γυρίσει πάλι κοντά της)».
Αυτό είναι το θέμα το οποίο η ποιήτρια Ασημίνα Ξηρογιάννη πραγματεύεται σαν σκηνικό ποίημα, σαν θεατρική πράξη. Δίνει στα ποιήματα μορφή μικρού δράματος, μικρής σκηνοθετικής απόπειρας. Είκοσι τρία ποιήματα, είκοσι τρεις θεατρικές σκηνές. Σχεδόν κάθε ποίημα αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο περιέχει τις σκηνικές οδηγίες, δοσμένες με ορθά γράμματα• το όλο πλαίσιο, το κάδρο – το κομοδίνο, τα χάπια, τον πίνακα- τα «σύνεργα της σκηνής», που λέει κι ο Γιώργος Σεφέρης, Το δεύτερο μέρος, όπου δίνονται τα απολύτως προσωπικά, παραληρηματικά, εκείνα που φουσκώνουν το ποτάμι της ψυχής, η ουσία, το συναισθηματικό μέρος, με πλάγια γράμματα. Τα δύο επίπεδα του ποιήματος είναι ευδιάκριτα επομένως και ως μορφή και ως περιεχόμενο.
Ο χώρος είναι ένα νοικιασμένο δωμάτιο, για τις ερωτικές συναντήσεις του ζευγαριού, όπου η «πρωταγωνίστρια» του δράματος περιμένει εκείνον να έρθει και στήνει έναν νοερό διάλογο μαζί του. Βεβαίως ακούγεται μόνο η δική της η φωνή, ενώ η φωνή εκείνου φτάνει στον αναγνώστη διαθλασμένη μέσα από τα δικά της λόγια, φωτισμένη από τα δικά της μάτια.
Η είσοδος στη συλλογή γίνεται με μια προειδοποίηση: «Και μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα! Μην τολμήσεις! Μ’ ακούς;», «Μόνο η ζωή σου θέλω να ’μαι» και το ποίημα αρχίζει: «‘‘Με νάρκωσαν και με βίασαν’’./ Δεν απέχω και πολύ από αυτή την κατάσταση./ Σθεντόν και ψυχολογική βία». Ο στίχος στα εισαγωγικά ανήκει στην Σίλβια Πλαθ, ποιήτρια με διεγνωσμένη ψυχασθένεια. Το δάνειο αυτό από την Ξηρογιάννη δικαιολογεί και την παρουσία του «Σθεντόν» (ή στεντόν), αλλά δημιουργεί και μια γέφυρα, η οποία φέρνει τη μία ποιήτρια κοντά στην άλλη. Για την ανάγκη της περίστασης επιστρατεύω κι έναν ακόμη ποιητή, ο οποίος τρυγάει όλα τα σχετικά σκευάσματα από το φαρμακείο: «Γράφε/ Βάλιουμ Μαντράξ Στεντόν/ Ζανάξ Τριπτιζόλ/ Λαντόζ/ Αλοπεριντίν Ρισπερντάλ/ Ξέρεις εσύ γιατρέ μου…». Είναι οι στίχοι του Σταύρου Σταυρόπουλου, ο οποίος πρέπει να βρίσκεται σε βαριά κατάθλιψη, με τόσα αγχολυτικά –νηπενθή, λέει ο Καρυωτάκης–, συγγενεύοντας πιο πολύ με τον Όμηρο και δείχνοντας παράλληλα τη μακρά ιστορία των ψυχολογικών προβλημάτων καθώς και την πληθώρα των φαρμάκων που συμβάλλουν στην καταπράυνση της ασθένειας ή στη θεραπεία μιας «Ψυχολογίας», που λέει ο κοινός θνητός, εννοώντας την ψυχική κατάσταση, βέβαια και όχι την επιστήμη της Ψυχολογίας.
«Της λείπει ο λαιμός του» λέει με ορθά γράμματα. Για να τον κόψει ή για κρεμαστεί πάνω του; Θα ήταν ένα εύλογο ερώτημα (η σκέψη μου πετά στον Οδυσσέα Ελύτη: «αλλού το χέρι, αλλού ο λαιμός», Μαρία Νεφέλη, «Ελένη»). Σε δεύτερο πρόσωπο και πλάγια απευθύνεται σ’ αυτόν: «Οι επιθυμίες μου που σχετίζονται με σένα / ζουν μόνες μια χαρά κι έξω από μένα./ Είναι πράγμα θαυμαστό στ’ αλήθεια./ Έχουν τη δική τους αυτόνομη ζωή./ Σε αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλεται η διάρκεια/ και η δύναμή τους./ ημέρα δεύτερη (της απουσίας)». Νομίζω πως κανείς δεν μπορεί να παρανοήσει ή να παρερμηνεύσει την εμμονή ή, την βαριάς μορφής εξάρτησή της από εκείνον. Κι εκείνος έφυγε κι εκείνη πάσχει από «επιθυμίες» που ζουν ερήμην της, υποδηλώνοντας το βαθύ ψυχικό τραύμα που η ορθή λογική δεν μπορεί να ελέγξει. Το μέτρημα των ημερών της απουσίας είναι το μαρτύριο της σταγόνας. Μια μια πέφτουν οι μέρες χωρίς όμως να φέρνουν το ποθητό αποτέλεσμα. Σαν τα κεριά που σβήνουν του Καβάφη ή σαν τις πέτρες που στοιβάζονται, παίρνοντας μαζί τους και τη ζωή. Όμως στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, οι μέρες περνούν αλλά η λύπη παραμένει και επιπλέον ανασύρει στην επιφάνεια όλα εκείνα που ελλόχευαν από τον καιρό της παρουσίας εκείνου.
Στο τέταρτο ποίημα, το σκηνικό διανθίζεται με έναν πίνακα που παίζει σημαντικό ρόλο, με τη συμβολή του μάλλον στην κακή διάθεση. Πρόκειται για το «Φιλί» του Μουνκ. Το θέμα του είναι ερωτικό, ο ζωγράφος όμως κάθε άλλο παρά σε έρωτα παραπέμπει. Αν π.χ. είχαμε να κάνουμε με το «φιλί» του Κλιμτ ή του Ροντέν ή του Λύτρα τότε θα μιλούσαμε για ένα ερωτικό φιλί, ένα παθιασμένο απολαυστικό ερωτικό φιλί. Εδώ, παρά το ότι η ποιήτρια μιλάει για ένα ζευγάρι παραδομένο στο πάθος τόσο που τα πρόσωπά τους έχουν χαθεί μέσα σ’ αυτό, ο θεατής μάλλον εισπράττει μια εφιαλτική σκηνή. Ο άντρας που έχει αρπάξει τη γυναίκα την έχει στα χέρια του, όπως το χταπόδι τη λεία του, τείνει να την αφομοιώσει. Ακριβώς, σ’ αυτή την αφομοίωση, νομίζω πως η γυναίκα χάνει και χάνεται από εκείνο που επιθυμεί. Άλλωστε στο εξομολογητικό μέρος του ποιήματος «οι αφορισμοί του Μποτόν περί έρωτος» (χωρίς υποσημείωση, τι ρόλο έχουν στην υπόθεση και μάλιστα στο μυαλό ενός μη ειδικού, δεν ξέρω), καθώς και η φράση «Αν τους μετέφραζες για μένα» (άρα δεν τους μετέφρασε), ποιήτρια και αναγνώστης βρίσκονται και οι δύο από τη σκοτεινή πλευρά. Ο άντρας δεν φαίνεται να έχει θετικό ρόλο, αντιθέτως γεμίζει έτι περαιτέρω το ποτήρι της κατάθλιψης.
Στο πέμπτο ποίημα το πράγμα ξεκαθαρίζει. Υπάρχει τρίτο πρόσωπο στη σχέση. Το ποίημα «κολάζ» που ακολουθεί είναι επίσης συνθεμένο από δύσκολες επιλογές. Κι επειδή κάθε ποίημα κάτι νέο κομίζει στην υπόθεση, η υπόθεση αποκτά ουσία και τα λόγια της σημασία, λέμε παραφράζοντας Καρυωτάκη πάλι.
