 |
| Φωτό Μ.Ιωαννίδου |
Η Νάξος με γοήτευσε από τα δεκατρία μου. Τότε που άνθρωποι πάτησαν το φεγγάρι, μου είχε φανεί ότι η Κυκλαδική γη είχε «κρατήρες» και σε συνδυασμό με τους Ενετικούς πύργους συνέθεταν τα ασύνδετα: την παιδική μου ηλικία και τα παραμύθια της με την εφηβεία αφ’ ενός, την απογείωση αφ΄ετέρου με τη «προσελήνωση», την καινούργια λέξη: ολίγον αμερικάνικη, ολίγον φουτουριστική και πολύ φαντασιακή…
Επισκέπτομαι το νησί τα τελευταία χρόνια και πάντα το ανακαλύπτω. Ετούτη τη χρονιά το οδοιπορικό έγινε πιο πλήρες και άνετο αφού η Μαρκέλλα, ατρόμητη στο τιμόνι του τζιπ της, ήτανε μέρα νύχτα έτοιμη για βόλτες και ανακαλύψεις, για όλα τα δύσκολα παρκαρίσματα, τη πορεία πάνω στους αμμόλοφους όποτε χρειάστηκε και τις διαβάσεις ανάμεσα από καλαμιώνες.
Ξεκινήσαμε την «ένδον» γνωριμία από το αρχαιολογικό μουσείο. Δρασκελώντας τα μεγάλα σκαλοπάτια του μεσαιωνικού κτίσματος όπου στεγάζεται, διανύσαμε και τις ιστορικές περιόδους. Κυκλαδικά ειδώλια ή ελληνιστικά αγάλματα, φτιαγμένα από τα ίδια υλικά, μάρμαρο και ήλιο, όλα φθαρμένα, όλα πλασμένα για τον τόπο αυτό. Και στη ταράτσα μετά, λιμάνι με Μπλου Σταρ και άλλα ταχύπλοα, εκκλησία, παλιά και νέα πόλη, μας προσφέρθηκαν «στο πιάτο» μαζί με ένα δροσερό πράσινο τσάι. Το διάφανο φως, οι σαφείς διακρίσεις από το κίτρινο ως το πράσινο σε αγρούς και καλαμιώνες, το άσπρο της πέτρας, δίνουν την αίσθηση ότι είναι όλα απλά, σαφή αλλά κυρίως, γόνιμα.
Η περιήγηση στην ενδοχώρα αποκαλύπτει άλλα «μυστήρια» και παράδοξες συνυπάρξεις: Στις Μέλανες ο κούρος -σε αντίθεση με τον συνάδελφό του στον Απόλλωνα που είναι φωλιασμένος σ ένα ύψωμα- ξαπλώνει τραυματισμένος με ραγισμένο το ένα πόδι μέσα σε ένα καταφύγιο παραδείσιο: Η ρεματιά και τα νερά, καλλιεργημένη, με φρεσκοποτισμένα μποστάνια δίπλα σε βελανιδιές αιώνιες. Με τις πέτρινες πεζούλες να ορίζουν ιδιοκτησίες, να προσπαθούν να τιθασεύσουν νερά και χώματα, ενώ στη καρδιά της πανδαισίας, το νεανικό πέτρινο κορμί, αναπαύεται από τη πορεία του μέσα σε αιώνες συνύπαρξης. Απλώνοντας το χέρι, κόβουμε την κοντούλα από το δέντρο που ούτε αντιστέκεται και ούτε απαγορεύει τίποτα στη συγκεκριμένη Εδέμ.
Στη διαδρομή προς τα χωριά, σε κάθε στροφή του δρόμου αποκαλύπτεται από άλλη οπτική γωνία το μαρμάρινο λατομείο αλλά η αρχική εντύπωση δεν αλλάζει: το νταμάρι, έργο φύσης και ανθρώπου, λαξεμένο μέσα στο βουνό, δίνει μια αίσθηση μοναδική, ναού, γλυπτού. Στημένες σαν κίονες οι λευκές διαβαθμίσεις της φθοράς με φόντο τον ουρανό, υπαινίσσονται ότι και τους ναούς και τα γλυπτά, κι ό,τι είδες στο μουσείο, κάποτε μπορεί να τάχαν δει και ο Φειδίας κι ο Μοντιλιάνι και ο Μουρ, ν΄ άντλησαν τις γραμμές και να σμίλεψαν την ύλη.