Τι γίνεται λοιπόν σ’ αυτή τη θεατρικά δοσμένη συλλογή, σ’ αυτήν την θεατρικά εκτεθειμένη ψυχή, η οποία διχάζεται ανάμεσα στο έξω και στο μέσα, στο πλαίσιο, στο περιβάλλον, στα πράγματα, στα φάρμακα, αλλά και στο από μέσα, στις πληγές της ψυχής; Αυτό που φαίνεται είναι το υπαρξιακό δράμα μιας γυναίκας που δεν έχει ανταπόκριση στη σχέση της με τον άλλο, εκείνον που διαρκώς απομακρύνεται, αδιαφορεί, δεν επικοινωνεί, δεν κατανοεί: «γιατί με αφήνεις να μιλάω μόνη μου;», «Η σχέση τους ένα ερωτηματικό», «αντέχεις τους στίχους μου/ εμένα όχι», «κι αν δεν έρθει πίσω κοντά της,/ στο δωμάτιό τους, ‘‘στο σπίτι τους’’/ θα πάρει το σθεντόν της/ και θα σκάσει», «αυτό το δωμάτιο δε θα μας φιλοξενήσει τελικά./ Αλλά εγώ δεν θα χρησιμοποιήσω το γκάζι./ Με βλέπω ήδη να διασχίζω το δρόμο/ έχοντας ξεχάσει τα σθεντόν/ πάνω στο κομοδίνο/ THE END».
Η Συλλογή κλείνει. Η ποιήτρια σώζεται. Ούτε με το γκάζι θα αυτοκτονήσει, όπως η Πλαθ, ούτε τα στεντόν έχει πλέον ανάγκη. Θεραπεύτηκε. Η καλλιτεχνική δραστηριότητα –το θέατρο– που έστησε, με θεατή και πρωταγωνιστή του εαυτού της τον εαυτό της, δι’ ελέου και φόβου έληξε επιτυχώς και για τον δρώντα ηθοποιό και για την γράφουσα ή σκηνοθετούσα ποιήτρια. Η τέχνη έχει τα κατάλληλα φάρμακα «νάρκης και άλγους δοκιμές», όπως λέει ο Καβάφης («Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου…»), η οποία, έστω και για λίγο, λειτουργεί θεραπευτικά και η όποια μανία του πάσχοντος καλλιτέχνη μεταμορφώνεται σε θεία μανία, ενώνοντας το σήμερα με το απώτερο διονυσιακό παρελθόν. Ο Αριστοτέλης δικαιώνεται και ο ορισμός της τραγωδίας του βρίσκει για μια ακόμη φορά την επαλήθευσή του.
ΤΖΟΥΛΙΑ ΓΚΑΝΑΣΟΥ
Το πέμπτο βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη «23 ημέρες» συνδυάζει με ενδιαφέρουσα ματιά και ώριμη, ιδιαίτερη γραφή τον πεζό με τον ποιητικό λόγο, τον προβληματισμό με το συναίσθημα, το ρεαλισμό με την ονειροπώληση, την απεικόνιση με την αλληγορία.
Με αφορμή μια ερωτική ιστορία η οποία βρίσκεται σε αδιέξοδο, η ποιήτρια επιτυγχάνει να σκιαγραφήσει την πορεία της καλλιτεχνικής (και όχι μόνο) δημιουργίας. Και λέω «όχι μόνο», μιας και πρόκειται για ένα έργο εξαιρετικά «ανοιχτό» σε ερμηνείες και προεκτάσεις. Η αφορμή, καθώς και ο τρόπος που διαχειρίζεται τις πληροφορίες η Ξηρογιάννη, δίνει ανεξάντλητα εναύσματα για στοχασμό και πολλές φορές αναστοχασμό πάνω σε καίρια ζητήματα υπαρξιακής και φιλοσοφικής φύσης. Η δημιουργία δεν αποτελεί μόνο ανάγκη ή πεδίο αυτοπραγμάτωσης αλλά και γέφυρα προς το «άλλο», το «ξένο», το διαφορετικό αλλά ταυτόχρονα οικείο, γίνεται στόχος συχνά και ποταμός, πολλές φορές βασανιστήριο ή αλλιώς παρηγοριά. Τα όρια, οι δεσμεύσεις, οι ψευδαισθήσεις, η προσωπική διαδρομή μέσα στην αλήθεια ή στην πλάνη, οι δυσκολίες και τελικά το ποιοτικό ή όχι αποτέλεσμα της δημιουργικής διαδικασίας παραλληλίζεται πολύ εύστοχα με την πορεία ενός μοιραίου πάθους, μιας καθηλωτικής συναισθηματικής και σαρκικής σχέσης, η οποία απειλείται από εξωτερικούς και φυσικά από εσωτερικούς παράγοντες.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνύπαρξη πεζού και ποιητικού λόγου, καθώς και οι συναντήσεις με τους «διακειμενικούς άλλους» οι οποίοι την καθορίζουν. Κατά αυτόν τον τρόπο, μέσα στις «23 ημέρες» παρελαύνουν τουλάχιστον τρεις ζωές: η ζωή που «φαίνεται» με τους ρόλους που διαμορφώνονται στο πλαίσιο μιας ομαλής κοινωνικής συμβίωσης κι εκείνη η «άλλη», η «μυστική» ζωή του καλλιτέχνη. Και ίσως μια ακόμη, που συνορεύει πιο πολύ με την υπέροχη στιγμή της φαντασίωσης, της πνευματικής κατασκευής, του ονείρου. Οι τρεις ζωές συμπλέουν υπέροχα στο εν λόγω έργο, προσεγγίζοντας με μαστοριά και διορατικότητα τα «ευαίσθητα» όρια της δημιουργίας και, βέβαια, της ύπαρξης.
ΕΥΜΟΡΦΙΑ ΖΗΣΗ
diavasame.gr 24.07.2015
«Και μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα!»
Μέσα σε λίγες σελίδες η ποιήτρια Ασημίνα Ξηρογιάννη συμπυκνώνει 23 μέρες και μια ερωτική σχέση: ένα ζευγάρι σε σύγκρουση, ένα τρίτο πρόσωπο, ένας χωρισμός -οριστικός ή προσωρινός είναι πολύ νωρίς για να ξέρουμε-, μία ποιήτρια κλεισμένη σε ένα δωμάτιο να περιμένει την επιστροφή εκείνου που έφυγε. Αλκοόλ, χάπια, ξενύχτι. Και τέχνη: αυτός είναι ο συνδετικός κρίκος των μικρών κειμένων που συνθέτουν ένα κολάζ από ποίηση, πεζό, πίνακες, διαλόγους που είναι χτισμένοι σαν θεατρικό κείμενο. Ψυχολογική διέξοδος; Παραμυθία; Δημιουργία; Όλα ταυτοχρόνως, αφού το βίωμα της τέχνης τα εμπεριέχει.
Συνδυάζοντας όλες τις ιδιότητές της η συγγραφέας, και από την αξιόλογη λογοτεχνική της πορεία και από τη θεατρική της παιδεία, παραδίδει ένα κείμενο σκηνοθετημένο από την ίδια την ηρωίδα της, που βιώνει και καταγράφει την εμπειρία της και συγχρόνως παρατηρεί ως τρίτος τα συναισθήματά της και επιχειρεί να τα κατανοήσει. Να εφεύρει μια καινούργια τάξη στον εσωτερικό της κόσμο που έχει καταρρεύσει. Γράφει, αυτό μόνο μπορεί να κάνει, και «συνομιλεί» με τις γραφές άλλων όπως η Σύλβια Πλαθ και η Αναΐς Νιν.
Ο έρωτας κυρίαρχος, εν τη απουσία του. Ως έλλειψη και ανάγκη για το αγαπημένο πρόσωπο, ως νοσταλγία της μαγείας του, ως ελπίδα επανασύνδεσης, ως απελπισία απέναντι στη σιωπή του άλλου προσώπου. Η Σοφί τα βιώνει όλα, και με συμπτώματα σωματικά, και διασχίζει αυτές τις 23 μέρες με ό,τι και όπως μπορεί. Τι την περιμένει στο τέλος αυτής πορείας, δεν έχει σημασία. Σημασία στον έρωτα όπως και στην τέχνη, έχει το βίωμα ως υλικό τους. Τίποτα δεν μπορεί να υπάρξει από το τίποτα και η Ασημίνα
Ξηρογιάννη το αποδίδει αυτό εξαιρετικά στην ποιητική της νουβέλα καθώς ακολουθεί την ηρωίδα της στη διάρκεια μιας νύχτας που διαρκεί 23 μέρες. Αλλά η νύχτα πάντα εγκυμονεί το φως όπως και η ζωή εγκυμονεί την τέχνη…
ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
vakxikon.gr, τχ. 30, Ιούλιος 2015
Στις μέρες μας εκδίδονται πάρα πολλά ποιητικά έργα, λίγα, όμως, καταφέρνουν να ξεχωρίσουν και να εντυπωσιάσουν ευχάριστα τον αναγνώστη.
Ένα από αυτά τα έργα είναι και το νέο βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «23 μέρες», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Γαβριηλίδης».
Επειδή, είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε όλο το έργο της ποιήτριας, αυτό, που μας τραβάει το ενδιαφέρον είναι ότι κάθε ποιητικό βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη είναι εντελώς διαφορετικό από τα προηγούμενα, με άλλη τεχνοτροπία και διαφορετικά νοήματα είναι, όμως, το ίδιο καλογραμμένο, στοιχείο, που δείχνει ότι η ποιήτρια μπορεί να εκφραστεί με ποικίλους τρόπους.
Το βιβλίο «23 μέρες» είναι μια ποιητική σύνθεση ή αλλιώς, όπως το περιγράφει η ίδια: «Κάτι σαν ποιητική νουβέλα in progress.» Η Σοφί είναι μια γυναίκα, που ο αγαπημένος της, την έχει εγκαταλείψει. Έχει κλειστεί σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες. Γράφει στίχους και παίρνει ηρεμιστικά σθεντόν. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την αγωνία της Σοφί για το αν θα γυρίσει ο αγαπημένος της ή όχι, αν και κατά βάθος ξέρει ότι δεν θα γυρίσει ποτέ. Η μόνη διέξοδος; Η ποίηση. Η πιθανότερη κατάληξη; Η αυτοκτονία με υπερβολική δόση σθεντόν. Όμως, στο τέλος του βιβλίου υπάρχει μια ανατροπή, που ξαφνιάζει ευχάριστα τον αναγνώστη και δείχνει πως μερικές φορές ένας δυνατός χαρακτήρας μπορεί να αντέξει ακόμα και τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Στο ποιητικό έργο της Ασημίνας Ξηρογιάννη «23 μέρες» συναντάμε αρκετές επιρροές από τη Σύλβια Πλαθ, τον Κωνσταντίνο Καβάφη, και τον Νίκο Γκάτσο, όμως, η ποιήτρια δεν εμπνέεται μόνο από ποιητές. Η έμπνευση μπορεί να προέλθει από ένα ζωγραφικό πίνακα, όπως «Το φιλί» του Μουνκ, από ένα θεατρικό έργο ή από μια όμορφη μουσική σύνθεση. Αρκετές επιρροές στο συγκεκριμένο βιβλίο βρίσκουμε και από το βιβλίο: «Χένρι και Τζουν» της Αναΐς Νιν.
Θα μπορούσαμε ακόμα να γράψουμε πολλά για το βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη «23 μέρες», όμως, θα σταματήσουμε εδώ, αφήνοντας τον αναγνώστη να ανακαλύψει τις αρετές του βιβλίου της ταξιδεύοντας στις σελίδες του
ΛΕΝΑ ΣΑΜΑΡΑ
Fractal 24/6/2015
Για την σύλληψη και την γέννηση ενός ποιήματος
Θα ήθελα να ξεκινήσω με ένα ποίημα της Αν Σέξτον, ποιήτρια που μνημονεύεται στο βιβλίο
Είμαι στα δύο κομμένη
αλλά θα με νικήσω.
Θα ξεθάψω την περηφάνια μου.
Θα πάρω το ψαλίδι
και θα κόψω τη ζητιάνα.
Θα πάρω το λοστό
και θα ξεσφηνώσω τα σπασμένα
κομμάτια του Θεού από μέσα μου.
Σαν ένα παζλ
θα τον συναρμολογήσω πάλι
με την υπομονή ενός σκακιστή.
23 Μέρες Μία ιστορία, τρία πρόσωπα, η Σοφί, ο εραστής, η άλλη.
H συγγραφέας του βιβλίου, Μίνα Ξηρογιάννη, μάς δίνει εισαγωγικά τον τρόπο που ένα ερέθισμα καταγράφεται μέσα της και με αργές, βασανιστικές διαδικασίες μετασχηματίζεται σε ποίημα.
Η ηρωίδα του βιβλίου, η νεαρή Σοφί, κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες, περιμένει να γυρίσει πάλι κοντά της ο εραστής της ή καλύτερα, να επιλέξει να γυρίσει πάλι κοντά της, όπως αναφέρει η Σοφί.
Η ιστορία της Σοφί εκτυλίσσεται σε τρίτο πρόσωπο.
Η Σοφί γράφει, η Σοφί ακούει ανάσες ποιημάτων, η Σοφί σ’ όλη της τη ζωή πάλευε με τους ορισμούς, η Σοφί αγαπά τις καταθλίψεις της.
Μιλά σε πρώτο πρόσωπο μόνο μέσα απ’ τα ποιήματα που γράφει στο δωμάτιο, με αφορμή την αναμονή τής επιστροφής τού εραστή.
Μας ενδιαφέρει η πορεία της Σοφί μέσα στις 23 μέρες. Είναι ο αριθμός των ημερών που ή ίδια έχει θέσει σαν όριο χρονικό στον εαυτό της και στα αδιέξοδά της. Το 2 παραπέμπει στο ζευγάρι και το τρία στα συνολικά πρόσωπα της ιστορίας. Ο εραστής και η άλλη δεν έχουν ονόματα. Η άλλη δε διαθέτει κανένα χαρακτηριστικό. Η ύπαρξή της στην ιστορία παίζει το ρόλο καταλύτη σε μια αντίδραση δύο προσώπων. Ο καταλύτης επιταχύνει την αντίδραση.
Η απουσία του αγαπημένου προσώπου προκαλεί τη συγκομιδή λέξεων που ελλοχεύουν κινδύνους, σε ένα σκηνικό αφαιρετικό, τόσο ταιριαστό στις πιο ισχυρές παραιτήσεις αλλά και στις πιο δυνατές ανατροπές.
Ο εραστής έχει κάποια σημάδια. Προτιμά τον πίνακα του Κλίμτ, το φιλί. Εκείνη προτιμά τον πίνακα του Μουνκ, με τον ίδιο τίτλο. ‘Γιατί είναι πιο παθιασμένο φυσικά’ του λέει. Δεν ξέρουμε τη δική του απάντηση στην υποθετική ερώτηση , εσύ γιατί προτιμάς το άλλο φιλί; Ξέρουμε όμως τον πίνακα του Κλίμτ, ένα απ’ τα διασημότερα έργα της Αρτ Νουβό.
Ένα ζευγάρι στέκεται πάνω σ’ ένα βράχο γεμάτο λουλούδια, που κόβεται απότομα στα δεξιά του πίνακα, ενώ λουλούδια υπάρχουν και στα μαλλιά των δύο προσώπων.
Ο άνδρας φορά ένα χρυσό πανωφόρι με άσπρα και μαύρα ορθογώνια ενώ το ταίρι του ένα αντίστοιχο αλλά γεμάτο πολύχρωμους κύκλους και λουλούδια. Ο άνδρας (του οποίου το πρόσωπο διακρίνεται ελάχιστα σε αντίθεση με το γυναικείο πρόσωπο που είναι καθαρό) έχει τυλίξει με το ένδυμά του και τα άκρα του τη γυναίκα, η οποία είναι γονατισμένη στην άκρη του ανθισμένου γκρεμνού- βράχου. Αυτά είναι τα προφανή που όλοι μας βλέπουμε. Υπάρχουν όμως και οι διαφορετικές ερμηνείες των ειδικών
Τo χρυσό φόντο και τα φωτεινά χρώματα του πίνακα αντιπροσωπεύουν την ομορφιά και τη λάμψη που νιώθει κανείς όταν φιλά τον/την αγαπημένη του
Η γυναίκα, σε αντίθεση με άλλα έργα του Κλιμτ που ο ρόλος της είναι κυρίαρχος, είναι υποταγμένη στον άνδρα.
Τα πρόσωπα δεν παραμορφώνονται, διατηρούν την ακεραιότητά τους και αναδεικνύονται κιόλας – ειδικά εκείνο της γυναίκας.
Δεν γνωρίζουμε ποια είναι η ερμηνεία που δίνει ο εραστής.
Σημασία έχει ότι η Σοφί γράφει ‘Η φιγούρα του άντρα που δεσπόζει στον πίνακα του Μουνκ μου θυμίζει εσένα. Μοιάζετε.’
Το φιλί του Μουνκ. Σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο, το παραπέτασμα της κουρτίνας κρύβει σχεδόν ολοκληρωτικά τη θέα από το παράθυρο. Το ζευγάρι βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα.
Μια εξπρεσιονιστική απεικόνιση που εξωτερικεύει το πάθος μα ίσως και τον τρόμο που προκύπτει μέσα από την παραμόρφωση των δύο προσώπων. Οι ατομικότητες φαίνεται να καταργούνται καθώς το ένα πρόσωπο παραβιάζει τα όρια του άλλου, το φιλί και ο έρωτας παίρνουν πιο επιθετική μορφή καταργώντας διακριτά χαρακτηριστικά. Η μελαγχολία και η σιωπή διαχέονται στο σκοτεινό δωμάτιο. Έχει χαρακτηριστεί «κραυγή» της μοναξιάς των δύο ερωτευμένων. Μόνοι στην ένωσή τους!