Για τα ίδια τα χωριά της Νάξου όμως τί να πρωτοπώ; ‘Εχουν ζωή, τελεία: Ο Απείρανθος παίζει με την ίδια τη γλώσσα και τη γεωγραφία. Άλλοτε αρσενικός και άλλοτε θηλυκός, άλλοτε Κυκλαδικός και άλλοτε Κρητικός στο γλωσσικό ιδίωμά του, σου δείχνει μια ακόμα γωνία θέασης από ψηλά. Και όταν κουράζεσαι σου προσφέρουν την πιο «τίμια» σαλάτα και το παγωμένο νερό που δεν χρεώνεται…
Το Χαλκί αν και τουριστικό είναι κουκλίστικο, αλλά το Φιλότι, με τον γιγάντιο πλάτανό του στη πλατεία και όλα τα στοιχεία του, μαρτυρούν ότι τόσο η αγορά όσο και η κοινωνία λειτουργούν ολοχρονίς. Τράπεζα, φαρμακείο, δύο σιδεράδικα, ιατρείο, σχολείο αλλά και ανακοινώσεις για «ντόπια» πολιτιστικά, πήρε το μάτι μου. Ο καφές από το μπρίκι συνοδεία
σπιτικού γλυκού βύσσινο στη βαθιά δροσιά της πλατείας δεν αφήνει περιθώρια για περίσκεψη ή βαθυστόχαστες παρατηρήσεις.
Το μάτι πέφτει απέναντι στο εμπορικό με τα καλάθια, τα ντενεκέδια παρέα με τα φρούτα και τα λαχανικά και δίνει «άδεια» στο πνεύμα. Ακούω μέσα μου έναν βαθύ αναστεναγμό και όλα εκείνα που θυμάμαι δεν είναι πλάσματα φαντασίας αλλά αντέχοντας στο χρόνο, συνεχίζουν από «τότε» που πρωτοήρθα σε επαφή με το φαινόμενο «Κυκλάδες» ως τα σήμερα: ο αδιάσπαστος κύκλος της φύσης και της ανθρώπινης παρέμβασης, το εμπόριο που σχετίζεται μ΄αυτές τις δραστηριότητες… όχι, δεν είναι κοινωνικές παρατηρήσεις. Είναι μια ανάσα που θυμίζει ότι η ζωή σε κάποιους τόπους δεν σ΄έχει προσπεράσει με τη φούρια της καινούργιας εποχής, σε κάποιους τόπους το νερό δροσίζει ακόμα.
Με ένα μόνο βλέμμα, ζεις μες την εικόνα που είναι η ενσάρκωση του μινιμαλισμού. Oι πέτρες συγγενεύουν με τα ξωκλήσια, τα δέντρα κι οι καλαμιώνες με τα κύματα, όλα τα περιττά απλοποιούνται και καταλήγουν σε μαγικές δυάδες ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα, τη στεριά και τη γη, τον αέρα που σου καθαρίζει το μυαλό από ό,τι μολυσμένο και μπερδεμένο κουβάλησες, εσύ ο βέβηλος, από τη πόλη.
Γενικά, για τις Κυκλάδες, μην ξεκινήσεις με βαριές βαλίτσες. Ό,τι φορέσεις τη μέρα θα το απλώσεις στον βοριά και θα σε προστατέψει και τη νύχτα. Κι ό,τι σχεδιάσεις να κάνεις με χάρτες και οδηγούς θα αναιρεθεί από τους δρόμους που σου δείχνει με το τρόπο του ο τόπος. Όταν θα καταφύγεις στις παραλίες, προχωρημένο μεσημέρι πια, θα απολαύσεις τις βουτιές και δεν θα χάσεις τη δύση από το “west coast”. Αη Προκόπης, Αγία Άννα και Πλάκα θα σου απλώσουν το πιο ονειρικό σκηνικό: σιμιγδαλένια αμμουδιά και πράσινα βαθιά νερά με τον ήλιο να γέρνει και να ξαναγεννιέται εκείνη η παλέτα του μωβ και του πορτοκαλί που νόμιζες ότι είχε «καταργηθεί».
Βραδιάζει χωρίς να μελαγχολείς, όχι γιατί είσαι διακοπές αλλά γιατί ο ανοιχτός ορίζοντας και οι χαμηλές γραμμές των οικημάτων με τα αρμυρίκια από τη μια και το απέραντο γαλάζιο από την άλλη, επαναλαμβάνουν τραγουδιστά ότι δεν έχεις κάνει λάθος: η ζωή συνεχίζεται και μάλιστα χωρίς πολυκατοικίες, χωρίς φανάρια και τον περίφημο Σαββοπουλικό «ρόγχο του αιρ κοντίσιον». Όλες οι μορφές, κολυμβητές και σκάφη και σύννεφα ψηλά και βράχια παρακάτω, όλα αιωρούνται με αρμονία και χάρη για όσο φτάνει το ανθρώπινό σου μάτι. Και σου ξανασυστήνεται το καλοκαίρι με όλα του τα στερεότυπα: μαγιώ και στάχυα, άσπρο και μπλε από πρώτο χέρι, και μια ώχρα που ξεπροβάλλει σαν σκουριά μέσα από το πέτρωμα. Όσα είχες ακουστά από τους φωτισμένους αρχιτέκτονες ξεπροβάλλουν, αλλά εδώ είναι το real thing, εδώ είναι η πηγή!
Το θέμα πάλι, «ναξιώτικο φαγητό», μοιάζει ανεξάντλητο σαν και τις τεράστιες χορταστικές μερίδες! Το γεγονός ότι και πατάτες και μοσχάρια και κοκόρια και λαχανικά παράγονται κάτω από τη πόρτα του ξενοδοχείου που σε φιλοξενεί, εξηγεί τα γενναιόδωρα πιάτα. Ίσως θάπρεπε να αποτελεί «πρότυπο» για τον κάθε επαγγελματία που στην αντίπερα όχθη, βαφτίζει τη κάθε μπουκιά με ονομασίες και επεξεργάζεται με τεχνικές εξ εσπερίας προκειμένου να προσδώσει υπεραξία. Αφού γευτείς φαγητό στη Νάξο και μετά, θα γίνεις σωβινιστής και λαϊκιστής όσον αφορά στη μάσα. Θα υποκλιθείς στα λαδερά και στην υπέροχη τηγανητή πατατούλα, στη χωριάτικη με το ντόπιο τυρί, στις πίτες και στα γλυκά του κουταλιού που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν σύμπασα τη μαγειρική κοινότητα πολύ περισσότερο από το υγρό άζωτο και το ζελέ σε χρώμα τεχνητό φλούο λαχανί ή φούξια…
Koρυφαία εμπειρία που ζήσαμε και δεν θα ήθελα με τίποτα να έχω χάσει ήταν και το «Φεστιβάλ Πατάτας», μάζωξη που έγινε στο προαύλιο του ντόπιου συνεταιρισμού ένα ακόμα μαγεμένο Αξιώτικο σούρουπο. Κόσμος πολύς, φαμίλιες ολόκληρες από τους παππούδες με τα χαραγμένα από τον ήλιο πρόσωπα, ως τα μωρά των πρόσφατων ξενιτεμένων, ακόμα και ένα χορευτικό συγκρότημα φιλελλήνων από την Ιταλία! Η επαφή με την παραγωγή και με τη θάλασσα ενώνει, καθώς η μάζωξη δεν γιορτάζει μόνο την επάρκεια στο γεώμηλον αλλά και το εμπόριο που θα ακολουθήσει. Μέσα σε μια ατμόσφαιρα που ούτε το τηγανητό λάδι δεν ενοχλεί, που η παρουσία των εκπροσώπων των αλυσίδων σούπερ μάρκετ, ακόμα και των απαραίτητων για τη μεταφορά, πλοιοκτητών δεν ξενίζει, το έδαφος -ή το υπέδαφος- της Νάξου ενώνεται με θάλασσα.
Κοντά μεσάνυχτα φεύγουμε με τη γεύση της τηγανητής πατάτας ακόμα στο στόμα και καταφεύγουμε στο πιο κοντινό σουβλατζίδικο στο ξενοδοχείο μας για μια μπύρα που να ξεπλύνει όλη τη περίεργη βραδιά. Ξεχασμένοι προσκυνητές της χτεσινής γιορτής του Άγιου Νικόδημου και παπάδες προερχόμενοι προφανώς από άλλες γειτονικές Κυκλάδες και κορίτσια με μίνι φούστες και «κλατς» στα χέρια κρατάνε το μαγαζί ζωντανό ενώ ο κόκορας αρχίζει να κακαρίζει…
Κάτω από το παράθυρο του ξενοδοχείου, αγρότες με τις γαλότσες και το στέϊσον φορτώνουν το ξημέρωμα ντομάτες και το απόβραδο χορταρικά ενώ το λάστιχο ποτίζει στάγδην το δεντρολίβανο, την αρμπαρόριζα και τη λεβάντα. Τα τρία αρώματα μαζί, μοσχοβολούν στο μικρό βεραντάκι όπου σερβίρεται το πρωινό και ανακατεύονται με τις μυρωδιές από τις πίτες, το φρεσκοψημένο ψωμί και το καφέ που προσφέρεται σχεδόν αυτόματα: ο καλός ξενοδόχος καραδοκεί και μόλις δει τον κάθε πελάτη να κατεβαίνει για το πρωινό, βάζει να γίνεται ο καφές της ιδιαίτερης προτίμησής του.
Φαίνεται ότι εδώ το μέτρον είναι άριστον, και ελπίζω έτσι να διατηρηθεί, καθώς ο τουρισμός και οι υπηρεσίες του, αν και ψηλού επιπέδου, αν και μπολιασμένες από παραδοσιακές αξίες όσον αφορά στην καθαριότητα, την ευγένεια και το μεράκι των νησιωτών, δεν έχει «ξεφύγει» από ορισμένα όρια όπως συμβαίνει με τις καινούργιες Dinsneylands του αιγαίου, παρακείμενες και κοσμικές Κυκλάδες
 |
| Φωτό Μ.Χ. |
*****