Ο έρωτας είναι προσωπικός μύθος .Επιτρέπεις στον εαυτό σου να ανατρέψει τα όρια της ατομικότητας και να προσδεθείς στα όνειρα και στην τροχιά ενός άλλου. Στο βλέμμα του, στην ιστορία του, στο παρόν του, στην αλήθεια του. Υπερβαίνοντας τη δική σου αλήθεια, φτάνοντας εκεί που οι ανάγκες αποδομούνται στην προσδοκία της τέλειας ένωσης. Και η ποίηση; ‘είναι εσωτερική επιτακτική ανάγκη να είναι κανείς θερμός –αν όχι καυτός- απέναντι στο αντικείμενο της γραφής του’ γράφει η Σοφί.
Η Σοφί είναι ποιήτρια. Με αφορμή τον έρωτα έχει γράψει πολύ όμορφα ποιήματα. Καίγεται εσωτερικά, αποσυναρμολογεί τον εαυτό της για να τον συναρμολογήσει πάλι, αλλά με άλλο τρόπο, έτσι ώστε ‘όταν θα βρεθώ μπροστά στη λευκή κόλα να’ μαι έτοιμη να αποτυπωθώ’.
Ο έρωτας της Σοφί είναι μοιρασμένος. Στον εραστή και στις λέξεις. Χωρίς να μειώνει σε ένταση και ποιότητα το ένα το άλλο. Αντίθετα, το ένα εξυπηρετεί και υποβοηθά το άλλο. Το τρίτο πρόσωπο της ιστορίας εξυπηρετεί το τέλος. Η Σοφί γράφει ‘έβαλα το τέλος που εξυπηρετούσε’.
Το φλερτ με την κατάθλιψη.
‘Τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία που το σώμα θυμάται’ γράφει στην αρχή και ‘μη μακρηγορήσεις άλλο πάνω στη θλίψη μου’ προσθέτει στο τέλος.
Όντας αποσυναρμολογημένη, ‘με ακούω, με αφουγκράζομαι στη σιωπή’, ανιχνεύει και την πιο μικρή δυνατότητα ζωής, καλλιεργώντας μέρα με την μέρα, έναν εαυτό καινούριο, φτιαγμένο όπως το διαμάντι μέσα απ’ τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Χρειάζεται αυτές τις συνθήκες για να μεταμορφωθεί. Είναι αυτές, οι αναγκαίες και ικανές, που θα της χαρίσουν τη διαδρομή, το χρόνο, τις ανάσες και τις σιωπές που θα διαμορφώσουν την τελική έξοδο.
Εκεί όλα ξεκαθαρίζουν.
Σε μια αγριεμένη θάλασσα, ανακαλείς όλες σου τις δυνάμεις για να βγεις στην στεριά, μην παρασυρθείς απ’ τα κύματα ούτε απ’ του βυθού την ανάσα. Η Σοφί φλερτάρει με τον βυθό, γι’ αυτό και τα σθεντόν έχουν την θέση τους στο κομοδίνο της. Όμως είναι η ίδια που προτιμά την κάθαρση.
Η δύναμη της Σοφί είναι ο έρωτάς της. Και ο έρωτας για τις λέξεις δεν την έχει προδώσει. Παίρνει σάρκα στο πρόσωπο του εραστή, αλλά το πρόσωπο του έρωτα είναι μια άλλη αποκάλυψη, εσωτερική, απόλυτη.
Εκμεταλλεύτηκα το ποίημα Κολάζ, της Σοφί. Θα το αποσυναρμολογήσω, προσδοκώντας στο τέλος μια σύνθεση, ακολουθώντας την αγαπημένη συνήθεια τής ηρωίδας.
Το ποίημα Κολάζ ξεκινά με ένα απόσπασμα από ποίημα της Έμιλυ Ντίκινσον που έγραψε το 1862. Σ’ αυτό η Ντίκινσον κατασκευάζει την ιδέα μιας αδερφής ψυχής, που από την φύση επιλέχτηκε να συντροφέψει την δική μας μ’ ένα βαθύ, πνευματικό τρόπο, και όταν αυτό συμβαίνει δεν μπορεί κάτι να το αλλάξει. Αναπόφευκτο να κλείσει κανείς την πόρτα σ’ οποιοδήποτε άλλο κάλεσμα.
Συνεχίζουμε με τις φιγούρες του Σαγκάλ (που πετάνε).
Είναι οι ιπτάμενοι ευτυχείς ερωτευμένοι και τα γελαστά ζώα που ζουν στους πίνακες του Γάλλου ζωγράφου ,αδερφωμένα με τους ανθρώπους, με χαρακτηριστικά φωτεινά χρώματα, εκπέμποντας αισιοδοξία και χαρά.
Ακολουθούν οι ‘Ιδανικοί Αυτόχειρες’ του Κώστα Καρυωτάκη.
‘Γυρίζουν το κλειδί στην πόρτα, παίρνουν
τα παλιά, φυλαγμένα γράμματά τους,
διαβάζουν ήσυχα, κι έπειτα σέρνουν
για τελευταία φορά τα βήματά τους.’
Λευτέρης Βογιατζής, ποίηση σαν θέατρο
Συνειρμικά πηγαίνουμε στην παράσταση ‘Καθαροί πια’. Ο Λευτέρης Βογιατζής είχε ανεβάσει το έργο της Σάρα Κέιν όπου η τυραννία του έρωτα και η σημασία του σαν απόλυτη, χωρίς φραγμούς μορφή εξουσίας πάνω σε ένα ανθρώπινο πλάσμα αποτελεί την κύρια θεματική.
Το Κολάζ αγαπά την Σύλβια Πλαθ, την ποιήτρια της κραυγή και της οργής και ταυτόχρονα άκρως εξομολογητικής, όπως έχουν γράψει οι κριτικοί. Η ίδια όμως αρνείται να ταξινομηθεί:
«Θέλω να είμαι ελεύθερη… Νομίζω πως θέλω να είμαι πάνσοφη… Νομίζω πως θέλω να αυτοαποκαλούμαι «Το κορίτσι που ήθελε να γίνει θεά». Αν δεν ήμουν όμως κλεισμένη μέσα σε αυτό το σώμα, πού θα ήμουν – ίσως τελικά να είναι η μοίρα μου να ταξινομηθώ και να αξιολογηθώ. Μα, φωνάζω με όλη μου τη δύναμη εναντίον του. Εγώ είμαι ο εαυτός μου – Είμαι ισχυρή – μέχρι ποιο σημείο όμως; Εγώ είμαι ο εαυτός μου». Γράφει στα Ημερολόγιά της
Η Σύλβια Πλαθ είναι εναγκαλισμένη με την Μάτση Χατζηλαζάρου:
‘Θρηνώ όλες τις χαίτες των κοριτσιών που’ ναι ριγμένες επάνω στα μαξιλάρια του συμβατικού έρωτα’ γράφει η Μάτση το 1944 και προκαλεί.
Το κολάζ συνεχίζει να ιστορείται :
Αμοργός του Νίκου Γκάτσου
‘Εγὼ που κάποτε σ᾿ άγγιξα με τα μάτια της πούλιας
Και με τη χαίτη του φεγγαριού σ᾿ αγκάλιασα και χορέψαμε
μες στους καλοκαιριάτικους κάμπους
Πάνω στη θερισμένη καλαμιὰ και φάγαμε μαζὶ το κομμένο τριφύλλι
Μαύρη μεγάλη μοναξιὰ με τόσα βότσαλα τριγύρω στο λαιμὸ
τόσα χρωματιστὰ πετράδια στα μαλλιά σου.’
Στο κολάζ περιλαμβάνονται ‘Οι ώρες’ κινηματογραφική ταινία, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Μάικλ Κάνιγκαμ. Αφηγείται την ιστορία τριών γυναικών, σε διαφορετικές εποχές, που οι ζωές τους επηρεάζονται από το βιβλίο ‘Κυρία Νταλαγουέη’ που έγραψε η Βιρτζίνια Γουλφ στο σπίτι της στην Αγγλία το 1923. Η ταινία καταδεικνύει τα αδιέξοδα των τριών γυναικών και τις προσπάθειές τους να δώσουν νόημα στη ζωή τους.
Συνεχίζουμε με τις ‘Διακοπές στην πραγματικότητα’, ποιητική συλλογή του Χάρη Βλαβιανού
‘Όταν πέσουν και τα τελευταία φύλλα
θα επιστρέψουμε επιτέλους στον γνωστό, οικείο χώρο μας,
το πολύτιμο αυτό άσυλο
που το εξαντλημένο σώμα άφησε ανολοκλήρωτο
για τις ανάγκες μιας αναπόφευκτης γνώσης.
Από το ποίημα ‘Φθινοπωρινό ρεφραίν’ της συλλογής.’
Ακολουθούν η γυναικεία μορφή της Μαίριλυν,
τα ηδονικά ποιήματα του Καβάφη, με κοινό νήμα τη μνήμη να μετασχηματίζει την πραγματική εμπειρία σε αισθητικό γεγονός, με πρωτοποριακές τεχνικές, σε «μορφήν της Καλλονής»,
η αναφορά του Μάνου Χατζιδάκι στο γεγονός ότι περιέχουμε τα πρόσωπα που αγαπήσαμε
και τελευταία αναφορά, ο αγαπημένος της πίνακας, το φιλί του Μουνκ.
Όλα τα κομμάτια του Κολάζ αντανακλούν την σκέψη και το συναίσθημα της ηρωίδας.
Αντίπαλο δέος της καταθλιπτικής και αυτοκτονικής διάθεσης ό έρωτας για τη ζωή,
του αδιέξοδου τα παραμύθια για μικρούς και μεγάλους,
του σκοταδιού, ‘αν η ποίηση είχε χρώμα’,
της μοναξιάς το ποδήλατό μου
Χοσέ (όνομα που μ’ αρέσει),
της παραίτησης Βότανο Λουίζα(για το αδυνάτισμα) και ‘Ο Καθρέφτης’ του Φοίβου Δεληβοριά.
Είναι δύσκολο να πορεύεσαι με αντιφατικά κομμάτια, όμως όλα έχουν ένα κοινό ομφάλιο λώρο, που γίνεται αντιληπτός μόνο απ’ το ίδιο το άτομο.
Έτσι καταφέρνουμε να ζούμε προχωρώντας τις ατέλειές μας στον χρόνο, που όπως ο γλύπτης πλάθει την ύλη, το ξύλο, το μάρμαρο, την πέτρα, το μέταλλο κι αυτός σαν άξιος τεχνίτης αποκρυπτογραφεί τους κώδικες που το υλικό φέρει μέσα του.
Τις δυνατότητες που περιέχει, σαν φυσικό προιόν. Την ένταση που είναι ικανό να αντέξει, την κατάρριψη των ορίων του.
Για να μεταμορφωθεί η ύλη αναζητά μια διαχρονική αρμονία, σαν δυναμικό αποτέλεσμα της εσωτερικής πάλης φαινομενικά αντίθετων τάσεων.
‘‘Ω εσύ σκάβεις κι εγώ σκάβω και σκάβω μέσα μου ως εσένα’’, γράφει ο Πάουλ Τσέλαν και σταχυολογεί στο Σχεδίασμά της η Μίνα.
Θα ήθελα να σας διαβάσω τα λόγια της Μάτσης Χατζηλαζάρου, από τη μοναδική δημοσιευμένη της συνέντευξη το 1986:
-Μερικοί λένε πως η ποίηση είναι μια βασανιστική τριβή με τις λέξεις.
-Είναι!
Εσείς όμως μου το παρουσιάζετε σαν μια πράξη αυθόρμητη….
-Μα αυθόρμητη είναι. Οι λέξεις είναι όμως άτιμες και μπορεί να φτηνήνουμε πολύ ένα πράγμα, να το κάνουνε σαχλό. Γι’ αυτό πρέπει να τις προσέχεις, να απορρίπτεις διαρκώς, πράγμα που δεν είναι εύκολο.
Δεν ψάχνεις τις ωραίες λέξεις ή τα ωραία συναισθήματα -αυτά έρχονται και φεύγουν. Ψάχνεις τις σωστές λέξεις. Κι αυτό είναι ποίηση.
Η Μίνα έχει διαλέξει προσεκτικά και τελικά έχει βρει τις σωστές λέξεις.
Τρυφερές, αισθαντικές, βαθιά ερωτικές. Λέξεις εξομολογητικές και σαγηνευτικές. Χωρίς καμιά διάθεση αυτοπροβολής και υπερβολής, με απλά, κατανοητά εργαλεία, χτίζει το δικό της όνειρο, σε μια εξιστόρηση που συνδυάζει με μαεστρία τον πεζό με τον ποιητικό λόγο.
Η Μίνα Ξηρογιάννη επιλέγει να μιλά καθαρά, απογυμνώνοντας τις λέξεις από τα περιττά στολίδια φτιάχνοντας ένα βιβλίο με παλμό για τον έρωτα και την ποίηση, την απόγνωση και την ανατροπή, την μοναξιά και τη δύναμη, τη θλίψη και τη ζωή.
Αργά και βασανιστικά η ηρωίδα παλεύει για την αλήθεια του ποιήματος, γράφει και σβήνει, προσθέτει και αναιρεί με την τόλμη της μη βεβαιότητας. Στο ποίημα ‘ΟΡΙΣΜΟΙ’ προσθέτει στον τίτλο ένα ερωτηματικό, και αφού το ολοκληρώσει γράφει ότι δεν ξέρει ακόμα αν θα είναι αυτή η τελική μορφή του ποιήματος. Ίσως το πρόσωπο που αφηγείται
την ιστορία να επινόησε την Σοφί, δανείζοντάς της τις ιδιότητες της ποιήτριας, παίρνοντας ζωή απ’ τη ζωή της και τις εσωτερικές της ανακατατάξεις. Ίσως όλο το σχεδίασμα να είναι μια αργή, βασανιστική τριβή με τις λέξεις σε μια πραγματικότητα δύο κόσμων που βιώνει η ηρωίδα, αποκαλύπτοντας μιαν άλλην εκδοχή του εαυτού της.
Αναρωτιόμαστε εάν 23 μέρες είναι ο χρόνος αναμονής της επιστροφής του εραστή ή ο χρόνος σύλληψης του ποιήματος.
Η γραφή ενός ποιήματος είναι μια βαθιά ερωτική διεργασία, και η αγωνία της ηρωίδας να είναι έτοιμη μπροστά στη λευκή κόλα είναι ίσως και ο τόπος που γέννησε την Σοφί.
Και η επιλογή του ονόματος δεν είναι τυχαία. Όνομα που παραπέμπει σε αρετές όπως σωστή κρίση, φρόνηση, ευφυΐα, γνώση, σε αντίθεση με το νεαρό της ηλικίας της.
Το πρώτο ποίημα που γράφει είναι σαρωτικό, σχεδόν σωματικό. Υποβάλλει μια εξέλιξη δυσοίωνη, που μέρα με την μέρα ανατρέπεται. Αντιμέτωπη με την πρόκληση μιας αυτοκτονικής τριβής με το αδιέξοδο του έρωτα, προκαλεί την άλλη πλευρά του εαυτού της, την αυτόνομη και ζωτική λύση της εσωτερικής της πάλης. Το τέλος είναι λυτρωτικό και συμπίπτει με την απαρχή μιας μοίρας που ηρωίδα είναι η ίδια, γιατί αυτή επέλεξε να νικήσει τον όλεθρο.
Η Μίνα Ξηρογιάννη καταθέτει τις μύχιες σκέψεις της για την σύλληψη και την γέννηση ενός ποιήματος, μέσα σε μια ζεστή και φιλόξενη μήτρα, θυμίζοντας τα λόγια του Πάμπλο Νερούδα «Η ποίηση διδάσκεται βήμα βήμα ανάμεσα στα πράγματα και στις υπάρξεις, χωρίς να τα χωρίσουμε, αλλά ενώνοντάς τα με την ανιδιοτελή απλωσιά της αγάπης».
Μ’ έναν πολύ ενδιαφέροντα και γοητευτικό τρόπο θέτει ερωτήματα και ανακαλύπτει, ξανά και ξανά, πώς φτιάχνεται ένα ποίημα, απ’ τις λέξεις που δεν περισσεύουν. Κι αυτό είναι ποίηση.
Θα ήθελα να κλείσω με την αναφορά του ονόματος του Άγγλου ποιητή του 19ου αιώνα Samuel Taylor Coleridge που με απόσπασμα από ποίημά του ξεκινά το βιβλίο και με τα λόγια ενός συγγραφέα που χειρίστηκε με ιδιαίτερη ευαισθησία το θέμα του έρωτα στα βιβλία του, του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες.
«Στους ανθρώπους θα έδειχνα πόσο λάθος κάνουν να νομίζουν ότι παύουν να ερωτεύονται όταν γερνούν, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι γερνούν όταν παύουν να ερωτεύονται».
* Κείμενο που εκφωνήθηκε από τη Λένα Σαμαρά στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου
Εποχή μου είναι η ποίηση
ΚΟΥΛΑ ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ
FRACTAL 27/01/2016
Η ποίηση, η ζωή και μια ιστορία in progress
Η ποιητική συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση είναι η τρίτη της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Ο νέος άνθρωπος και η εποχή του – αντιμέτωπος με την εποχή του. Και η ποίηση, που τον βοηθάει να αντέχει τις συγκυρίες και τις συνθήκες της εποχής του.
Ένας άνθρωπος που, μέσα σ’ αυτήν την εποχή, κουβαλάει τις πληγές του. Και τα ερωτηματικά και τις διαψεύσεις του.
Στη συλλογή υπάρχουν ποιήματα ποιητικής, με την έννοια του τι είναι ποίηση, όπως τα Ένα ποίημα για τον Τάσο Λειβαδίτη, σ. 23, Νέα ποιητική, σ.24, άτιτλο, σ.33.
23, Νέα ποιητική, σ.24, άτιτλο, σ.33.
Αλλά και, ευρύτερα, ποιήματα για το ρόλο της ποίησης μέσα στη συγκεκριμένη εποχή. Και, επίσης, για το ρόλο του ποιητικού υποκειμένου-ποιητή σε σχέση με τα καθημερινά προβλήματα γύρω του αλλά και σε σχέση με τη γενικότερη πολιτική κατάσταση. Η αγωνία: η ποίηση είναι ένα άλλοθι, για να κρυφτεί το ποιητικό υποκείμενο στο «καβούκι» του ή είναι ένας τρόπος να αρθρωθούν τα προβλήματα και να έρθουν κοντά οι άνθρωποι-συμπάσχοντες;
Η Αθήνα καίγεται στις φλόγες/ και συ στοχάζεσαι πάνω στο ποίημα./ […] (σαν να βγήκες στους δρόμους/ σαν να ούρλιαξες ( άτιτλο, σ. 14)
Ά-πολις κατάντησε/ κι όμως δεν ξέρει να σου πει/ πώς λέγεται αυτό το –α./ Μα το σώμα του/ ξέρει καλά/ τα στερητικά τα άλφα/ τι σημαίνουν (Μετανάστης, σ. 36)
Το πρώτο ποίημα της συλλογής αρχίζει με ένα ερώτημα: Πες μου,/ γιατί να γράφεις ποιήματα,/ όταν δεν υπάρχουν αναγνώστες;
Και τίθεται μια πρώτη θέση, που σε όλη την υπόλοιπη συλλογή προβληματίζει, υπονομεύεται, αίρεται. Χωρίς απολυτότητες και χωρίς αφορισμούς.
Η μόνη βεβαιότητα που διατυπώνεται κατηγορηματικά: […] μόνο μια πράξη/ δεν θα σε προδώσει ποτέ: η γραφή (σ.37).
Μέσα από τους προβληματισμούς και τα ερωτήματα επιχειρείται ο προσδι-ορισμός του ποιητικού υποκειμένου:
Και συ αναζητάς τη συνέχεια των στίχων σου/ και ισχυρίζεσαι ότι αντιστάθηκες (σ. 14)
Μα πάνω απ’ όλα ποιητής./ Φιλτράρεις τη ζωή/ και η ποίηση είναι ο τόπος σου/ και ο χρόνος σου μαζί. (σ.35)
Στο όλο κλίμα προστίθενται και τα συναισθήματα της αμφιβολίας και διάψευσης στον έρωτα, αλλά και η ισορροπία και η πληρότητα που πηγάζουν πάλι από τον έρωτα:
Μαζί μου πήγαινες/ μαζί μου ερχόσουν./ Τώρα σιωπάς./ Και δεν ξέρω αν αδράνησες/ ή αν έχεις ηττηθεί. (σ.18)
Με τον έρωτα λες/ θα διατηρήσεις την ισορροπία σου/ μέσα στην ανισορροπία του κόσμου. (σ.46)
Λόγος λιτός, αστόλιστος. Οι καλύτερες στιγμές τα σύντομα, πυκνά ποιήματα. Το συναίσθημα, όταν πλεονάζει, κάνει κάποτε το ποίημα να χάσει τον βηματισμό του, ή φθάνει σε κάποιον διδακτισμό. Η ένταση μεγαλώνει με την πύκνωση του νοήματος.
Υπάρχει ένα ποίημα που θεωρώ πολύ χαρακτηριστικό στη συλλογή της, το Θεατής, σ.41 – ίσως μαζί με το αντίστοιχο της σελίδας 16. Ερωτικό με την ευρύτερη έννοια, αλλά και με τους όρους της ερωτικής επιθυμίας, προς έναν άντρα μέσα στη δράση ( Και γι’ αυτό σε αγάπησα./ Επειδή κινούσες βουνά/ μόνο με το χαμόγελο) που έχει μεταμορφωθεί σε θεατή των όσων διαδραματίζονται, βάζοντας σε δοκιμασία τα αισθήματα του ποιητικού υποκειμένου. Το ποίημα αυτό μπορεί να θεωρηθεί μια γέφυρα με το βιβλίο της Ξηρογιάννη 23 Μέρες. Όπως και η επίγνωση που διατρέχει τη συλλογή, πως η ποίηση είναι το σταθερό background μέσα στο οποίο δρα το ποιητικό υποκείμενο, με τη βεβαιότητα πως μόνο μια πράξη/ δεν θα σε προδώσει ποτέ: η γραφή.
Οι 23 Μέρες είναι ένα κείμενο που δεν είναι εύκολο να χωρέσει σε κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος. Θεωρώ βέβαιο το ποιητικό στοιχείο και διαβάζω την έντονη θεατρικότητα του κειμένου. Άρα, θεατρική ποίηση, ας πούμε.
Η ίδια η συγγραφέας ονομάζει το κείμενό της, ως ποιητικό υποκείμενο, την 12η μέρα, ποιητική νουβέλα in progress, τονίζοντας ίσως το στοιχείο της αφήγησης, όσον αφορά τη νουβέλα. Εκείνο που πρέπει οπωσδήποτε να κρατηθεί είναι το in progress. Σε εξέλιξη είναι και η γραφή του κειμένου, καθώς παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα μέρα τη μέρα,
και φυσικά παράλληλα σε εξέλιξη είναι και η εσωτερική συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου.
23 μέρες. Αναμονή και εσωτερική διεργασία. Το ποιητικό υποκείμενο, μια νεαρή γυναίκα, και ο Άλλος, ο εραστής, που έχει απομακρυνθεί, και όλο το κείμενο είναι η περιγραφή-αφήγηση της πιθανής επιστροφής του. Με τη φωνή του Άλλου να ακούγεται μέσα από τη φωνή του ποιητικού υποκειμένου και μέσα από τις «σκηνικές» οδηγίες που αυτό δίνει για τον χώρο – εσωτερικό χώρο – και για το συναισθηματικό πλαίσιο. Με πολλές διακειμενικές αναφορές και συνομιλίες. Πολύ ενδιαφέρουσα γραφή, με τον υβριδικό της χαρακτήρα. Να σημειώσω ότι με πλάγια γράμματα αναφέρεται ο άμεσος λόγος του ποιητικού υποκειμένου, με ορθά το πλαίσιο ή τα σχόλια, σχετικά με ό,τι διαδραματίζεται ή σχετικά με όσα σκέφτεται/θυμάται η νεαρή γυναίκα. Τα μέρη αυτά συνυπάρχουν στην ίδια μέρα, αλλά μπορεί και να αυτονομούνται, να μιλάει δηλαδή μόνο το ποιητικό υποκείμενο ή και να διαβάζουμε μόνο τις σκέψεις και τους στοχασμούς του, ανάλογα με το πώς σκηνοθετείται η εξέλιξη.
Ο χώρος είναι ένα νοικιασμένο δωμάτιο, που φιλοξενούσε τις ερωτικές τους συναντήσεις. Στοιχεία για τα αντικείμενα του δωματίου: το κρεβάτι, ένας τετράγωνος καθρέφτης, μια ντουλάπα, ένα καφέ κομοδίνο, τα αντικαταθλιπτικά χάπια, το σημειωματάριο πάνω στο κομοδίνο, ο πίνακας με Το Φιλί του Μουνκ στον τοίχο. Και μια κουνιστή πολυθρόνα, όπου η γυναίκα, η Σοφί, περιμένει να ακούσει τον ήχο της επιστροφής του.
Η Σοφί, γράφει σε σημειωματάριο, όχι σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ενδιαφέρουσα σκηνοθετική λεπτομέρεια, καθώς η όλη ατμόσφαιρα παραπέμπει σε παλαιότερα λογοτεχνικά ζευγάρια, στους μεγάλους τους έρωτες και στους χωρισμούς τους, στη μοναξιά τους και στη «φυγή» τους απ’ τη ζωή. Και οι διακειμενικές αναφορές στις Σύλβια Πλαθ, Ανν Σέξτον, Έμιλυ Ντίκινσον, στον Χένρι Μίλερ και στην Αναΐς Νιν. Ωστόσο, κάποια στιγμή κατανοεί ότι πρέπει να λάβει τις δικές της αποφάσεις:
Τώρα όμως νιώθει πως είναι οι περιστάσεις που την καλούν να σκεφτεί για τη δική της ζωή και όχι μόνο για τη ζωή των «διακειμενικών άλλων». (XIII, σ. 26)
Η Σοφί πιστεύει ότι πολλοί άνθρωποι εγκλωβισμένοι στον μικρό χώρο ενός δωματίου ασφυκτιούν, αλλά μέσα από το πνίξιμο και την ασφυξία αυτή μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα. Από την άλλη μεριά
Αν πάλι κάποιος είναι μόνος του/ ολομόναχος, κλεισμένος σε έναν τέτοιο μικρό χώρο/ για πολλές συνεχόμενες μέρες (23 ας πούμε)/ πάλι θα αφυκτιά… από τη μοναξιά του ίσως./ Και σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα/ ή πολλά ποιήματα/ ή ένα πεζό/ ή… (XVII, σ.32)
Μια αναφορά πάλι στο κείμενο που γράφεται και στο είδος του, η ενδιαφέρουσα «έξοδος» του ποιητικού υποκειμένου από το κείμενο και η απ’ έξω παρακολούθηση της γραφής.
Την 21η μέρα υπάρχει μια ενδιαφέρουσα, μάλλον αναπάντεχη, αναφορά στον Σολωμό και στα σχεδιάσματά του (ύστερα από ένα μότο του Πάουλ Τσέλαν)
Αυτό που αποκαλούμε «σχέση»/ δεν είναι παρά ένα σχεδίασμα εντέλει/ – όπως οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Σολωμού, ας πούμε – / «Κι όμως εκεί βρίσκεται όλη η ουσία της/ είναι κάτι σαν work in progress», μου λες εσύ./ «Κι όμως, εκεί συνίσταται η γοητεία της,/ στο ότι ατέρμονα συνδιαλέγεται με το χάος» σου λέω εγώ./ (Ίσως είναι η πρώτη φορά που οι απόψεις μας συγκλίνουν κάπως)/ (Ίσως πρέπει να χωρίσουμε οριστικά) (ΧΧΙ, Σχεδίασμα, σ. 37)
Η συνειδητοποίηση της αποστασιοποίησης, ύστερα από τη διαπίστωση μιας σύγκλισης, είναι πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς η σαν work in progress σχέση, και συνακόλουθα η αφήγηση, φαίνεται να οδηγούνται προς ένκαι φυσικά παράλληλα σε εξέλιξη είναι και η εσωτερική συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου.
23 μέρες. Αναμονή και εσωτερική διεργασία. Το ποιητικό υποκείμενο, μια νεαρή γυναίκα, και ο Άλλος, ο εραστής, που έχει απομακρυνθεί, και όλο το κείμενο είναι η περιγραφή-αφήγηση της πιθανής επιστροφής του. Με τη φωνή του Άλλου να ακούγεται μέσα από τη φωνή του ποιητικού υποκειμένου και μέσα από τις «σκηνικές» οδηγίες που αυτό δίνει για τον χώρο – εσωτερικό χώρο – και για το συναισθηματικό πλαίσιο. Με πολλές διακειμενικές αναφορές και συνομιλίες. Πολύ ενδιαφέρουσα γραφή, με τον υβριδικό της χαρακτήρα. Να σημειώσω ότι με πλάγια γράμματα αναφέρεται ο άμεσος λόγος του ποιητικού υποκειμένου, με ορθά το πλαίσιο ή τα σχόλια, σχετικά με ό,τι διαδραματίζεται ή σχετικά με όσα σκέφτεται/θυμάται η νεαρή γυναίκα. Τα μέρη αυτά συνυπάρχουν στην ίδια μέρα, αλλά μπορεί και να αυτονομούνται, να μιλάει δηλαδή μόνο το ποιητικό υποκείμενο ή και να διαβάζουμε μόνο τις σκέψεις και τους στοχασμούς του, ανάλογα με το πώς σκηνοθετείται η εξέλιξη.
Ο χώρος είναι ένα νοικιασμένο δωμάτιο, που φιλοξενούσε τις ερωτικές τους συναντήσεις. Στοιχεία για τα αντικείμενα του δωματίου: το κρεβάτι, ένας τετράγωνος καθρέφτης, μια ντουλάπα, ένα καφέ κομοδίνο, τα αντικαταθλιπτικά χάπια, το σημειωματάριο πάνω στο κομοδίνο, ο πίνακας με Το Φιλί του Μουνκ στον τοίχο. Και μια κουνιστή πολυθρόνα, όπου η γυναίκα, η Σοφί, περιμένει να ακούσει τον ήχο της επιστροφής του.
Η Σοφί, γράφει σε σημειωματάριο, όχι σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ενδιαφέρουσα σκηνοθετική λεπτομέρεια, καθώς η όλη ατμόσφαιρα παραπέμπει σε παλαιότερα λογοτεχνικά ζευγάρια, στους μεγάλους τους έρωτες και στους χωρισμούς τους, στη μοναξιά τους και στη «φυγή» τους απ’ τη ζωή. Και οι διακειμενικές αναφορές στις Σύλβια Πλαθ, Ανν Σέξτον, Έμιλυ Ντίκινσον, στον Χένρι Μίλερ και στην Αναΐς Νιν. Ωστόσο, κάποια στιγμή κατανοεί ότι πρέπει να λάβει τις δικές της αποφάσεις:
Τώρα όμως νιώθει πως είναι οι περιστάσεις που την καλούν να σκεφτεί για τη δική της ζωή και όχι μόνο για τη ζωή των «διακειμενικών άλλων». (XIII, σ. 26)
Η Σοφί πιστεύει ότι πολλοί άνθρωποι εγκλωβισμένοι στον μικρό χώρο ενός δωματίου ασφυκτιούν, αλλά μέσα από το πνίξιμο και την ασφυξία αυτή μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα. Από την άλλη μεριά
Αν πάλι κάποιος είναι μόνος του/ ολομόναχος, κλεισμένος σε έναν τέτοιο μικρό χώρο/ για πολλές συνεχόμενες μέρες (23 ας πούμε)/ πάλι θα αφυκτιά… από τη μοναξιά του ίσως./ Και σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα/ ή πολλά ποιήματα/ ή ένα πεζό/ ή… (XVII, σ.32)
Μια αναφορά πάλι στο κείμενο που γράφεται και στο είδος του, η ενδιαφέρουσα «έξοδος» του ποιητικού υποκειμένου από το κείμενο και η απ’ έξω παρακολούθηση της γραφής.
Την 21η μέρα υπάρχει μια ενδιαφέρουσα, μάλλον αναπάντεχη, αναφορά στον Σολωμό και στα σχεδιάσματά του (ύστερα από ένα μότο του Πάουλ Τσέλαν)
Αυτό που αποκαλούμε «σχέση»/ δεν είναι παρά ένα σχεδίασμα εντέλει/ – όπως οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Σολωμού, ας πούμε – / «Κι όμως εκεί βρίσκεται όλη η ουσία της/ είναι κάτι σαν work in progress», μου λες εσύ./ «Κι όμως, εκεί συνίσταται η γοητεία της,/ στο ότι ατέρμονα συνδιαλέγεται με το χάος» σου λέω εγώ./ (Ίσως είναι η πρώτη φορά που οι απόψεις μας συγκλίνουν κάπως)/ (Ίσως πρέπει να χωρίσουμε οριστικά) (ΧΧΙ, Σχεδίασμα, σ. 37)
Η συνειδητοποίηση της αποστασιοποίησης, ύστερα από τη διαπίστωση μιας σύγκλισης, είναι πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς η σαν work in progress σχέση, και συνακόλουθα η αφήγηση, φαίνεται να οδηγούνται προς έν
work in progress σχέση, και συνακόλουθα η αφήγηση, φαίνεται να οδηγούνται προς ένα τέλος. Που δεν θα είναι μελοδραματικό, άλλωστε η πρωταγωνίστρια δήλωσε πως
Η Σοφί αγαπά τις καταθλίψεις της./ Επίσης απεχθάνεται το μελό/ (σ εόλες του τις εκφάνσεις) (XIV, σ.28)
Θα είναι μια έξοδος
Αλλά εγώ δεν θα χρησιμοποιήσω το γκάζι./ Με βλέπω ήδη να διασχίζω το δρόμο/ έχοντας ξεχάσει τα σθεντόν/ πάνω στο κομοδίνο. (XIII, σ. 39)
Έξοδος διπλή, πάλι. Από τον εσωτερικό χώρο στον εξωτερικό, από την ψυχική κατάπτωση και απομόνωση στην έξω ζωή. Όχι ίσως με το χρώμα του προβληματισμού που υπήρχε στη συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση. Αλλά με μια βαθύτερη εσωτερική δυναμική: η γραφή-ποίηση δείχνει, στη συγκεκριμένη περίπτωση, να έχει καθοριστικό, λυτρωτικό χαρακτήρα. Αποκτά έναν δυναμικό ρόλο στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, το οποίο οδηγείται στη λύση (θεατρική η σημασία) μέσω της γραφής.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΛΛΗΣ
FRACTAL 18/12/2014
«Μα εγώ θα γράψω μόνο για την ποίηση»
Εποχή μου είναι η ποίηση, δηλώνει η Ασημίνα Ξηρογιάννη στην πρόσφατη ποιητική της συλλογή, θέλοντας να επισημοποιήσει την πίστη της σε μια εποχή, έξω από το χρόνο, όπου η ποίηση συνεχίζει να μας έλκει και να δημιουργεί τον κόσμο κάθε φορά εκ νέου. Τα ποιήματά της είναι αποδείξεις που δηλώνουν πως η ποιητική τέχνη, δεν είναι μόνο για τα βιβλία και τα φιλολογικά σαλόνια, αλλά υπάρχει και ανθοφορεί μέσα στην ζωή μας, στις μικρές μεγάλες μας στιγμές. Η ποίηση είναι ο ευρυγώνιος φακός για την Ξηρογιάννη. Παρατηρεί σφαιρικά, γιατί όχι και ολικά, την ανθρώπινη ύπαρξη. Το δηλώνει εξάλλου:
Οι καιροί μας σπρώχνουν
σε δράμα που δεν υπάρχουν λέξεις
να εκφραστεί.
Σε αυτούς τους καιρούς
σκηνοθετώ την πορεία μου
και αξιώνω κόσμο ομορφιάς.
Σε αυτό τον κόσμο όπου οι αξίες φθίνουν και οι λέξεις αδυνατούν να εκφράσουν το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης, η Ξηρογιάννη επιλέγει να επιστρέψει στις αρχέτυπες ρίζες της ποίησης, αναζητώντας την ομορφιά. Μέσα σε ένα περιβάλλον που η ασχήμια κυριαρχεί, η ηθική έχει διαφθαρεί και οι άνθρωποι εύκολα χάνονται προσκολλημένοι σε αυτό που λάμπει και όχι στην ουσία, σ’ ένα κόσμο που η ταπεινότητα και ο αλτρουισμός θεωρείται μπανάλ η ποιήτρια επιμένει να πιστεύει στις πραγματικές και διαχρονικές αξίες.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και βουλιάζεις μέσα στις λέξεις
αποτυπώνοντας μεταφορές για το αδιέξοδο παρόν
και ρουφάς με το μολύβι σου τη θλίψη αυτού του τόπου
που τον ήξερες για πατρίδα σου.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και κάνεις τραγούδι τις αγωνίες σου
φτιάχνεις τον δικό σου λαβύρινθο
για να απομονωθείς.
Καταφύγιο η ποίηση. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν ενδιαφέρει την ποιήτρια το τι συμβαίνει γύρω της. Απεναντίας. Στέκεται κριτικά σε ότι μας θλίβει. Το αδιέξοδο παρόν, η θλίψη αυτού του τόπου, είναι στοιχεία που την προβληματίζουν. Αλλά βρίσκω πολύ ενδιαφέρον πως αντί να παραμένει αδρανής, αναγνωρίζοντας απλώς την κρίση και την παρακμή, συνεχίζει, αντιδρώντας, ψάχνοντας την αλήθεια και την ουσία της ζωής στην ίδια την ποιητική τέχνη. Όχι στις λέξεις, αλλά στην ιαματική επίδραση της ποίησης να
ανατρέπει, να μαγεύει, να χαρίζει ομορφιά δημιουργώντας αντιστάσεις. Τα περισσότερα κείμενα της Ξηρογιάννη είναι ποιήματα ποιητικής. Το κάνει αυτό εσκεμμένα, για να δείξει σε υπερβατικό βαθμό πως η ίδια πιστεύει πως μπορεί να γίνει καλύτερος άνθρωπος να σκάψει βαθιά μέσα της, όχι κατ’ ανάγκη για λύσεις, αλλά για νοητές διεξόδους ,που θα την βοηθήσουν να αντεπεξέλθει .Για την ίδια η ποίηση είναι παρηγοριά .Ένας τρόπος να αμυνθεί.
Μου λένε συνέχεια
γράψε για την εποχή σου
για την πόλη σου
για τους τετράγωνους κυβερνώντες
για το μνημόνιο
για τους Ευρωπαίους
για τις διαδηλώσεις των αγανακτισμένων
για την κατάλυση της εθνικής ταυτότητας
για τα πολιτικά σκάνδαλα
για την απώλεια της αξιοπρέπειας
για το γενικό ξεπούλημα της χώρας
για την κρίση
για το αμφίβολο μέλλον
για τους ξοφλημένους νέους
για την γενιά την τετρακοσίων ευρώ
και άλλα παρόμοια.
Μα εγώ θα γράψω μόνο για την ποίηση.
Που με βοηθάει να τ’ αντέχω όλα αυτά.
ΑΓΓΕΛΑ ΓΑΒΡΙΛΗ
«Πάρε υλικό από τη διάλυση»
Υπάρχουν εποχές πρόσφορες για ποίηση και εποχές αντιποιητικές; Η εποχή μας είναι για να γράφουμε ποίηση σε βιβλία ή για να γράφουμε ποίηση στους τοίχους; Κι ο τόπος του ποιητή ποιος είναι, η εποχή του ή οι στίχοι του; Πάνω σε αυτά τα ερωτήματα η Ασημίνα Ξηρογιάννη «χτίζει» την τρίτη της προσωπική συλλογή, δίνοντας μια απάντηση στον τίτλο, για να τη βάλει μετά απέναντί της, μέσα από τους στίχους της, και να την αμφισβητήσει, σε μια εσωτερική συνομιλία χαμηλών τόνων, χωρίς εξάρσεις συναισθηματικές και υπερβολές.
Κι αν η συνομιλία είναι εσωτερική, η ματιά της ποιήτριας δεν είναι αυτοαναφορική – κι αυτό είναι το σημείο όπου η ποιητική της Ασημίνας Ξηρογιάννη με κέρδισε: δεν κοιτάει στον καθρέφτη, αλλά κοιτάει δίπλα της και γύρω της τους άλλους ανθρώπους, βλέπει τους απελπισμένους, τους φοβισμένους, τους αίροντες τον σταυρό τους. Κι αναρωτιέται αν η ποίηση μπορεί να τους είναι χρήσιμη, αν υπάρχει λόγος να γράφει κάποιος, όταν τα πάντα καταρρέουν – σαν τους μουσικούς που έπαιζαν μέχρι τέλους ενώ βυθιζόταν ο Τιτανικός.
Αυτό το ναυάγιο μιας χώρας και μιας κοινωνίας, η ποιήτρια το αντιμετωπίζει στωικά αλλά με διαύγεια και με μια δόση ανθρωπιάς που συχνά λείπει από τη σύγχρονη τέχνη, η οποία είναι εγκεφαλική και αποστασιοποιημένη – κάποτε μη ανθρώπινη. Η ποίηση της Ξηρογιάννη ρωτάει: «Πώς βρεθήκαμε εδώ; Τι πρέπει να κάνουμε; Τι μας περιμένει;» Πολλοί στίχοι της καταλήγουν σε ερωτηματικά, όλη η συλλογή είναι ένα ερωτηματικό και η κατάφαση του τίτλου, όταν ολοκληρώσει κάποιος την ανάγνωσή της, γίνεται κι αυτή ερώτηση.
Από τα ποιήματα της συλλογής, άλλοτε μικρά σαν συνθήματα, άλλοτε λίγο μεγαλύτερα με τη μορφή νοερού διαλόγου, ξεχώρισα αρκετά που τα διάβασα δύο και τρεις φορές. Κράτησα όμως τον «Μετανάστη», ίσως γιατί και τα δικά μου γραπτά «γέμισαν πρόσφυγες», όπως λέει σε έναν στίχο της η ποιήτρια, και με αυτό το ποίημα θα κλείσω την παρουσίαση:
Μετανάστης
Ά-πολις κατάντησε
κι όμως δεν ξέρει να σου πει
πώς λέγεται αυτό –α.
Μα το σώμα του
Ξέρει καλά
Τα στερητικά τα άλφα
τι σημαίνουν.
Διαβάστε τη συνέχεια στο Iστολόγιο Ποιητικοί διάλογοι
Ασημίνα Ξηρογιάννη